ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE ‘ULUSAL KİMLİĞİN’ OPERA SAHNESİNDE İNŞASI: ÖZSOY

Yıl 2018, Sayı: 2, 1 - 30, 01.09.2018

Namık Sinan Turan

Öz

1930’ların Türkiye’sinde tarih ve dil tezleri üzerinden yalnızca topluma
yeni bir ruh ve dinamizm verecek bir ideoloji üretmek için yararlanılmaz.
Uluslararası ilişkilere ve gündeme uygun düşecek ve gösteri sanatları araç
olarak kullanılarak propaganda türü faaliyetler için tarih ve dil kullanılır.
Türk ve İran efsaneleri manipüle edilerek Batı kaynaklı bir sanat ile sunulması
girişimi olan Özsoy bu açıdan önemli
bir yere sahiptir. Rıza Şah’ın 1934’teki Türkiye ziyareti için hazırlanan ve
temsil edilen bu eser Türk ve İran halkkları arasında bir mitoloji birliği
iddiasına dayanır. Özsoy, görünürde Firdevsi’nin Şahname’sinden yola çıkarak Türk ve İran halklarının karşılıklı
ilişkilerine tarihsel ve lirik bir göndermedir. Bu makalede Erken Cumhuriyet’in
tarih kurgusunun oluşumunda ve imaj tasarımında sanatın manipülasyon aracı
olarak kullanımı tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ulus İnşası, Opera, Özsoy, Kimlik

