19. Yüzyılda Çokkültürlü İmparatorluktan Ulus-Devlete Geçişte Sürgün ve Göç: Malakanlar Örneği

Yıl 2015, Cilt: 10 Sayı: 2, 1 - 22, 02.12.2015

Mete Kaynar Gökhan Ak

https://doi.org/10.17550/aid.89133

Cited By: 1

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun son yüzyılında yaşanan çatışmalı ulus-devlete geçiş döneminde, İmparatorluğun çevre topraklarında yoğun milliyetçilik, göç, sürgün ve etnik temizlik olayları yaşanmıştır. Bu anlamda, Anadolu çevresindeki birçok halk topluluğu hem bu yoğun ve zorlu süreçten hem de bu sürecin devlet şiddetinden doğan türlü olumsuzluklarına maruz kalmış ve Anadolu toprakları da içlerinde olmak üzere, çeşitli coğrafyalara göç etmek zorunda bırakılmıştır. He ne kadar çalışmamıza konu olan Malakan topluluğu Rus asıllı olmakla ve Rusya topraklarında öncelikle dinî nedenlerden dolayı sürgüne maruz kalmış olsalar da, bu halkın sürgün ve göçünü, Çarlık Rusya’sının İmparatorluktan ulus-devlete geçişi sürecin bağlamında de değerlendirmek mümkün görünmektedir. Nitekim 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşları’nın ardından Kars ve civarını savaş tazminatı olarak ele geçiren Çarlık Rusya’sı, bunu fırsat bilerek dini sapkın olarak gördüğü Malakanlar’ın bir kısmını Kafkaslar’dan Anadolu’ya sürgüne tabi tutmuş ve göç ettirmiştir. Bu zorunlu göçle birlikte Malakanlar, yeni toprakları Kars yöresinde kurdukları köyler vasıtasıyla, yerleşik Müslüman topluluklarla 1960’lara değin uzun süre birlikte yaşamışlardır. Bu çalışma, Rus asıllı etno-dinsel bir topluluk olan Malakanlar’ın, Çarlık Rusyası topraklarında başlayan yaşamlarını ve sonrasında maruz kaldıkları -Anadolu coğrafyasını da içeren- çeşitli sürgün ve göç olaylarını, disiplinler arası bir yaklaşım ile tartışmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Malakanlar, Din, Etnisite, Çarlık Rusyası, Osmanlı İm

