ŞEVKİTARAB VE CANFEZÂ MAKAMLARI ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME: CANFEZÂ’DAN DOĞMUŞ BİR ŞEVKİTARAB MI YOKSA ŞEVKİTARAB’DA KAYBOLAN BİR CANFEZÂ MI?

Yıl 2017, Sayı: 1, 61 - 86, 31.12.2017

Semih Özdemir

Öz

Şevkitarab makamını
öğrenmek amacıyla yaptığımız nazari çalışmalar esnasında, incelediğimiz
repertuvardaki eserlerin karar perdelerindeki farklılık bizleri Şevkitarab
makamı hakkında daha detaylı bir araştırma yapmaya sevk etti. Bu araştırmalar
esnasında aklımızda bir makamın sadece farklı seyir özelliklerine değil, aynı
zamanda farklı karar perdelerine de sahip olup olamayacağı sorusu canlandı. Ve
bu soru bizi Canfezâ makamıyla karşı karşıya getirdi. Buradan hareketle
ulaşabildiğimiz kaynaklarda makam kavramı ve bu kaynaklardaki Şevkitarab ile
Canfezâ makamlarının tariflerini araştırarak ayrıca günümüze ulaşan farklı
koleksiyonlardan eser örneklerini inceleyerek, bu iki makam arasındaki ilişkiyi
anlamlandırmaya çalıştık. Bu anlamlandırma çabası yepyeni bir soruyu doğurdu;
Canfezâ’dan doğmuş bir Şevkitarab mı, yoksa Şevkitarab’da kaybolan bir Canfezâ
mı söz konusuydu?  

Anahtar Kelimeler

Şevkitarab, Canfezâ, makam, seyir, III. Selim

A COMPARATIVE RESEARCH ON MAKAMS SEVKITARAB AND CANFEZA: IS IT SEVKITARAB ARISED FROM CANFEZA OR CANFEZA DISAPPEARED IN SEVKITARAB?

Öz

When we try to learn makam Sevkitarab, contrary to
its description in theory books, difference between ending pitch of its
repertoire encourage us to investigate how Sevkitarab’s seyir really is. While
that, we question what essential characteristics of a makam is. This inquiry
confronts us with makam Canfezâ. Then, we examine and analyze seyirs of these
makams on written sources we are able to find and reach. We also examine note
collections of the repertoire, to compare them with written sources. This
effort of explanation, breeds a question: İs it Sevkitarab arised from Canfezâ
or Canfezâ disappeared in Sevkitarab?