Kaynakça

• “Muhterem Misafirimiz Bu Akşam Ankara’dan İzmir’e Hareket Ediyorlar”, Vakit, 20 Haziran 1934, s. 1-2.
• Akgül, Hilal; “Rıza Han’ın Türkiye Ziyareti”, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Sayı 7, 1 – 42 (2005).
• Altar, Cevad Memduh; Opera Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982, c. IV.
• And, Metin; Atatürk ve Tiyatro, Devlet Tiyatroları Yayınları, Ankara 1983.
• And, Metin; Türkiye’de İtalyanlar ve İtalyan Sahnesinde Türkler, Metis Yayınları, İstanbul 1989.
• Aracı, Cem; Ahmet Adnan Saygun: Doğu-Batı Arası Müzik Köprüsü, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
• Aracı, Emre; Naum Tiyatrosu 19. Yüzyıl İstanbul’unun İtalyan Operası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
• Atabaki, Touraj (Ed.); Devlet ve Maduniyet: Türkiye ve İran’da Modernleşme Toplum ve Devlet, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• Ateş, Ahmet; “Şahname’nin Yazılış Tarihi ve Firdevsi’nin Sultan Mahmud’a Yazdığı Hicviye Meselesi Hakkında”, Belleten, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Nisan 1954, c. XVIII, sa.70, s.159-178.
• Aydın, Yılmaz; Türkiye’nin Avrupa İle Müzik İlişkileri Işığında Türk Beşleri, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara 2003.
• Baltacan, Mehmet; Ahmet Adnan Saygun’un “Özsoy” Operasının İncelenmesi, Reji Çalışması ve Sahnelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2006.
• Başbuğ, Esra Dicle; Resmi İdeoloji Sahnede: Kemalist İdeolojinin İnşasında Halkevleri Dönemi Tiyatro Oyunlarının Etkisi, İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
• Berkes, Niyazi; The Development of Secularism in Turkey, McGill University Press, Montreal 1964.
• Berktay, Fatmagül; “Doğu ile Batı’nın Birleştiği Yer: Kadın İmgesinin Kurgulanışı”, Tarihin Cinsiyeti, Metis Yayınları, İstanbul 2010.
• Berktay, Fatmagül; “Osmanlı-Türk Modernleşmesinin Özneleri, Simgeleri, Küskünleri: Kadınlar”, söyleşi: Ece Zerman, Toplumsal Tarih, Ekim 2008, sayı 178, s. 41-42.
• Berktay, Halil; Cumhuriyet İdeolojisi ve Fuad Köprülü, Kaynak Yayınları, İstanbul 1983.
• Buttanrı, Müzeyyen; “Atatürk’ün Tarih Tezinin Devrindeki Tarihî Tiyatro Eserlerine Yansıması”, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 2, 26-30.
• Cahun, Leon; Introduction Prehistoire De L'Asiatic Turcs At Mongols Des Origines, Armand Colin, Paris 1896.• Copeaux, Etienne; Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine, çev. Ali Berktay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998.
• Çağlayan, Ercan; Cumhuriyet’in Diyarbakır’da Kimlik İnşası (1923-1950), İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
• Çetin, Zafer; “Tales of Past, Present, and Future: Mythmaking and Nationalist Discourse in Turkish Politics”, Journal of Muslim Minority Affairs, vol. 24, s. 348.
• Çongur, Elif; Ulusal Kimliği Tiyatro İle Kurmak: Türk Tiyatrosunun Kimlik İnşasındaki İşlevi, İmge Kitabevi, Ankara 2017.
• Ersanlı, Büşra; İktidar ve Tarih Türkiye’de Resmi Tarih Tezinin Oluşumu 1929-1937, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• Finkelstein, Sidney; Besteci ve Ulus, çev. M. Halim Spatar, Pencere Yayınları, İstanbul 1995.
• Firdevsi [Filozof-ı Şehir Hâkim Ebu El-Kasım Firdevsi], Şahname II, çev. Nimet Yıldırım, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2016.
• Firdevsi [Filozof-ı Şehir Hâkim Ebu El-Kasım Firdevsi], Şahname, çev. Necati Lugal, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2009.
• Gellner, Ernest; Uluslar ve Ulusçuluk, çev. Büşra Ersanlı- G. Özdoğan, Hil Yayınları, İstanbul 2008.
• Gibbons, H. Adam; The Foundation of the Ottoman Empire, The Century Co., New York 1916.
• Gürakar, Tolga; Türkiye ve İran: Gelenek, Çağdaşlaşma, Devrim, Kaynak Yayınları, İstanbul 2012.
• Gürün, Dikmen (Ed); Ateş Kuşu Semiha Berksoy, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2010.
• Halkevleri Talimatnamesi, CHP Yayınları, Ankara 1932.
• Hanioğlu, M. Şükrü; “Türkçülük”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul 1984, c. 5, s. 1394-1399.
• Heyet, Türk Tarihinin Ana Hatları, Kaynak Yayınları, İstanbul 1999.
• Hobsbawm, Eric-Ranger, Terence (Ed.); Geleneğin İcadı, çev. Mehmet Murat Şahin, Agora Yayınları, İstanbul 2006.
• Hutcheon, Linda-Michael Hutcheon; “Displacement and Anxiety: Empire and Opera”, Imperialism, Historical and Literary, Investigations, 1500-1900, Ed. Balachandra Rajan-Elizabeth Sauer, Palgrave Macmillan, New York 2004, s. 203-216
• Işıktaş, Bilen; "Avrupa’da Devrimler Çağında Toplumsal Değişim, Kültür Ve Müzik Yaşamına Dair Notlar", Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.8, pp.158-172, 2015.
• Işıktaş, Bilen; “Mûsikî İnkılâbı”nı Osmanlı-Türk Modernleşmesinin Kültürel ve Siyasi Mirası Olarak Yorumlamak", Rast Müzikoloji Dergisi, vol.4, no.1, pp.1111-1126, 2016
• Işıldak, Erol; Adnan Saygun’un Özsoy Operasının Yayılmacı Teoriler Işığında Ele Alınması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2016.
• Kahramankaptan, Şefik; Atatürk, Saygun ve Özsoy Operası, Sevda Cenap Alp Vakfı Yayınları, Ankara 2006.
• Karpat, Kemal H.; İslam’ın Siyasallaşması, çev. Şiar Yalçın, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2004.
• Kâşgarlı Mahmûd, Dîvânü Lugâti’t-Türk, haz. Seçkin Erdi- Serap Tuğba Yurtsever, İstanbul 2005.
