Bazı Kolza (Brassica napus L.) Çeşit Adaylarının Menemen, İzmir Ekolojik Koşullarında Verim, Verim Komponentleri ve Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi

Yıl 2017, Cilt: 27 Sayı: 1, 29 - 50, 15.05.2017

Ahmet Şemsettin Tan Mehmet Aldemir Ayşegül Altunok Memiş

Öz

Bu araştırma; Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nde
(ETAE) geliştirilen kolza çeşit adaylarının verim performansları ve kalite
özelliklerini belirlemek amacı ile 2014/2015 ve 2015/2016 yetiştirme sezonunda
ETAE deneme tarlalarında, Menemen-İzmir koşullarında yürütülmüştür. Denemeler
Tesadüf Blokları Deneme Deseninde, dört tekerrürlü olarak kurulmuştur. Yapılan
değerlendirmeler denemelerde yer alan çeşitlerin tane verimi yanında bin tane
ağırlığı, yağ oranı ve yağ verimi ile bitki boyu, yan dal sayısı, harnup
sayısı, harnupta tane sayısı, çiçeklenme ve fizyolojik olum gün sayıları
açısından istatistiksel olarak farklı olduklarını ortaya koymuştur.
Araştırmada;  2014/15 yetiştirme
sezonunda en yüksek tane verimi 411 kg/da ile ETAE-K-5.1 ve ETAE-K-25.2’den,
2015/16 yetiştirme sezonunda ise 340 kg/da ile ETAE-K-1.1’den elde edilmiştir.
En kısa fizyolojik olum gün sayısı 2014/15 yetiştirme sezonunda ETAE-K-2.1,
ETAE-K-3.3 ve Sary çeşitlerinde 195 gün olarak gün olarak gözlenmiştir.  2015/16 yetiştirme sezonunda en kısa
fizyolojik olum gün sayısı Sary çeşidinde 188 gün olarak gözlenmiştir.  Bu çalışmada çeşit adaylarının kontrol çeşitlere
göre erkenci oldukları saptanmıştır. En yüksek yağ oranı 2014/15 üretim sezonunda
%39,42 ETAE-K-23.1’den elde edilirken, 
2015/16 yetiştirme sezonunda %48,6 ile Sary çeşidinden elde edilmiştir.
En yüksek yağ verimi 2014/15 üretim sezonunda 199,5 kg/da ile Sary’den 2015/16
yetiştirme sezonunda 131 kg/da ile ETAE-K-23.1’den elde edilmiştir. Araştırma
sonuçları yeni çeşit adaylarının yüksek verimli, kaliteli ve erkenci olduğunu,
Sary hariç diğer standart çeşide göre yaklaşık olarak 2-3 hafta erken hasat
olgunluğuna ulaştığını ortaya koymuştur. Bu durum ikinci ürün
ekim tarihleri açısından önem taşımaktadır. Çeşit adaylarından ETAE-K-19.1
ve ETAE-K-23.1 verim ve kalite özellikleri bakımından ümitvar bulunmuşlardır. Yüksek tane
ve yağ verimine sahip çeşitlerin üretimde yer alması yağ açığımızın
kapatılmasına önemli katkılarda bulunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kolza, Brassica napus L., kanola, adaptasyon, agronomi, verim, verim komponentleri, çeşit, kolza teknolojisi, kolza hastalık- zararlı ve yabancı otları

Determination of Yield, Yield Components and Quality Characteristics of some Rapeseed (Brassica napus L.) Candidate Varieties in Menemen, Izmir Ecological Conditions

