Türkiye’de Modern Coğrafyanın Kuruluşu Ve Örgütlenmesi

Yıl 2016, Cilt: 32 Sayı: 93, 105 - 148, 01.12.2016

Osman Gümüşçü Nazan Karakaş Özür

Öz

Coğrafya tarihi içinde modern coğrafyanın Türkiye’ye giriş sürecini karşılayan1915-1941
arası dönem çok az incelenmiştir. Bu dönemde coğrafyada çok önemli kurumsal değişimler ve
yenilikler olmuştur. Aynı zamanda bu yıllar Osmanlı Devleti’nin son yılları ile Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ilk yıllarını kapsar. İmparatorluğun dağılması, I. Dünya savaşı ve yeni bir
devletin ortaya çıkması gibi dünyayı etkileyen çok önemli siyasi olaylar aynı zaman dilimine
denk gelir. Dönem içindeki gelişmeler üzerinde Atatürk’ün asker, komutan ve devlet adamı olarak rolü tartışılamaz.
1915’te Darülfunun’da Coğrafya Bölümü kurulmasıyla başlayan, 1941’de Türk Coğrafya
Kongresinin toplanmasıyla sona eren dönem, kendi içinde de bölümlere ayrılır. Kurumlarla ilgili olaylar bu bölümlemede etkili olmuştur. Bunlar 1923 Cumhuriyet’in kurulması, 1933 ise
Darülfünun’un İstanbul üniversitesine dönüştürülmesidir. Dönem incelemesi sırasında coğrafya
ile ilgili olarak, okullar, hocalar ve eserler dikkate alınarak veriler oluşturulmuştur. Böylece dönemin genel değerlendirmesi yapılmıştır.
Bu çalışmada, Gümüşçü (2014) tarafından adlandırılan “Modern Türk Coğrafyasının
Kuruluşu ve Örgütlenmesi (1915-1941)” sınıflandırması çerçevesinde incelemeler yapılmıştır.***
Buna göre ilgili yıllarda daha önceki yıllara oranla yetişmiş eleman sayısı, hoca ve okul sayısı
artmış, üniversiteler mezun vermeye başlamıştır. Yurt dışına gönderilen araştırmacılar dönerek
göreve başlamış, yurt dışından çeşitli zaman dilimlerinde gelen hocalar coğrafya formasyonunun
oluşup şekillenmesini sağlamışlardır.

Anahtar Kelimeler

Atatürk Dönemi Bilim, Coğrafya Tarihi, Modern Coğrafyanın Kuruluşu

Foundatıon And Organızatıon Of Modern Geography In Turkey

Öz

The period of 1915-1941 which is the introduction of modern geography period into Turkey
in history of geography hasn’t been examined enough. In this period, very important institutional changes and innovations have occurred in the geography field. At the same time these years
include the last years of the Ottoman State and the first years of the Turkish Republic. The very
important political events that affect the world, such as the dissolution of the empire, the First
World War and the emergence of a new state, coincide with the same time frame. The role of
Ataturk as a soldier, commander and statesman on the developments in the period cannot be
discussed.
The Period which starts with the foundation of geography department at Darülfünun in
1915 and eventuates with the esteblishment of Turkish Geography Congress in 1941 is divided
into branches in itself. Events related to institutions were effective in this classification. These
are the establishment of the Republic of 1923 and the transformation of Darülfünun to Istanbul
University in 1933. During the period analyse, schools, prelector and works have been taken into
consideration related to the geography, and the data have been created according to it. Thus, the
general evaluation of the period has been made.
In this study, it has been researched within the framework of the classification named as
“The Foundationand Organization of Modern Turkish Geography (1915-1941)” made by Gümüşçü (2014). According to this, in the related years, the number of trained personnel, prelectors
and schools has increased compared to the previous years and the universities have started to
graduate. The researchers who have been sent abroad have started to return and have started to
work, the prelectors, who came from abroad at various time periods, have provided to form and
shape the geography formations.