Kaynakça

• Alp, A. (2012). Kars tarihi bakımından bir kaynak olarak vilayet ga- zetesi “Kars”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (Nisan), 89-102.
• Aral, N. (1974). Türkiye’de yetiştirilen hayvan türleri, yetiştiricilik ta- rihi ve teknolojisi (1923-1931). Ankara: Türkiye Jokey Kulübü Yayınları.
• Aslan, E. (2012). Kars yöresinde Malakanlar’dan kalan ve kaybolmak üzere olan rençberlik geleneği. Millî Folklor, 93, 252-263.
• Atılgan, G. ve E. A. Aytekin (Haz.). (2012). Siyaset bilimi: Kavramlar, ideolojiler, disiplinler arası ilişkiler. İstanbul: Yordam Kitap.
• Aygün, N. (2013). Çağları aşan coğrafya. Serhat Kültür, (Mayıs-Ha- ziran), 6-7.
• Badem, C. (2010). Çarlık Rusyası yönetiminde Kars vilayeti. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
• Başak, S. (2005). Türk sosyolojisinde yapı araştırmalar. Bilig, 32 (Kış), 33-63.
• Bradley, J. F. (1908). The Russian conquest of the caucasus. London: Longmans and Co.
• Breyfogle, N. B. (1998). Heretics and colonizers: Religious dissent and Russian colonization of transcaucasia, 1830-1890 (PhD Dissertation). The University of Pennsylvania, Faculty of His- tory, Philadelphia, USA.
• Breyfogle, N. B. (2007). Prayer and the politics of place: Molokan Church bulding, tsarist law, and the quest for a public sphere in late imperial Russia. In Mark D. Steinberg and Heather J. Coleman (Ed.), Religion and spirituality in modern Russia. (pp. 222-252). Indiana: Indiana University Press.
• Buss, A. (2003). The Russian orthodox tradition and modernity. Bos- ton: Brill.
• Conybeare, F. C. (1921). Russian dissenters. Cambridge: Harvard Uni- versity Press.
• Çalışkan, Ç. O. (2009, Haziran 19). Malakanlar, bir sürgünün masum insanları. Birgün, ss. 4.
• Denisenko, L. (2009). Rus emperyalizmi: Kafkasya’nın Ruslaştırılma- sı ve Malakanlar. Toplumsal Tarih, 187 (Temmuz), 60-65.
• Evgeneva, A. P. (Ed.). (1999). Slovar Russkogo Çazika v Çetıreh To- mah, Vol. 3. [Russian Dictionary: In 4 Vol. RAS, Institute of Linguistic Studies]. Moskva: Nauka Publ.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1966). Türkiye’de İslav muhacirleri (1961-1962’de Türkiye’deki Malakan ve Kazakların Rusya’ya dönmeleri). İs- tanbul: Fakülteler Matbaası.
• Gökçe, A. (2013). Çıldır ve Arpaçay hakkında. Serhat Kültür, (Mayıs- Haziran), 4.
• Göker, G. (2008). Basının vicdanı reddi. Erdal Dağtaş (Der.), Türkiye’de sivil itaatsizlik toplumsal hareketler ve basın. (ss. 193-254). An- kara: Ütopya Yayınevi.
• Günay, S. (1980). Resmi devlet salnamelerine göre Osmanlı İmparatorluğu’nun seneler itibariyle mülki teşkilatı (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum / Türkiye.
• Hamzaoğlu, M. (2007). Malakan Atı (Ardahan Atı). Kars: Anadolu At Irklarını Yaşatma ve Geliştirme Derneği Yayınları (Elde basım).
• Haxthausen, A. (1847). Researches into inner life of the people of Rus- sia. Hannover: Eulemann (Reprint New York: G. Olms,. 1973).
• Hendricks, B. L. (1995). International encyplopedia of horse breeds. Norman and London, UK: University of Oklahoma Press.
• Hunczak, T. (Ed.). (1974). Russian imperialism from ivan the great to the revolution. New Brunswick: Rutgers University Press.
• İpek, N. (2006). İmparatorluktan ulus devlete göçler. Trabzon: Seran- der Yayınları.
• Jenks, C. (2007). Altkültür: Toplumsalın parçalanışı. (Çev. Nihal De- mirkol). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Johnston, R. J., Gregory, D. and D. M. Smith (1994). The dictionary of human geography. (3rd ed.). Oxford, UK: Blackwell Reference.
• Karagöz, E. (2005). Kars ve çevresinde aydınlanma hareketleri ve sol geleneğin tarihsel kökenleri, 1878-1921. İstanbul: Asya Şafak Yayınları.
• Kaya, İ. (2005). Identity and space: The case of Turkish Americans. Geographical Review, 95 (3), 425-440.
• Kaya, İ. (2007). Azınlıklar, çokkültürlülük ve Mardin. Dicle Üniversi- tesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 44-55.
• Kırzıoğlu, M. F. (1953). Kars tarihi, I. Cilt. İstanbul: Işıl Matbaası.
• Kıyanç, S. (2014). Malakanlar (Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