Öz

The main objectives of the study were to determine nine
candidate rapeseed varieties which were improved at Aegean Agricultural Research
Institute (AARI) in Menemen, Izmir / Turkey. 
Their performances were evaluated
during 2014/15 and 2015/2016 winter growing seasons at AARI. In this research; nine candidate and 4 registred check
rapeseed varieties were used as material. The experiments were conducted in randomized complete
block design with four replications. Observations
were made on seed yield, seed oil content, oil yield, 1000 seed weight, plant height, branch number, capsule
number per plant, seed number per capsule, flowering date and phisological mature
date. According to two-years
results of this study statistically significant differences were found in all
the characters among the rapeseed varieties.In the experiment; the highest
seed yield (411 kg/da) were obtained from the varieties ETAE-K-5.1 ve
ETAE-K-25.2 in 2014/15, and (340 kg/da) was obtained from the varieties
TAE-K-1.1 in 2015/16 growing seasons. The lowest flowering days were observed
from Sary in 2014/15 and 2015/16 growing seasons as 116 and 104 days
respectively. The lowest physiological maturity days (195 days) were also
observed from ETAE-K-2.1, ETAE-K-3.3 and Sary in 2014/15, and 188 days was
observed from Sary in 2015/16 growing season. The candidate varieties showed earliness than standart
varieties. The highest
oil content; 39,42 % was obtained from ETAE-K-23.1 in 2014/15, and %48,6 was
obtained from Sary in 2015/2016 growing seasons. The highest oil yield as 199,5
kg/da was obtained from Sary in 2014/15, and 131 kg/da was obtained from
ETAE-K-23.1 in 2015/2016 growing seasons.Research
results indicated that the candidate varieties found to be having highest yield
and quality. The candidate varieties showed earliness than standart varieties
except for Sary and they were 2-3 week early maturing than other winter type
varieties. This is important for the second crops planting.  Candidate varieties ETAE-K-19.1 and
ETAE-K-23.1 have proved their worth in all yield trials and their yield and
quality performances are better than all the existing cultivated standart
varieties in the trials. It is very clear that rapeseed with high seed and oil
yield per unit area could have an important role to decrease vegetable oil gap
in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Rapeseed, Brassica napus L, canola, adaptation, agronomi, yield, yield components, variety, rapeseed technology, rapeseed diseases, insects, and weeds