Anahtar Kelimeler

Science in Atatürk time, history of geography, foundation of modern geography

Kaynakça

• (Arda), A. Macid, “Paris Beynelmilel Coğrafya Kongresi”, Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, VIII/1, İstanbul 1932, s. 67-82.
• Ak, Mahmut, “Osmanlı Coğrafya Çalışmaları”, TALİD, 2/4, İstanbul 2004,s. 163-211.
• Akyol, İ. Hakkı, “Tanzimat Devrinde Bizde Coğrafya ve Jeoloji”, Tanzimat I, İstanbul 1940, s. 511-571.
• Akyol, İ. Hakkı, “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya I: Mutlakiyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi, S 1, Ankara 1943a, s. 3-15.
• Akyol, İ. Hakkı, “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya II: Meşrutiyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi, S 2, Ankara1943b, s. 121-136.
• Akyol, İ. Hakkı, “Son Yarım Asırda Türkiye’de Coğrafya III: Cumhuriyet Devrinde Coğrafya”, Türk Coğrafya Dergisi, S 3, Ankara1943c, s. 247-276.
• Akyol, İ. Hakkı, “Ölümlerinin Yıl Dönümü Münasebetiyle Müderris Faik Sabri Duran ve Prof. Ernest Chaput”, Türk Coğrafya Dergisi, 5-6, Ankara1944, s.143-152.
• Akyol, İ. Hakkı, Umumi Coğrafya, İÜ. Edb. Fak. Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı, No: 13, İstanbul1951.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, PegemA Yayıncılık, 10.Baskı, Ankara 2006.
• Atatürk, M. Kemal, Nutuk (Söylev), İnkılap Kitapevi, (İlk basım 1927, Tayyare Cemiyeti, Ankara), İstanbul 2009.
• Aytaç, Kemal, Gazi M.Kemal Atatürk Eğitim Politikası Üzerine Konuşmalar, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, N:4, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara1984.
• Bediz, Danyal, “XIX. Asırda Türkiye’nin Coğrafya Sahasındaki Büyük Hamlesi ve Milletlerarası Bir Yarışmada Türk Başarısının 90. Yıl Dönümü,” Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1, 1966, s.20-24.
• Bilgin, Turgut, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Faaliyeti (1950- 1960), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Neşriyatı, İstanbul1961.
• Ceylan, M. Akif, “Türkiye Coğrafyasına Katkıda Bulunan Yabancı Bilim Adamları: H. Louıs Ve W.J. McCallıen,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C 7 S 29, 2014, s.176-191.
• Ceylan, M.Akif, “Türkiye Coğrafyasına Katkıda Bulunan Yabancı Bilim Adamları: E. Obst, TH. Lefebvre ve E. Chaput” İstanbul Üniversitesi Avrasya Enstütüsü, Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD), II/1, 2013, s.311-351.
• Demir, Remzi, Osmanlılarda Bilimsel Düşüncenin Yapısı, Epos Yayınları, Ankara 2014.
• Dölen, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi 1, Osmanlı Döneminde Darülfünun 1863-1922, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2009.
• Erdem, Ali Rıza, “Atatürk’ün Liderliğinde Üniversite Reformu:Yükseköğretim Ve Bilim Tarihimizde Dönüm Noktası,” Belgi (Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma Merkezi Dergisi), S 4, Yaz/II, 2012, s.376- 388.
• Erinç, Sırrı, “Coğrafya”, Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Bilim, s. 51-55. TÜBA Yayınları, Ankara1997.
• Erinç, Sırrı, Elli Yılda Coğrafya, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları: 11, Ankara1973.
• Erişti, Bahadır, “Yükseköğretim I: 1923-1980”, (Edt: M. Sağlam), Türk Eğitim Tarihi, s. 203-222, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2007.
• Gümüşçü, Osman, “Osmanlılarda Coğrafya Bilimi”, Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji (Editör: Yavut Unat), s. 593-646, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2010.
• Gümüşçü, Osman ve Kodal Tahir, “Milli Mücadeleyi Destekleyen ve Bilinmeyen Bir Coğrafya Eseri:Anadolu,” Erdem, 52, 2008, s.137-182.
• Gümüşçü, Osman, Coğrafyaya Davet, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2014.
• Gümüşçü, Osman, “A.Ü.D.T.C.F. Coğrafya Bölümü Tarihçesi”, AÜ. DTCF. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S 12, 1996, s. 161-177.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, Darülfünun, Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı I-II, IRCICA Yayınları, İstanbul 2010a.