Anahtar Kelimeler

Sevkitarab, Canfeza, makam, seyir, Sultan Selim III

Kaynakça

• Kitaplar;
• Agayeva, S., & Uslu, R. (2008). Ruhperver: Bir XVII. Yüzyıl Müzik Teorisi Kitabı. İstanbul.
• Akdoğu, O. (1993). Hüseyin Sâdeddin Arel: Türk Musikisi Nazariyatı Dersleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ayverdi, İ. (2006). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı Yayıncılık.
• Bardakçı, M. (1986). Maragalı Abdülkadir. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Bardakçı, M. (2012). Ahmed Oğlu Şükrullah: Şükrullah’ın Risalesi ve 15. Yüzyıl Şark Musikisi Nazariyatı. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• d'Erlanger, B. R. (1959). La Musique Arabe C.III. Paris
• Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Ekinci, M. U. (2016). Kevserî Mecmuası: 18. Yüzyıl Saz Müziği Külliyatı. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Ezgi, S. (1933-1953). Nazari ve Ameli Türk Musikisi (I-V). İstanbul.
• Hacı Emin. (1302/1884). Nota Muallimi. İstanbul.
• Haşim Bey. (1269/1852 ve 1280/1864). Mecmuâ-i Kârhâ ve Nakışhâ ve Şarkiyyat. İstanbul.
• Kanar, M. (2010). Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Karadeniz, M. E. (1983). Türk Mûsikîsinin Nazariye ve Esasları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kaygusuz, N. (2006). Muallim İsmail Hakkı Bey ve Mûsıkî Tekâmül Dersleri . İstanbul: İTÜ Vakfı Yayınları.
• Konuk, A. A. (1317/1900). Hanende: Müntehab ve Mükemmel Şarkı Mecmuası.
• Kutluğ, Y. F. (2000). Türk Musikisinde Makamlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özkan, İ. H. (2010). Türk Musikisi Nazariyatı ve Usûlleri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Özön, M. N. (1973). Osmanlıca-Türkçe Sözlük. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• Öztuna, Y. (2000). Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Popescu-Judetz, E. (1998). Kevserî Mecmuası Üstüne Karşılaştırmalı Bir İnceleme. (Çev. ve Haz. Bülent Aksoy) İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Popescu-Judetz, E. (2010). A Summary Catalogue of the Turkish Makams. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Popescu-Judetz, E., & Sırlı, A. A. (2000). Sources of 18th Century Music: Panayiotes Chalathzoglou and Kyrillos Marmarinos Comparative Treaties on Secular Music. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Sarı, M. (1980). Arapça-Türkçe Lûgat. İstanbul: Bahar Yayınları.
• Şükun, Z. (1984). Farsça-Türkçe Lûgat. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Tahsin, H. (1322/1904). Gülzâr-ı Mûsikî. İstanbul.
• Tanburi Cemil. (1321/1901). Rehber-i Mûsikî. İstanbul.
• Tanrıkorur, C. (2005). Osmanlı Dönemi Türk Musikisi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tanrıkorur, C. (2015). Müzik Kültür Dil. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tura, Y. (2006). Abdülbaki Nasır Dede: Tedkîk ü Tahkîk. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Tura, Y. (2001). Kantemiroğlu: Kitâbu 'İlmi'l-Mûsiki alâ Vechi'l-Hurûfât. İstanbul. Yapı Kredi Yayınları
• Uslu, R. (2001). Mehmed Hafîd Efendi ve Musiki. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Uslu, R. (2015). Çengî Yusuf Dede: Risale-i Edvar. Ankara: Çengi Yayınevi.
• Uslu, R. (2015). Meragi’den II. Murad’a Müziğin Maksatları Makasıdu’l-Elhan. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Uz, K. (1310/1892). Mûsikî Istılâhatı. İstanbul.
• Yalçın, G. (2016). 19. Yüzyıl Türk Musikisinde Hâşim Bey Mecmuası: Birinci Bölüm Edvar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Yekta, R. (1986). Türk Musikisi. (Çev: Orhan Nasuhioğlu) İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Yılmaz, K. (2001). III. Selîm (İlhâmî): Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânın Tenkitli Metni. Edirne: Trakya Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları
• Tezler;
• Akaryıldız, A. (2016). Neyzen Hasan Dede (Erinç)'nin hayatı ve Hamparsum Nota Defteri. Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi SBE.
• Akdoğan, B. (1996). Fethullah Şirvani ve Mecelletun Fi'l-Musika adlı eserinin XV. yüzyıl Türk musikisi nazariyatındaki yeri. Doktora Tezi: Ankara Üniversitesi SBE.
• Arısoy, M. (1998). Seydî'nin el-Matla' adlı eseri üzerine bir çalışma. Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi SBE.
• Aydın, E. (2003). Hamparsum notası ile yazılmış anonim musiki mecmuasının günümüz notasına çeviriyazımı ve incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi: Ege Üniversitesi SBE.
