2003 SONRASI IRAK VE SURİYE’DEKİ ÇATIŞMALARIN ZORUNLU GÖÇE ETKİSİ

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 79 - 110, 30.12.2018

Cengiz Dinç İrem Tunçol

Öz

Irak ve Suriye, tarih
boyunca dini, siyasi, ekonomik ve sosyal nedenlerle çeşitli çatışmaların
yaşandığı ülkelerdir.  İki ülkede de
günümüzde devam eden çatışmalar, bunların en çok zorunlu göç hareketliliğinin
yaşandığı ülkeler arasında yer almasına sebep olmuştur. Irak’ta 2003
müdahalesi; Suriye’deyse 2011 Arap Ayaklanmaları çatışmaları tetiklemiş; devlet
dışı aktörlerin ön plana çıkmasıyla şiddetlenen çatışmalarla birlikte yer
değiştirme hareketleri de yoğunlaşmıştır. Son verilere göre, Irak’ta yaklaşık 7
milyon kişi, Suriye’deyse yaklaşık 12 milyon kişi göç etmek zorunda kalmış; bu
göçmen hareketliliği diğer ülkelerde de krizlerin yaşanmasına sebep olmuştur.

Çatışma ve göç ilişkini daha net aktarabilmek amacıyla,
çalışmanın ilk bölümünde çatışma ve göç olguları kavramsal olarak
incelenmiştir. İlerleyen bölümlerde göç akımlarının yoğun olarak yaşandığı Irak
ve Suriye, demografik yapısı, tarihsel gelişimi ve çatışmaları tetikleyen
olaylar ele alınmış, göç verileri son başlıklar altında incelenmiştir.
Çatışmaların yoğun olduğu dönemlerde göç hareketlerinin de yoğun olduğu
sonucuna ulaşılmış, göç verileri için Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek
Komiserliği, Uluslararası Göç Örgütü gibi uluslararası kuruluşların
verilerinden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çatışma; Zorunlu Göç; Irak; Suriye