Kaynakça

• Akyıldız, A. R. 1992. Yeni ve gelişen yem hammaddeleri. 1. Ulusararası Yem Kongresi, 16-18 Nisan 1992, Antalya. Yem Sanayicileri Birliği Yayınları.
• Algan, N. 1985. Islah edilmiş bazı kolza (Brassica napus L. ssp. oleifera) Çeşitlerinin Değişik Yetiştirme Koşulları Altındaki Rreaksiyonları Üzerinde Araştırmalar. Doktora Tezi. Ege Ü. Z. F. Tarla Bitkileri bölümü 128 s. Bornova-İzmir.
• Algan, N. 1987. Kolza tarımı ve Türkiye’de gelişme olanakları TYUAP ABAV-Ekim 1987 tebliği. T.C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü. Menemen.
• Algan, N. 1991. Çukurova Bölgesinde kışlık 2.ürün olarak yetiştirilebilecek bazı yemlik kolza (B. nappus ssp. rapifiera) çeşitlerinin verim ve diğer bazı özellikleri üzerine araştırmalar. 1. Çukurova Tarım Kongresi 9-11 Ocak 1991, Adana.
• Algan, N. ve H. Aygün. 2001. Bazı fizyolojik kışlık kanola genotiplerinde verim ve verim komponentleri arasındaki ilişkiler. Ege Üni. Ziraat Fak. Dergisi 38 (1): 9-15.
• Angus, J., A. Van Herwaarden, and G. Howe. 1991. Productivity and break crop effects of winter growing oilseeds. Australian Journal Experimental Agriculture 31, 669-677.
• Anonim. 2001. Orta Karadeniz Bölgesinde kanola için en uygun ekim zamanı, gübre, sıklık ve tohum miktarının belirlenmesi 2001 yılı Gelişme Raporu. Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Samsun.
• Anonim. 2016. Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) Bitkisel Üretim Değerleri. http://www.tuik.gov.tr Anonim. 2017. Bitkisel yağ sanayicileri Derneği. http://www.bysd.org.tr/.
• Anonymous. 1977. Official methods of analysis. 124 Edition Section. A.O.A.C. 31.042-31.043. Washington, D.C. U.S.A.
• Anonymous. 1981. Genetic resources of cruciferous crops. IBPGR Secretariat Consultation on the Genetic Resources of Cruciferous Crops. Rome, 17-19 November 1980.
• Anonymous. 2016a. FAO Database. http://www.fao.org/faostat/.
• Anonymous. 2016b. Canola Canola Council of Canada. http://www.canolacouncil.org/.
• Appelovist, L. A., and R. Ohlson. 1972. Rapeseed, Cultivation, Composition, Processing and Utilization. Amsterdam, London and Newyork 391 s.
• Atakişi, L. 1997. Yağ Bitkileri Yetiştirme ve Islahı. T.Ü Tekirdağ Ziraat Fakültesi Yayınları. Yayın No: 148 Ders Kitabı: 10 Tekirdağ. Bailey, L. H. 1964. Manual of Cultivated Plants. Revised Edition. Macmillan Co. New York.
• Başalma, D. 2004. Kışlık kolza (Brassica napus ssp. Oleifera L.) çeşitlerinin Ankara koşullarında verim ve verim öğeleri yönünden karşılaştırılması. Tarım Bilimleri Dergisi 10 (2): 211-217.
• Bell, J. M. 1993. Factors Affecting the Nutrutional Value of Canola Meal. A Review. Can. J. Anim. Sci. 73: 679-697.
• Canvin, D. T. 1965. The effect of temperature on the oil content and fatty acid composition of the oils from several oilseed crops. Canadian Journal. Bot. 43: 63-69.
• Carter, J. F. 1978. Sunflower Science and Technology. Medison, Wocansis, USA. 407-441.
• Christie, W. W.1973. Lipid analysis. Pergamon Press, Ltd., Oxford, England.
• Daun J. K., and McGregor D. I, 1983. Glucosinolate analysis of rapeseed (canola). Method of the Canadian Grain Commission Grain Research Laboratory. Agriculture Canada, Canadian Grain Commission, Winnipeg, 1981, Revised 1983.
• Demirtola, A. 1980. Yeni tür kolzaların Türkiye için önemi ve gelişimi. Teknik Gelişim Araştırma Dergisi. 1980. Sayı: 5.
• Demirtola, A. 1987a. Türkiye İçin Yeni Bir Yağ Bitkisi Kanola, Tanımı Ziraatı. İstanbul.
• Demirtola, A. 1987b. İkinci ürün tarımında yeni ufuklar. Aylık Tarım Dergisi, Hasad. Haziran 1987. Sayı: 25.
• Doğan, K. ve M. Zincirlioğlu. 1982. Kolza tohumu küspesinin protein kalitesi ve kasaplık piliç rasyonlarında kullanılma olanakları üzerinde araştırmalar. Doğa Bilim Dergisi 9 (1): 1985.
• Downey, R. K. 1990. Canola: A quality brassica oilseed. p. 211-217. In: J. Janick and J.E. Simon (eds.), Advances in new crops. Timber Press, Portland, OR. https://hort. purdue.edu/newcrop/proceedings1990/V1-211.html.
• Downey, R. K., and G. Röbbelen. 1989. Brassica spacies. Chapter 16. pp. 63-86. In Röbbelen, G, R. K. Downey, and A. Ashri (Eds.). Oil crops of the world. McGraw-Hill Publ. Co. New York, USA.