• Can, M. C. (1993). Türk müziğinde makam kavramı üzerine bir inceleme. Yüksek Lisans Tezi: Erciyes Üniversitesi SBE.
• Cevher, M. H. (1995). Ali Ufki Bey ve Haza Mecmü'a-i Saz ü Söz. Doktora Tezi: Ege Üniversitesi SBE.
• Ceyhan, A. (1994). Bedr-i Dilşâd'ın Murâd-nâme'si. Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi SBE.
• Çakır, A. (1999). Alişah b. Hacı Büke'nin Mukaddimetü'l-Usûl adlı eseri. Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi SBE.
• Çelik, B. B. (2001). Hızır bin Abdullah'ın Kitabü'l-Edvar'ı ve makamların incelenmesi. Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi SBE.
• Doğrusöz, N. (1993). Hafız Post Güfte Mecmuası. Yüksek Lisans Tezi: İstanbul Teknik Üniversitesi SBE.
• Doğrusöz, N. (2007). Hariri bin Muhammed'in Kırşehri Edvarı üzerine bir inceleme. Doktora Tezi: İstanbul Teknik Üniversitesi SBE.
• Erguner, S. (1991). Kutb-ı Nayı Osman Dede ve Rabt-ı Ta'bırat-ı Musıki. Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi SBE.
• Karamahmutoğlu, G. (1999). İstanbul Atatürk Kitaplığı'ndaki 1637 nolu yazma Hamparsum nota defteri. Sanatta Yeterlilik Tezi: İstanbul Teknik Üniversitesi SBE.
• Kılıç, E. (2013). Mecmûa-yı Letâif fî Sandukatiel-Meârif. Doktora Tezi: İstanbul Üniversitesi SBE.
• Küçük, E. M. (2015). Hammamizade İsmail Dede Efendi'nin İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Hamparsum Defterlerinde yer alan peşrev ve saz semai formunda eserlerinin günümüz nota yazısına çevrilmesi ve incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi: Haliç Üniversitesi SBE.
• Levendoğlu, O. (2002). 13.yy'dan günümüze kadar varlığını sürdüren makamlar ve değişim çizgileri. Doktora Tezi: Gazi Üniversitesi FBE.
• Pappas, M. (1997). Kiltzanidis'in Kitabı. Yüksek Lisans Tezi: İstanbul Teknik Üniversitesi SBE.
• Pekşen, A. (2002). Zeynü`l-Elhan isimli eserin metin ve sözlük çalışması: Ladikli Mehmed Çelebi. Yüksek Lisans Tezi: İstanbul Üniversitesi SBE.
• Sezikli, U. (2000). Kırşehirli Nizameddin ibn Yusuf'un Risale-i Musiki adlı eseri. Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi SBE.
• Sezikli, U. (2007). Abdülkâdir Merâgî ve Câmiu’l-Elhân’ı . Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi SBE.
• Sunat, N. (1998). H. Sadettin Arel'in Türkiyat Enstitisü'nde bulunan hamparsum nota yazılarından bir bölümünün günümüz notasına çevirimi. Sanatta Yeterlilik Tezi: İstanbul Teknik Üniversitesi SBE.
• Taşdelen, D. (2014). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Kütüphanesi'nde bulunan 1537 no'lu Hamparsum nota defterinin tanıtımı ve içerisindeki eserlerin çeviriyazımı. Yüksek Lisans Tezi: İstanbul Teknik Üniversitesi SBE.
• Tekin, A. (2003). Hızır Ağa'nın Müsiki Risalesi isimli yazma eserinin transkripsiyonu ve dönemin edvarları ile mukayesesi. Yüksek Lisans Tezi: Dokuz Eylül Üniversitesi SBE.
• Tekin, E. (2007). Safedi'nin müzik teorisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi: İstanbul Teknik Üniversitesi SBE.
• Tekin, H. (1999). Ladikli Mehmet Çelebi ve er-Risaletü`l Fethiyye`si. Doktora Tezi: Niğde Üniversitesi SBE.
• Uygun, M. N. (1990). Kadızade Tirevi ve Musiki Risalesi. Yüksek Lisans Tezi: Marmara Üniversitesi SBE.
• Uygun, M. N. (1996). Safiyyuddîn Abdulmu'min Urmevî ve Kitâbu'l-Edvâr'ı. Doktora Tezi: Marmara Üniversitesi SBE.
• Verdemir, K. (1998). Câmî'ye ait Risale-i Musiki'nin Rauf Yekta Bey tarafından çevirisi. Yüksek Lisans Tezi: İstanbul Teknik Üniversitesi SBE.
• Makaleler;
• Çakır, A. (2014). Kutbüddîn Şîrâzî nin Dürretü t Tâc ında Devir ve Cem i Kâmiller. OMÜİFD - No:37, 75-96.
• Kaçar, G. Y. (2008). Türk Musikisinde Makam. İSTEM - Sayı:11, 145-158.
• Karamahmutoğlu, G. (2014). Türk Müziğinde Kullanılan Notalama Sistemleri. Yeni Türkiye: Türk Musikisi Özel Sayısı - Sayı: 57 , 755-773.
• Karamahmutoğlu, G. (2014). Tanzimat Dönemi'nde Müzik: Dönem Padişahları ve Müzik Anlayışları. Yeni Türkiye: Türk Musikisi Özel Sayısı - Sayı: 57 , 555-565.
• Keskiner, B. (2012). Sultan III. Selim'in Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi'ndeki Güfte Mecmuası. Musikişinas - Sayı: 12, 51-55.
• Öztürk, O. M.; Beşiroğlu, Ş. Ş.; Bayraktarkatal, M. E. (2014). Makamı Anlamak:Makam Nazariye Tarihinde Başlıca Modeller. Porte Akademik - Sayı 1(10), 9-36.
• Yazmalar;
• III. Selim Mecmuası. Suna-İnan Kıraç Özel Koleksiyonu.