Kaynakça

• Acemoğlu, D. ve Robinson, J. (2013).Ulusların Düşüşü. İstanbul: Doğan Kitap Acun, C. ve B., Keskin (2016). PKK’nın Kuzey Suriye Örgütlenmesi PYD-YPG. Seta Rapor., 2016.Akyeşilmen, N. (2013). Çatışma Yönetimi: Kavramsal ve Kuramsal Bir Analiz, Ed: Nezir Akyeşilmen, Barışı Konuşmak Teori ve Pratikte Çatışma Yönetimi ,içinde, ODTÜ Yayıncılık, Ankara., ss. 18-44.Amnesty International. (2016). Annual Report 2015/2016 (Erişim 17. 10. 2017) https://www.amnesty.org/en/documents/annual-report/2016/ Amnesty International. (2017). Uluslararası Af Örgütü Raporu 2016/2017 Dünyada İnsan Haklarının Durumu, 2017. (Erişim 6.6. 2018) https://www.amnesty.org/en/documents/pol10/4800/2017/tr/Anbar’da 90 bin Kişi Göç Etti. (2015). (E.T. 22 Mayıs 2017).Aljazeera, (Çevrimiçi) http://www.aljazeera.com.tr/haber/anbarda-90-bin-kisi-goc-etti, (19 Nisan).Aşçı, B. (2013. Medeniyetler İçin Coğrafya’nın Önemi ve Bereketli Hilal, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, (Erişim, 15. 5. 2017), (Çevrimiçi), http://www.21yyte.org/tr/arastirma/orta-dogu-ve-afrika-arastirmalari-merkezi/2013/11/04/7279/medeniyetler-icin-cografyanin-onemi-ve-bereketli-hilal.Arı, T. (2007) Irak, İran, ABD ve Petrol. Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul.Aydın, M. (2001). Barış Çalışmaları ve Çatışmaların Çözümü, Ankara, Avsam Yayınları. Aydın, M., Özcan, N. A., Kaptanoğlu, N. (2007). “Riskler ve Fırsatlar Kavşağında Irak’ın Geleceği ve Türkiye”, Tepav Ortadoğu Çalışmaları, II.Bakeer, A. H. (2013). Hizbullah’ın Suriye’deki Askeri Operasyonları ve Olası Yansımaları, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK), Analiz No:22.Berti, B. (2015). The Syrian Refugee Crisis: Regional and Human Security Implications, Strategic Assessment, 17(4), 41-53.BİLGESAM. (2015). Terörün Geldiği Yeni Boyut: IŞİD Örneği, , Rapor No:67.Bingöl, O., (2012). Krizlerin Uluslararasılaşması: Rejime Karşı Protestolardan Bölgesel Çatışmaya Suriye Örneği”, Ed. M. Seyfettin Erol, Ertan Efegil, Krizler ve Kriz Yönetimi: “Temel Yaklaşımlar, Aktörler, Örnek Olaylar içinde, (441-484).Ankara: Barış Kitap. Bowie, Colin M. (2015). The Islamic State of Iraq and the Levant (ISIL): Combatting the Challenge of Post-Modern Islamic Terrorism MAD-RUSH Under graduate Research Conference. (erişim 20. 9. 2017) http://commons.lib.jmu.edu/madrush/2015/InsurgenciesDemocratization/1Börzel, T., Dandashly A. ve Risse, T. (2015). Responses to the ‘Arabellions’: The EU in Comparative Perspective — Introduction, Journal of European Integration, 37(1), 1-17. Chatty, D., Mansour, N. (2011). Unlocking Protracted Displacement: An Iraqi Case Study, Refugee Survey Quarterly, Working Paper Series No. 78.Cockburn, P. (2014). İslam Devleti'nin Yükselişi IŞİD ve Yeni Sünni Ayaklanması, Çev. Osman Akınhay, İstanbul: Agora Kitaplığı.Cockburn, P. (2014) War with ISIS: Islamic militants have army 200.000, claims senior Kurdish Leader”, Independent, 16 Kasım, (Çevrimiçi) http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/war-with-isis-islamic-militants-have-army-of-200000-claims-kurdish-leader-9863418.html, ( Erişim: 21 Nisan 2016).Çiçekli, B. (ed) Göç Terimleri Sözlüğü, 2009. IOM [International Organization for Migration], İsviçre, Danış, D. (2009). Irak’tan Uzağa: 1991 Sonrası Dışarı Göç, Ortadoğu Analiz, 1(6), 15-22.Demir, S. (2012). Irak ve Suriye Krizlerinin Karşılaştırmalı Analizi: Nedenler, Gelişmeler, Sonuçlar ve Türkiye Üzerine Etkileri, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 12 (2), 553-578.Dersan Orhan, D. (20913). Ortadoğu’nun Krizi: Arap Baharı ve Demokrasinin Geleceği, Atılım Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (1-2), 17-29.Efegil, E. (2009). Bush Doktrini ve Dünya Güvenliğine Etkileri, HÜTAD Türkiyat Araştırmaları. 5 (8), 103-122.Eker, S. (2015). Savaş Olgusunun Dönüşümü: Yeni Savaşlar ve Suriye Krizi Örneği, Turkish Journal of Middle Eastern Studies, 2 (1), 31-66.Erdoğan, M. (2014). Türkiye'deki Suriyeliler: Toplumsal Kabul ve Uyum Araştırması. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Göç ve Siyaset Araştırmaları Merkezi.Erkiner, E. (2016). Mülteciler ve Göçmenler, İstanbul: TDAS Yayınları.Eurostat (2017) Top 30 citizenships of non-EU citizens apprehended and found to be illegally present in the EU, 2008-2016 (Erişim 1.5. 2017) http://ec.europa.eu/eurostat/statistics- explained/images/a/a6/Top_30_citizenships_of_non-EU_citizens_apprehended_and_found_to_be_illegally_present_in_the_EU. Evans, G. ve J. Newnham. (2007). Uluslararası İlişkiler Sözlüğü, Çev: H.Ahsen Utku, İstanbul: Gökkubbe Yayınları. GİGM [Göç İdaresi Genel Müdürlüğü] (2018). Geçici Koruma Kapsamındaki Suriyelilerin İllere Göre Dağılımı (Erişim 1.5. 2017) http://www.goc.gov.tr/icerik3/gecici-koruma_363_3784713.Harbom, L. ve P. Wallensteen. (2005). Armed Conflict and It’s International Dimensions 1946-2004, Journal of Peace Research, 42 (5), 623-635.Harding, S., Libal, K. (2012) Iraqi refugees and the humanitarian costs of the Iraq war: What role for social work?, International Journal of Social Welfare, 21(1), 94-104.Heisbourg, F. (2003). A Work in Progress: The Bush Doctrine and Its Consequences, The Washington Quarterly, 26(2), 73-88.HIIK, Conflict Barometer, 2009. (Erişim 20. 10. 2017) http://www.hiik.de/konfliktbarometer/pdf/ConflictBarometer_2009.pdfHuman Rights Watch. (2003). Iraqi Refugees, Asylum Seekers, ans Displaced Persons: Current Conditions and Concerns in the Event of War, A Human Rights Watch Briefing Paper, Şubat.International Crisis Group. (2015). Arming Iraq’s Kurds: Fighting IS, Inviting Conflict, Middle East Report No: 158.IOM [International Organization for Migration]. (2014). Ongoing Displacement A Profile of Iraq 2013-2014, (Erişim 1. 5. 2017) http://iomiraq.net/reports/ongoing-displacement-profile-iraq-2013-2014.IOM, (2015). Iraqi Returnees From Syria Following the 2011 Syria Crisis, Aralık https://www.iom.int/news/iom-launches-report-iraqi-returnees-syria-following-2011-crisisIDCM [International Displacement Monitoring Centre]. (2016). Global Report on Internal Displacement. (Erişim 1. 5. 2017) http://www.internal-displacement.org/global-report/grid2018/IOM’s Global Migration Data Analysis Centre. (2017). Fatal Journeys Improving Data on Missing Migrants, Volume 3 Part 2.Irak'taki IŞİD krizinde 6 bin kişi öldü, Dünya Bülteni, 21. 12. 2014, (Erişim 13 Mayıs 2016).http://www.dunyabulteni.net/asya/317583/1-milyon-yezidi-ve-turkmen-isidden-kacti, IŞİD'den Kaçan Iraklı Hıristiyanlar, BBC Türkçe, 15 Ekim 2014, (Erişim, 27 Nisan 2016). http://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/10/141015_isid_hristiyanlar.İçduygu, A. ve Sirkeci, İ. (1999). Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Göç Hareketleri”, Ed: Metin Celal, 75 Yılda Köylerden Şehirlere, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları..Leech, P. ve J. Gaskarth. (2015). British Foreign Policy and the Arab Spring, Diplomacy & Statecraft, 26(1), 139-160.Lewis, J. (2013). Al Qaeda in Iraq Resurgent: The Breaking the Walls Campaign, Institute for the Study of War. (Erişim 1. 5. 2017) http://www.understandingwar.org/report/al-qaeda-iraq-resurgent.Luizard, P. J. (2016). IŞİD Tuzağı, Çev. Yasemin Özden Charles, İstanbul: İletişim Yayıncılık.Marfleet, P. (2007). Iraq’s Refugees: Exit From the State, International Journal of Contemporary Iraqi Studies, 1(3), 397-419. “Migration and migrant population statistics” Mart 2018. (Erişim 30. 5.2018). http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Migration_and_ migrant_population_statistics#Migrant_population:_almost_22_million_non-EU_citizens_living_in_the_EU Musul’dan Kaçış Sürüyor, Aljazeera, 12. 6. 2014. (Erişim 22.05.2017).www.aljazeera.com.tr/haber/musuldan-kacis-suruyor. Nickholson, M. ve K.M. Fierke. (2001). Divided By a Common Language: Formal and Constructivist Approaches to Games, Global Society: Journal of Interdisciplinary International Relations, 15(1), 7-25.Nusra Cephesi’nde Neler Oluyor, Aljazeera Türk, 1. 