• Gizlenci, Ş., M. Acar ve M. Dok. 2007. Orta Karadeniz Sahil Kuşağında Bazı Kolza Çeşitlerinin Verim ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi. Hasad Dergisi 263: 83-90.
• Gizlenci, Ş. ve M. Acar. 2007. Orta Karadeniz Bölgesi Sahil Ve Geçit Kuşağında Bazı Kolza Çeşitlerinin Verim Ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi. Türkiye VII: Tarla Bitkileri Kongresi. 25-27 Haziran 2007, ERZURUM.
• Gizlenci, Ş., M. Acar, H. Özçelik ve E. K. Öner. 2011. Karadeniz Bölgesi Sahil Kuşağında Bazı Kolza Çeşit Ve Hatlarının Verim Ve Verim Unsurlarının Saptanması. Türkiye 9. Tarla Bitkileri Kongresi. 12-15 Eylül 2011. Bursa.
• Gizlenci, Ş., M. Acar ve E. K. Öner. 2013. Bazı Kolza (Brassica napus ssp. oleifera L.) Hat Ve Çeşitlerinin Amasya Koşullarında Performanslarının Belirlenmesi. Türkiye 10. Tarla Bitkileri Kongresi. 10-13 Eylül 2013, Konya.
• Göksoy, A. T. ve Z. M. Turan. 1986. Bazı yağlık kolza [Brassica napus spp. oieifera) çeşitlerinde verim ve kaliteye ilişkin karakterler üzerinde araştırmalar. Uludağ Ü. Z. F. Dergisi 5: 75-83.
• Granlund, M., and D. C. Zimmerman. 1975. Oil content of sunflower seeds as determined by wide-line nuclear magnetic resonance (NMR). Proc. N.D. Acad. Sci. 27: 128-133.
• Guy, S., and R. Gareau. 1998. Crop rotation, residue durability, and nitrogen fertilizer effects on winter wheat production. Journal of Production Agriculture 11: 457-461.
• Guy, S., R. Gareau, and M. Heikkinen. 1995. Canola, rapeseed mustard and other crop rotational influence on winter wheat productivity and N fertilizer response. Proceedings PNW Canola Conference. MSU Experiment Station, Bozeman, MT, USA.
• Gül. M. K., C. Ö. Egesel, F. Kahrıman ve Ş. Tayyar. 2007. Investigation of some seed quality components in winter rapeseed grown in Çanakkale province. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fak. Dergisi 20 (1): 87-92.
• İlbeyi, A. 1985. Bolu yöresinde sulu koşullarda yetiştirilebilen yazlık kolza çeşitleri. T.C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Merkez Topraksu Araştırma Enst. Müd. Yay. No: 108. Ankara. 1985.
• İlisulu, K. 1970. Fransa ve Almanya’dan getirilen kolza çeşitlerinin ankara iklim ve toprak şartları altında durumları, tohum verimleri ve diğer özelliklerinin tespiti. A. Ü. Ziraat Fakültesi Yıllığı.
• İlisulu, K. 1973. Yağ Bitkileri ve Islahı. A. Ü. Ziraat Fak. Yayınları 265-290.
• İncekara, F. 1972. Endüstri Bitkileri ve Islahı. Cilt 2. Ege Ü. Z. F. Yayınları No: 83. 158-166. E. Ü. Matbaası, İzmir.
• İncekara, F., W. Schuster ve M. E. Tuğay. 1983. Çeşitli yağ bitkilerinde kimi nicelik özelliklerinin kalıtsal yapıya ve çevreye bağlı değişimi. Ege Ü. Z. F. Yay. No: 437.
• Karaaslan, D. 1999. Diyarbakır koşullarında yetiştirilebilecek kolza çeşitlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma" 3. Ulusal Tarla Bitkileri Kongresi 15-18 Kasım 1999, Adana, Cilt II. Endüstri Bitkileri: 328-333.
• Karaaslan, D., M. Hakan, Ş. Gizlenci, M. Dok ve M. Acar. 2007. Bazı kolza çeşitlerinin Diyarbakır koşullarında verim potansiyellerinin belirlenmesi. s. 22-26. 1. Ulusal Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Biyodizel Sempozyumu Bildiri Kitabı. 28-31 Mayıs 2007. Samsun.
• Kırıcı, S. ve M. Özgüven. 1995. Çukurova Bölgesine verim, kalite ve erkencilik bakımından uyabilecek kolza çeşitlerinin saptanması. Ç.Ü. Ziraat Fak. Dergisi, 10 (3): 105-120.
• Kirkegaard, J. A., P. A. Gardner, J. F. Angus, and E. Koetz. 1994. Effect of Brassica crops on the growth and yield of wheat. Australian Journal of Agricultural Research 45: 529-545.
• Kolsarıcı, Ö. ve F. Başoğlu. 1984. Yağ kalitesi ve yağ oranı yüksek kışlık kolza çeşit ve hatlarının verim komponentleri yönünden karşılaştırılması. A.Ü.Z.F. Yıllığı. 66-76.
• Kolsarıcı, Ö. 1987. Bitkisel yağ açığımızda kolzanın yeri. TÜBİTAK, Bilim ve Teknik 20 (237): 7-9.
• Kolsarıcı, Ö. ve C. Er. 1988. Amasya ilinde kolza tarımında en uygun ekim zamanı, çeşit ve bitki sıklığı tesbiti üzerinde araştırmalar. Doğa Yay. Sayı 2: 163-177.