• _________, Osmanlılar ve Bilim, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2010b. İnan Afet, “D.T.C. Fakültesinin Kuruluş Hazırlıkları” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, S 1, 1957, s.2-16.
• İnönü, Erdal, “Bilimsel Devrim ve Türkiye” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, V/2, 2004, s. 103-116.
• Kahya, Esin ve Topdemir H.Gazi, “Cumhuriyet Döneminde Bilim,” Türkler Ansiklopedisi, s. 871-894, 17. C, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• Kaplan Mehmet, Enginün İnci, Kerman Zeynep, Birinci Necat, Uçman Abdullah, Atatürk Devri Fikir Hayatı I-II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara; Demir, 2014. Osmanlılarda Bilimsel Düşüncenin Yapısı, Ankara 1981.
• Karabağ, Servet, “Coğrafya Öğretmenlerinin Mesleki Sorumlulukları” Kuram ve Uygulamada Coğrafya Eğitimi, Gazi Kitapevi, s. 271-289, (Ed. Servet Karabağ, Salih Şahin), Ankara 2007, s.275.
• Katip Çelebi, Cihannüma, (Yayına haz. Said Öztürk), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları, İstanbul 2010.
• Kayan, İlhan, “Türkiye Üniversitelerinde Coğrafya Eğitimi, Amaç, Yeni Hedefler, Sorunlar ve Öneriler”, Ege Coğrafya Dergisi, 11, s. 7-22. İzmir 2000.
• Kazancıgil, Aykut, Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2007.
• Koçman, Asaf, “Cumhuriyet Döneminde Yüksek Öğretim Kurumlarında Coğrafya Öğretimi ve Sorunları”, Ege Coğrafya Dergisi, S 10, s. 1-14. İzmir 1999.
• Koyre, Alexandre, Bilim Tarihi Yazıları, çev. Kurtuluş Dinçer, TÜBİTAK Yayınları 7. Baskı. Ankara 2007.
• Kreiser, Klaus, “Batıdan Bilgi Transferinde Üç Örnek Bilim Dalı, Üç Yöntem: Zooloji, Kimya, Coğrafya”, Osmanlılar, 8. C, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, s.631-636.
• McClellan III, James E., Dorn, Harold, Dünya Tarihinde Bilim ve Teknoloji, Akılçelen Kitaplar Bilim Dizisi, Ankara 2007.
• Namal, Yücel, Karakök, Tunay, “Atatürk ve Üniversite Reformu (1933), Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, C 1, S 1, 2011, s.027-035.http://higheredusci.beun.edu.tr/text.php3?id=1519 adresinden 16.02.2016’da, 14:47’de alındı.
• Öz, Mehmet, “Cumhuriyet Döneminde Sosyal Bilimler” Türkler Ansiklopedisi, S 895-900, 17. C Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• Özer, Ahmet, Osmanlı’dan Cumhuriyete Siyasal Kurum ve Düşüncelerde Süreklilik ve Değişim, Sis Yayıncılık, İstanbul 2000.
• Özür, Nazan, “Uluslararası Coğrafya Kongrelerine Bakış: Yerler Konular Katılımcılar,” 21-23Mayıs Coğrafyacılar Derneği Uluslararası Kongresi Bildiriler Kitabı, (Ed. Salih Şahin, Songül Arslan, Alper Uzun, Bilgen Orhan) Pegem Akademi Yayınları, Ankara 2015, s.33-45.
• Trak, Selçuk, Türkiye Coğrafya Eserleri Genel Bibliyografyası, DTCF, Coğ. Ens. Neşriyatı, Ankara 1941.
• Tunçel, Hakan, Yiğit, Ali vd. Türkiye Coğrafya Bibliyografyası Kitaplar ve Makaleler, Bilecik Üniversitesi Yayınları, Bilecik 2010.
• Tümertekin, Erol, “Türkiye’de Beşeri Coğrafyanın Gelişmesi”, Türkiye Coğ. ve Sos. Araş, s. 1-17. İÜ. Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul 1971.
• Tümertekin, Erol, “Beşeri Coğrafya”, Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Bilim ‘Sosyal Bilimler-II’, TÜBA Yayınları, Ankara 2001.
• Tümertekin, Erol ve Özgüç, Nazmiye, Beşeri Coğrafya İnsan, Kültür, Mekan, Çantay Kitabevi, İstanbul 2002.
• Türkay, Cevat, İstanbul Kütübhanelerinde Osmanlılar Devrine Aid Türkçe-Arabca-Farsça Yazma ve Basma Coğrafya Eserleri Bibliyoğrafyası, Maarif Vekaleti, Bilim Eserleri Serisi, İstanbul 1958.
• Unat, Yavuz (ed), Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 2010.
• Westfall, Richard S., Modern Bilimin Oluşumu, TÜBİTAK yay. (çev.İsmail Hakkı Duru), ilk basım1977 Cambridge) 8. Basım, Ankara 1994.
• Yavan, Nuri, “SCI ve SSCI Bağlamında Türkiye’de Coğrafya Biliminin Uluslararası Yayın Performansının Karşılaştırmalı Analizi: 1945-2005”, AÜ. TCAUM, Coğrafi Bilimler Dergisi, 3/1, s. 27-58. Ankara 2005.
• http://dictionary.reference.com/browse/novus-ordo-seclorum
• http://www.dtcf.ankara.edu.tr/?page_id=61
• http://www.tck.org.tr/kurumsal/tr/kurumsal-yapi/ataturk-ve-turk-cografyakurumu