8. 2016. (Erişim 25. 6. 2017) http://www.aljazeera.com.tr/gorus/nusra-cephesinde-neler-oluyor.ORSAM [Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi]. (2010). Irak’tan Irağa: 2003 Sonrası Irak’tan Komşu Ülkelere ve Türkiye’ye Yönelik Göçler, Rapor No. 21.ORSAM. (2015). Suriye Askeri Muhalefeti, Rapor No:202..Özerdem, A. (2013). Barış İnşası Kuram ve Uygulaması, Ankara: Nobel.Özyakışır, D. (2013). Göç: Kuram ve Bölgesel Bir Uygulama, Ankara: Nobel.Quick facts: What you need to know about the Syria crisis, Mercy Corps, 1. 11. 2016. (Erişim, 25. 5. 2017). (Çevrimiçi), https://www.mercycorps.org/articles/iraq-jordan-lebanon-syria-turkey/quick-facts-what-you-need-know-about-syria-crisis.Çetinsaya, G. ve T. Özhan. (2009) İşgalin 6. Yılında Irak, Ankara: SETA.Sambanis, N. (2004). What is Civil War? Conceptual and Empirical Complexities of an Operational Definition, Journal of Conflict Resolution, 48(6), 814-858.Suriyeli Mülteci Sorunu Kontrolden Çıkıyor, Al-Monitor, 20. 7. 2014. ( Erişim, 23. 4. 2016) www.al-monitor.com/pulse/tr/originals/2014/07/idiz-turkey-syrian-refugees-local-tension-adana-istanbul.html#, Syrian Center for Political and Strategic Studies. (2013). Syria Transition Roadmap, Washington.Şatana, N. (2014). İç Çatışma: Nedenler, Mekanizmalar, Aktörler, Ed: Evren Balta, Küresel Siyasete Giriş, İstanbul: İletişim Yayınları.Şen, Y. (2013). Suriye’de Arap Baharı, Yasama Dergisi, No:23, 53-79.Taşdemir, F. (2014). İç Savaş Çerçevesinde Terörizm ve IŞİD Örneği, Uluslararası Hukuk ve Politika Dergisi, 11 (42), ss.41-67.The World Factbook. (2017). (Erişim, 11. 4. 2017).https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html, Türkölmez F. ve H. Türkan. (2014), 20. Yüzyılda BM Güvenlik Konseyi Daimi Temsilcisi 5 Devletin işlediği Soykırım ve Katliamlar, (2. Baskı), İstanbul. Uluslararası Hak İhlalleri İzleme Merkezi.UNHCR. (2007a). Iraq:UNHCR Cautious About Returns, Briefing Notes, Kasım, (Erişim, 14.4. 2017). www.unhcr.org/uk/news/briefing/2007/11/4746da102/iraq-unhcr-cautious-returns.html.UNHCR. (2007b) Statistics on Displaced Iraqis Around the World, (Erişim, 15. 5. 2017), www.unhcr.org/461f7cb92.pdf. UNHCR. (2014a). UNHCR Syria Mid Year Report 2014. (Erişim 18. 9. 2018) http://www.unhcr.org/sy/wp-content/uploads/sites/3/2016/11/Mid-Year-Report-2014_En.pdf.UNHCR. (2014b). Voices From the Field UNHCR Syria End of Year Report 2014. (Erişim: 18. 9. 2018) https://reliefweb.int/report/syrian-arab-republic/voices-field-unhcr-syria-end-year-report-2014.UNHCR, (2015a). UNHCR: Suriyeli Mültecilerin Toplam Sayısı İlk Kez 4 Milyonu Geçti, (Erişim, 23.4. 2016). www.unhcr.org/turkey/home.php?content=648. UNHCR. (2015b) Protecting and Supporting the Displaced in Syria, Syria End of Year Report 2015. (Erişim 20. 6. 2018) http://www.unhcr.org/56cad5a99.pdfUNHCR (2016). Global Trends Forced Displacement in 2015. (Erişim: 30.06.2016) www.unhcr.org/statistics/unhcrstats/576408cd7/unhcr-global-trends-2015.html UNHCR. (2018). Syrian Regional Refugee Response, (Erişim 05.2018) http://data2.unhcr.org/en/situations/syria, UNICEF. 2014 Suriye Krizi Aylık İnsani Durum Raporu, Ekim. http://www.unicef.org.tr/files/bilgimerkezi/doc/Suriye%20Krizi%20Ayl%C4%B1k%20%C4%B0nsani%20Durum%20Raporu%20-%2016%20EYL%C3%9CL%20-%2013%20EK%C4%B0M%202014.pdfViotti, P. R., Kauppi, M. V. (2014) Uluslararası İlişkiler ve Dünya Siyaseti, Ankara: Nobel.Vrbensky, R. (2009). Can Development Prevent Conflict: Integrated Area-Based Development in the Western Balkans, Conflict, Security and Development, Vol.9(1), 75-110.Yalçın, C. (2004). Göç Sosyolojisi, Ankara: Anı Yayıncılık.Yazgan, P., U. D. Eroğlu, ve İ. Sirkeci (2015) Syrian Crisis and Migration, Migration Letters, 12(3), 181-192.Yazıcı, N. (2012) Suriye Siyasi Tarihi, Derleyen: Ümit Özdağ, Küçük Ortadoğu Suriye İç Çatışmadan Ortadoğu İç Savaşına Giden Yolun İlk Durağı Mı?, Ankara:Kripto.Yılmaz, S. (2011) Irak Dosyası, İstanbul: Kum Saati.