• Lambert, J. 1965. Agriculture Special. pp. 230-235. 4th Edition. Bruxelles.
• Martin, F. W. 1984. CRC Handbook of Tropical Food Crops. CRC Press. Inc. Boca Raton, Florida. pp. 59-107.
• McNaughton, I. H. 1979. Swedes and rapes. In: Simmonds, N.W. (Ed.), 53-56. Evolution of Crop Plants. Longman. London and New York.
• Ohlsoon, I. 1974. Changes in seed quality and seed yield of spring sown oleiferous crops during the ripening process. 4 th. International Rape Kongress 1974. 4-8 June Giessen, 193-200.
• Öğütücü, Z. ve Ö. Kolsarıcı. 1979. Kolza (Brassica napus spp. oleifera)’nın Yetiştirme Tekniği ve Islahı. Ankara, 44 s.
• Öz, E. S. 2013. Bazı yazlık kolza (kanola) çeşit ve hatlarının bornova koşullarında kışılk ve yazlık olarak performanslarının belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. E. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Öztürk, A. B. 2016. Bitkisel yağ imalati sektörü. İş Bankası Yayınları.
• Özer, H., ve E. Oral. 1997. Erzurum ekolojik koşullarında bazı kolza (Brassica napus ssp. Oleifera L.) çeşitlerinin fenolojik özellikleri ile verim ve verim unsurları üzerine bir araştırma. Journal of Agriculture and Foresty, 21. 319-325.
• Özgüven, M., S. Kırıcı, S. Tansı ve M. A. Gür. 1992. Güneydoğu Anadolu Bölgesine uygun kolza çeşitlerinin saptanması. Çukurova Ü. Z. F. Genel Yayın No: 36. Gap Yayınları No: 65.
• Russell, F. 1986. Microcomputer statistical program (MSTAT) version 4.00/EM. Mcihigan State University. Mstat/crop and soil sciences. 324B. Agricultural Hall. East lansing, Michigan. USA.
• Schuster, W. ve M. E. Tuğay. 1977. Ayçiçeği, yağ keteni ve hardal tohumlarının Ege Bölgesi ve Batı Almanya’daki verim yetenekleri. Bitki Dergisi 4 (3): 332-350.
• Steel, R. G. D., and J. H. Torrie. 1980. Principles and procedures of statistics. Mc Graw Hill Book Company Inc., New-York. Süzer, S. 2007. Bazı kolza kanola çeşitlerinin Edirne koşullarında verim ve verim unsurlarının belirlenmesi. s. 277-283. 1. Ulusal Yağlı Tohumlu Bitkiler ve Biyodizel Sempozyumu Bildiri Kitabı. 28-31 Mayıs 2007. Samsun.
• Süzer, S. 2016. Bazı ileri kademe kışlık kolza (Brassica napus L.) hatlarının Edirne koşullarında verim ve verim unsurlarının belirlenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, Özel Sayı 2: 142-148.
• Şaman, Ş. 1983. İkinci Ürün Tarımı Araşıtırma -Yayım Projesi, Kolza dilimi 1982-1983 Yılı Gelişme Raporu. T. C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Proje ve Uygulama Genel Müdürlüğü, Antalya.
• Tan, A. Ş. 2002. Kanola Tarımı. p. 12-45. TYUAP/TAYEK Ege - Marmara Dilimi Tarla Bitkileri Toplantısı. 3-5 Eylül 2002. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Menemen, İzmir.
• Tan, A. Ş. 2006. Kanola (Kolza) Tarımı. p.1-39. TYUAP/TAYEK Ege - Marmara Dilimi Tarla Bitkileri Toplantısı. 3-5 Eylül 2006. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Menemen, İzmir.
• Tan, A. Ş. 2007. Ege Bölgesi Kolza Araştırmaları Projesi. 2007 yılı Ara Sonuç Raporu. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Menemen, İzmir.
• Tan, A. 2009. Bazı Kolza (Kanola) Çeşitlerinin Menemen Koşullarında Verim Potansiyelleri. Anadolu, ETAE Dergisi 19 (2): 1-32.
• Tan, A. Ş., M. Aldemir ve A. Altunok. 2013. Ege Bölgesi Kolza Araştırmaları Projesi. Ara Sonuç Raporu. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Menemen, İzmir.
• Tan, A. Ş., M. Aldemir ve A. Altunok. 2016. Ege Bölgesi Kolza Araştırmaları Projesi. 2015/16 yılı Gelişme Raporu. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Menemen, İzmir.
• Taşkaya, T. B. ve İ. Uçum. 2012. Türkiye’de bitkisel yağ açığı. Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü. TEPGE BAKIŞ (ISSN: 1303–8346) 14 (2): 1-8.
• Thurling, N. 1974. Morphological determinants of yield in rapeseed (Brassica campestris and Brassica napus) 1 th. Growth and Morphological Characters. Austr. J. Agric. Res. 25: 697-710.
• Zade, A. 1965. Ziraatçılar İçin Bitki Yetiştirme Bilgisi-I. A.Ü.Z. F. Yayın no: 240. Ders Kitabı No. 79: 263-273.
• Yurtsever, N. 1984. Deneysel Istatistik Metotları. Köy Hizmetleri Toprak ve Gübre Arş. Enst. Müdürlüğü Yayınları Genel Yayın No. l21 Ankara.