Medenî Hukuk Açısından Sosyal Sebeplerle (Sosyal Endikasyonla) Üreme Hücresinin Dondurulup Saklanması

Yıl 2019, Cilt: 77 Sayı: 1, 25 - 46, 15.04.2019

S. Hülya İmamoğlu

https://doi.org/10.30915/abd.546254

Cited By: 1

Öz

Üreme hakkı, her insanın çocuk sahibi olup olmama veya çocuklarının sayısı ve zamanlaması konusunda bizzat karar verme hakkıdır. Bu yönde üreme hakkı, kişilik hakkına dâhil bir kişilik değeri olup, uluslararası hukukta ve ulusal hukuk sistemlerince korunmuştur. Üreme hücresinin dondurulup saklanması, modern üreme tıbbının sunduğu imkânlardan biridir. Burada yaşamın daha sonraki bir döneminde uygun bir zamanda ihtiyaç hâlinde kullanmak suretiyle çocuk sahibi olma isteğini gerçekleştirebilmek amacıyla kişinin üreme hücresinin önceden bir tedbir olarak alınması, dondurulması ve saklanması söz konusu olmaktadır. Üreme hücresinin dondurulup saklanması, tıbbî sebeplerle gerçekleştirilebileceği gibi, sosyal sebeplerle de gerçekleştirilebilir. Burada eğitim, meslekî kariyer veya yaşamdaki diğer plânlara öncelik verilmesi gibi sebepler söz konusu olabilir.

Türkiye’deki hukukî düzenleme bağlamında üreme hücresinin dondurulup saklanması, ancak tıbbî zorunluluk hâlinde mümkündür. Diğer taraftan üreme tıbbı yöntemlerine erişim, kısıtlayıcı olarak düzenlenmiştir. Kanun koyucunun, üreme tıbbı yöntemlerinden yararlanabilmenin şartlarını belirlemede takdir yetkine sahip olduğu açıktır. Ancak temel bir hak olarak üreme hakkını ilgilendiren böyle bir düzenlemenin, kişinin üremeye ilişkin kararlarını gerçekleştirebilmesini sağlayacak bir çerçeve sunması gerekir. Bu sebeple toplumsal gelişmeler ve talepler dikkate alınmak suretiyle yeni bir düzenlemeye gidilmesi veya en azından mevcut düzenlemenin gözden geçirilmesi isabetli olur.

Anahtar Kelimeler

Üreme Hakkı, Kişilik Hakkı, Üreme Hücresi, Sosyal Endikasyon, Üremeye Yardımcı Yöntemler

THE FREEZING AND PRESERVING OF GAMETES DUE TO SOCIAL REASONS (SOCIAL INDICATION) FROM THE CIVIL LAW PERSPECTIVE

Öz

Every person has a right to decide on whether or not to have a child, how many children to have and the timing of it, which are reproductive rights. In this regard, reproductive rights are personal values that are part of personal rights and are protected in international law and by national legal systems. The freezing and preserving of gametes is one of the possibilities made available by modern reproductive medicine. Through such methods, a person’s gametes, as a precautionary measure, are obtained, frozen and preserved in order to be used so that such person’s wish to have child can be fulfilled at a later suitable stage when needed. The freezing and preserving of gametes can be made due to medical or social reasons such as education, career or prioritizing other plans in life.

Under the legal regime in Turkey, the freezing and preserving of gametes is only possible when there is a medical obligation. On the other hand, access to medical reproductive methods is regulated in a restrictive manner. It is clear that the legislator has the discretion in determining the conditions for benefiting from reproductive medical methods. A regulation that affects a fundamental right such as the reproductive rights, however, should enable a framework within which persons can realize its decisions regarding reproduction. Therefore, taking the societal developments and demands into consideration, it would be apt to come up with a new regulation or at the very least revisit the present one.

Anahtar Kelimeler

Reproductive Rights, Personal Right, Gamete, Social Indication, Assisted Reproduction Methods

Kaynakça

• Belser, Eva Maria/Jungo, Alexandra: Elternschaft im Zeitalter medizinischer Machbarkeit, Das Recht auf Achtung des Kinderwunsches und seine Schranken, ZSR 2016 I, s. 175- 224. Büchler, Andrea: Reproduktive Autonomie und Selbstbestimmung, Dimensionen, Umfang und Grenzen an den Anfängen menschlichen Lebens, ZSR 2016 II, s. 349- 492 (Kısaltılmışı: Büchler). Büchler, Andrea: OFK – Orell Füssli Kommentar, ZGB Kommentar Schweizerisches Zivilgesetzbuch, 3. Auflage, Zürich 2016 (Kısaltılmışı: Büchler, Art.). Dural, Mustafa/Öğüz, Tufan: Türk Özel Hukuku, Cilt II, Kişiler Hukuku, 18. Baskı, İstanbul 2017. Hotz, Sandra: Eizellenvorsorge – eine rechtliche Annäherung unter besonderer Berücksichtigung der Rechte und Pflichten aus Behandlungsvertrag, recht 2017, s. 1- 19. Huguenin, Claire/Reitze, Christophe Peter: Zivilgesetzbuch I, Art. 1- 456 ZGB, 5. Auflage (Hrsg. Honsell, Heinrich/Vogt, Nedim Peter/Geiser, Thomas), Basel 2014- 2015. Jackson, Emily: Social’egg freezing and the UK’s statutory storage time limits, Journal of Medical Ethics, 2016, s. 1- 7. Meili, Andreas: Zivilgesetzbuch I, Art. 1- 456 ZGB, 5. Auflage (Hrsg. Honsell, Heinrich/Vogt, Nedim Peter/Geiser, Thomas), Basel 2014- 2015. Oğuzman, M. Kemal/Seliçi, Özer/Oktay- Özdemir, Saibe: Kişiler Hukuku (Gerçek ve Tüzel Kişiler), 15. Baskı, İstanbul 2015. Özdamar, Demet: Türk Kadın Hukuku Mevzuatı (Kadının Hukuki Durumu ile İlgili Mevzuat), 2. Baskı, Ankara 2012. Özsunay, Ergun: Alman ve Türk Hukuklarında Hekimin Hastayı Aydınlatma Ödevi ve İstisnaları, Sorumluluk Hukukundaki Yeni Gelişmeler V. Sempozyumu, Türk Hukukunda Hekimin Hukuki ve Cezai Sorumluluğu, Ankara 12- 12 Mart 1982, İstanbul 1983, s. 31- 59. Öztan, Bilge: Medeni Hukukun Temel Kavramları, 42. Bası, Ankara 2017. Peter, Christian: Rechtliche, ethische und gleichstellungspolitische Aspekte des Social Freezing, Jusletter 10. August 2015, s. 1- 12. Social Egg Freezing – eine ethische Reflexion, Nationale Ethikkommission im Bereich der Humanmedizin, Stellungnahme Nr. 28/2017 (11.05.2017), Bern 2017. Şenocak, Zarife: Küçüğün Tıbbi Müdahaleye Rızası, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 50, Sayı 4 (2001), s. 65- 80. Tettamanti, Leonie: Social Egg Freezing: Eine neue Herausforderung für das schweizerische Fortpflanzungsmedizinrecht, hill 2013, Nr. 116. Üreme Hakları ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları, www.icc.org.tr (Erişim tarihi: 01.10.2018). Üreme Sağlığına Giriş, Katılımcı Rehberi, T. C. Sağlık Bakanlığı, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Ankara 2009. von Wolff, Michael: Social freezing: Sinn oder Unsinn?, Schweizerische Ärztezeitung, 2013; 94: 10, s. 393- 395.