• Katoğlu, Murat; Şematizmden Yaratıcılığa: Cumhuriyet Türkiyesi’nde Yüksek Sanat ve Kültür Hayatının Kamu Hizmeti Olarak Kurumsallaşması, Kırmızı Yayınları, İstanbul 2009.
• Köprülü, Mehmed Fuad; Edebiyat Araştırmaları I, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
• Köprülü, Mehmed Fuad; Türk Saz Şairleri, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
• Köprülüzade, Mehmed Fuad; “Dede Korkut kitabına ait notlar III Ozan”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, c. 1, s. 2, 1932, s.133-140.
• Kutluk, Fırat; Müzik ve Politika, Doruk Yayımcılık, İstanbul 1997.
• Lord Kinross, Atatürk: The Rebirth of a Nation, Weidenfeld and Nicolson, London 1964.
• Löfgren, Orvr; “The Nationalization of Culture: Constructing Swedishness”, Studia Ethnologica, vol. 3, 1991, s. 101-107.
• Mert, Nuray; “Osmanlı Laiktir Laik Kalacak”, Türkiye Günlüğü, Sayı 58, Kasım-Aralık 1999, s. 36-40.
• Metin, Celal; Emperyalist Çağda Modernleşme: Türk Modernleşmesi ve İran 1800- 1941, Phoenix Yayınları, Ankara 2011.
• Okay, Orhan; Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Mithat Efendi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1991.
• Okyay, Erdoğan; Ankara Devlet Konservatuvarı (1936), Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Yayınları, Ankara. 2013.
• Ortaylı, İlber; “Atatürk Devrinde Türkiye’de Tarihçilik Üzerine Bazı Gözlemler”, Gelenekten Geleceğe, Alkım Yayınları, İstanbul 2007, s. 109-116.
• Ortaylı, İlber; “Tanzimat Adamı ve Tanzimat Toplumu”, Türk Siyasal Hayatının Gelişimi, Ed. Ersin Kalaycıoğlu-Ali Yaşar Sarıbay, Beta Yayınları, İstanbul 1986.
• Osmanoğlu, Ayşe; Babam Abdülhamid, Güven Yayınları, İstanbul 1960.
• Özkırımlı, Umut; Milliyetçilik Kuramları: Eleştirel Bir Bakış, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2013.
• Refiğ, Gülper; A. Adnan Saygun ve Geçmişten Geleceğe Türk Musikisi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• Refiğ, Gülper; Atatürk ve Adnan Saygun Özsoy Operası, Boyut Yayın Grubu, İstanbul 1997.
• Rilke, Anna Grosser; Avrupa Saraylarından Yıldız’a İstanbul’da Bir Hoş Sada, çev. Deniz Banoğlu, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2009.
• Ritter, Hellmut; Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi, çev. Mehmet Kanar, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2011.
• Sadoğlu, Hüseyin; Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2003.
• Saygun, Ahmet Adnan; Atatürk ve Musiki, Sevda-Cenap And Müzik Vakfı Yayınları, Ankara 1987.
• Sevengil, Refik Ahmet; Opera Sanatı ile İlk Temaslarımız, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1969.
• Şatır, Sabri; Operada Gerçekçilik, Sander Yayınları, İstanbul 1977.
• Şatır, Sabri; Richard Wagner: Opera’dan Müzikli Drama, Yenilik Basımevi, İstanbul 1984.
• Şengül, Abdullah; Cumhuriyet Döneminde Tarihi Tiyatro, Alp Yayınları, Ankara 2008.
• Tekeli, İlhan; “Küreselleşen Dünyada Tarih Öğretiminin Amaçları Ne Olabilir?”, Tarih Öğretimi ve Ders Kitapları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007, s. 35-36.
• Toprak, Zafer; Darvin’den Dersim’e Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan Kitaplar, İstanbul 2014.
• Toprak, Zafer; Türkiye’de Yeni Hayat: İnkılap ve Travma 1908-1928, Doğan Kitap, İstanbul 2017.
• Tunçdemir, İlknur; “Cumhuriyet’in Kurulmasından Sonra Bestelenen İlk Türk Operası: Özsoy Operası”, Icanas 38 Bildiriler, Atatürk, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 2012, c. II, s. 750-751.
• Turan, Namık Sinan; “Opera Tutkunu Bir Sultan: II. Abdülhamid”, Evrensel Kültür Dergisi, Ocak 2012, sayı 241, s. 27-31.
• Turan, Namık Sinan; “Sociopolitical Transformation of the Ottoman Empire and the Concept of Secularization”, Journal of Turcologia, Vol. VI, N. 12, Paris 2012, s. 19-30.
• Turan, Namık Sinan-Işıktaş, Bilen; "The Deadlock of Nation State: The Problem of Nationalisation of Music during the Early Republican Era in Turkey", Rast Müzikoloji Dergisi, c. 3, sayı 2, 2015, s. 1085-1087.
• Turan, Namık Sinan-Komsuoğlu, Ayşegül; “Halkevleri Temsilleri ve Bir Ulusun İnşası”, Bilgi ve Bellek, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, Yaz 2008, s. 88-114.
• Uslu, Ateş; "On Dokuzuncu Yüzyılda Opera: Bir İnceleme Çerçevesi", Afşar Timuçin’e Armağan, Veysal Ç., Aşkın, Z., Ed., Etik Yayınları, İstanbul 2010, s. 291-321.
• Uslu, Ateş; "Richard Wagner’in Siyasal Düşünceleri: Modernite Eleştirisi ve Ulusal Sanat Anlayışı", Sosyoloji Dergisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 2017, cilt.37, s. 13-44.
• Üstel, Füsun; Türk Ocakları 1912-1931, İletişim Yayınları, İstanbul 1997.
• Viyolonist Bedri, “Opera ve Operaya Olan İhtiyacımız”, Türk Yurdu, Mayıs 1930, c.4/ 24, sa.29/ 223, s. 31-32.
• Yalçın, Emre; “Cumhuriyet Döneminin İlk Lirik Sahne Eseri: Özsoy Operası”, Toplumsal Tarih, Aralık 1995, c. 4, sa. 24, s. 42-43.
• Yaraman, Ayşegül; Türkiye’de Kadınların Siyasal Temsili 1935-1999, Bağlam Yayınları, İstanbul 1999.
• Yediğ, Serhan (Ed.); Anılardaki Adnan Saygun, Pan Yayınları, İstanbul 2012.
• Yıldırım, Nimet; İran Edebiyatı: Başlangıçtan İslamiyet’e Kadar, Pinhan Yayınları, İstanbul 2017
• Zihnioğlu, Yaprak; Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhiddin Kadınlar Halk Fırkası Kadın Birliği, Metis Yayınları, İstanbul 2003
• Zobu, Vasfi Rıza; O Günden Bu Güne, Milliyet Yayınları, İstanbul 1977.