• Köse, M. (2003). “Elviye-i Selâse” Kars Ardahan Batum 1877-1920/ işgalden kurtuluşa/“Kırk yıllık kara günler” ve Ermeniler. An- kara: Kuban Yayıncılık.
• Kurat, A. N. (1999). Rusya tarihi (Başlangıçtan 1917’ye Kadar). An- kara: TTK Yayınları.
• Lunkin, R. ve A. Prokofyev (2000). Molokans and Dukhobors: Living sources of Russian Protestantism. Religion, State and Society, 28 (1), 85-92.
• Marshall, A. G. (2001). Dar Al-Harb: The Russian general staff and the asiatic frontier, 1860-1917 (PhD Dissertation). The Univer- sity of Glasgow, Faculty of Arts, Glasgow, Scotland.
• Melkonian, A. (2001). The Kars oblast. Historic Armenian Cities and Provinces Conference Series: No. 9 - Kars and Ani, University of California, Los Angeles/UCLA, 9-11 November.
• Muranaka, T. A. (1992). The Russian Molokan Colony at Guadalupe, Baja California: continuity and change in a sectarian commu- nity (PhD Dissertation). The University of Arizona, Faculty of the Department of Anthropology, Arizona, USA.
• Musabeyov, R. (2001). Azerbaycan’daki etnik azınlıklar. Avrasya Dos- yası (Azerbaycan Özel Sayısı), 7 (1), 177-196.
• Mustafayev, B. (2013). Ermenilerin ve Malakanlarin Şamahı’da yap- tıkları mezalim (Arşiv belgelerine göre tarihi gerçekler: 1915- 1920) Şamahı (Şamaxı-Şemahi) olayları (1918-1919). Akade- mik Bakış Dergisi, 35 (Mart-Nisan), 1-18.
• Ortaylı, İ. (1978). Çarlık Rusyası yönetiminde Kars. Tarih Enstitüsü Dergisi, IX (Ayrı Basım), 343-362.
• Özgen, H. N. (2007). “Bir tapunun peşinde Kafkasya’da sınır ve va- tandaşlığın mülkiyet izleri: Ardahan örneği” Başlıklı Tebliğ. IV. Kültür Araştırmaları Sempozyumu İç/Dış/Göç ve Kültür (15-17 Eylül 2007). Işık Üniversitesi, Şile, İstanbul, s. 1- 25.
• Petrovski, S. (1908). Molokane ili Duhovnıe Hristiane [Молокане или Duhovnıe Христиане]. Odessa.
• Poğosyan, A. M. (1983). Karsskaya oblast v sostave Rossii. Erivan: Ayastan.
• Schwietochovski, T. (1985). Russian Azerbaijan 1905-1920, The sha- ping of national identity in a Muslim community. Cambridge: Cambridge University Press.
• Serbest, B. (2008). Kars ve çevresinde Rus yönetimi dönemi. Kültür Araştırmaları Derneği Bülteni, 31 (Mayıs), 9-13.
• Shubin, D. H. (2001). Monastery Prisons. Bloomington, IN: Xlibris Corporation.
• Solmaz, G. (2002). Ermeni zulmünün Sarıkamış ve çevresinde günü- müzdeki izleri. Ermeni Araştırmaları 1. Türkiye Kongresi, III. Cilt. Ermeni Araştırmaları Enstitüsü, Ankara.
• Somuncuoğlu, S. (2004). Don kazakları. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Sonyel, S. R. (1993). Minorities and the destruction of the Ottoman Empire. Ankara: Turkish Historical Society Printing House.
• Sunderland, W. (1997). Making the Empire, colonists and colonisation in Russia, 1800-1850 (PhD Dissertation). Indiana University, USA.
• Suvari, Ç. C. (2009). Dinsel geleneğin etnisite inşasında oynadığı rol: Malakanizm örneği (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sos- yal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Suvari, Ç. C. (2013). Malakanlar - Rus köylü hareketlerinden günümü- ze Malakan inancı. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Şenel, M. (2012). Bilinçaltına dayalı etnik küfürler. Karadeniz Araştır- maları, 32, 137-154.
• Taşkın, D. ve S. Koçak. (2010). Türk yerli atları. Kocatepe Veteriner Dergisi, 3 (2), 71-75.
• Türkdoğan, O. (1971). Malakanlar’ın toplumsal yapısı - Kars ilinin üç köyünde bir Rus etnik grubunun Sosyo-ekonomik araştırması (1877-1962). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayını.
• Türkdoğan, O. (2005). Kars’ta bir etnik grup - Malakanlar’ın toplum- sal yapısı. İstanbul: IQ Kültür Sanat.
• Ural, S. (2011). Kurtuluştan Mondros Mütarekesi’ne Elviye-i Selâse’de yaşanan sorunlar. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Ensti- tüsü Atatürk Yolu Dergisi, 47, 647-676.
• Yetişgin, M. (2006). Rusların Türk toprakları üzerinde yayılmasının sebepleri üzerine bazı düşünceler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü Dergisi, 6 (16), 671-698.
• Yılmaz, O. ve M. Ertuğrul. (2013). Atlarda yürüyüş çeşitleri ve kusur- ları. Akademik Ziraat Dergisi, 2 (1), 43-54.