Kur’an’a Göre Ötekiler

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 3, 319 - 332, 11.04.2018

Abdulkerim Bingöl

https://doi.org/10.18506/anemon.364963

Cited By: 2

Öz

Akıl
ve iradeye sahip olmakla diğer varlıklardan üstün olan insan, basmakalıp bir
yapıda olmayıp renk, dil, cins vs. bakımından çeşitlilik arz etmektedir. Medeni
bir varlık olarak bir arada yaşamak zorunda olan ve çoğu zaman ortak yaşamı
tercih eden insanoğlu, kimi durumda farklılıkları çatışma nedeni ve sorun alanı
olarak telakki etmiştir. Hemen her sistemin; inanç, ahlaki kriter, dünya görüşü
ve yaşam biçimine göre makbul sayıp merkeze yerleştirdiği veya öteki görüp
dışladığı kesimler olmuştur. Farklılıkları zenginlik addederek kimseyi
ötekileştirmemek ve farklı olana hakkını teslim etmek nazari olarak mümkün olsa
da amelî olarak bunun yaygın olduğu söylenemez. İnançlı ve ahlaklı bireylerden
oluşan toplumsal bir yapı inşa etme amacında olan Kur’an, bu bağlamda
ekseriyetle inananları muhatap alsa da farklı inanç gruplarını kapsayacak
şekilde bir umumi hukuk belirlemiş; ilkesel olarak insanların eşit olduğunu ve
farklı kesimlerin bir arada yaşamasının kodlarını ortaya koymuştur. Bununla
beraber Kur’an, belli bazı itikadi ve ahlaki kriterler ölçeğinde toplumsal
kategorizasyon yapmıştır. Bu çalışmada Kur’an’ın nasıl bir kategorizasyon
yaptığı ve tarih boyunca potansiyel olarak öteki muamelesi yapılan farklı dinî,
etnik, cinsel ve sınıfsal gruplara nasıl yaklaştığı irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Toplum, Farklı Kimlikler, Ötekileştirme, Ötekilerin Hukuku

The Others According to the Qur'an

Öz

A human who is superior to other beings by
possessing reason and willpower, is not a stereotypical structure, but has
diversity in terms of color, language, gender and etc. Man, who has to live
together as a civilized entity and often prefers common life, has sometimes
considered diversity as the cause of conflict and the problem area. In almost
every system, there are appreciated and centralized segments or segments that
have been marginalized and viewed as the other in regard to their belief, moral
criterion, worldview, and way of life. It cannot be said that it is practically
widespread, although it is theoretically possible to make no difference and to
surrender the right to the different by regarding the differences as wealth.
The Qur'an, which aims to build a social structure composed of faithful and
moral individuals, has set a common law in this context to cover different
belief groups, although it usually deals with believers; in principle, the
Qur’an states that people are equal and that different segments could live
together. Nevertheless, the Qur'an has categorized the society in a certain
scale of ideological and moral criteria. This study explores how the Qur'an
categorizes and approaches the various religious, ethnic, sexual and class
groups that have been potentially subjected to the treatments of ‘the other’
throughout history.  

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Society, Distinct Identities, Othering, Rights of the Others

Kaynakça

• Acar, H. İ. (2010). Talâk. D.İ.A., XL, 496-500. İstanbul: T.D.V. Yayınları
• Akalın, Ş. H., Toparlı, R., Gözaydın, N., Zülfikar, H., Argunşah, M., Demir, N., Tezcan Aksu, B., & Gültekin, B. (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Aktan, H. (2008). Fıkıh. İslam’a Giriş-Evrensel Mesaj-. 216-229. Ankara: D.İ.B. Yayınları
• Aktaş, M. (2014). Avrupa’da Yükselen İslamofobi ve Medeniyetler Çatışması Tezi. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, XII-1, 31-54.
• Albayrak, İ. (2005). İçimizdeki Öteki: Tefsirde Hâricî (İbâdî) Algılamasına Dair Genel Bir Değerlendirme. Usûl İslam Araştırmaları Dergisi, 4, 1-34.
• Alusî, E. (2005). Ruhu’l-Maani fi Tefsiri’l-Kur’ani’l-Azim ve’s-Seb’i’l-Mesani. Kahire: Daru’l-Hadis.
• Atar, F. (2005). Muhâlea. D.İ.A., XXX, 399-402. İstanbul: T.D.V. Yayınları
• Ateş, S. (1989). Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Aydın, M. (2009). Dinsel Çoğulculuğun Öteki ile Birlikte Yaşamaya Katkısı Üzerine Bazı Mülahazalar. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 6(2), 9-30.
• Aydın, M. Â. (2001). Kadın. D.İ.A.,. XXIV, 86-94. İstanbul: T.D.V. Yayınları.
• Aydın, M. Â. (2003). Mehir. D.İ.A., XXVII, 389-391. İstanbul: T.D.V. Yayınları.
• Bardakoğlu, A. (2001). İslâm. D.İ.A., XXIII, 15-23. İstanbul: T.D.V. Yayınları.
• Bilgin, B. (2001). İslam’da Ötekine Bakış. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLII(1), 11-40.
• Bingöl, A. (2015). Kur’an’da Eleştiri Mahiyeti ve Muhatapları. Doktora Tezi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Botî, M. (1996). el-Mer’etu Beyne Tuğyani’n-Nizami’l-Ğarbiyyi ve Letaifi’t-Teşrii’r-Rebbaniyyi. Dimaşk: Daru’l-Fikr.
• Buharî, E. (1980). el-Camiu’s-Sahih. Kahire: Matbaatu’s-Selefiyye.
• Bursevî, İ. H. (2001). Ruhu’l-Beyan. Beyrut: Daru’l-İhyai’t-Turasi’l-Arabi.
• Cevizci, A. (2005). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Çalışkan, İ. (2007). Dini Bir Tutum Olarak Ötekine Yaklaşımın Kur’ani Temelleri. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(1), 7-28.
• Çelik, H. A. (1995). Kur’an’ı Kerim’e Göre İnsanın Değeri ve Üstünlüğü. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12, 81-93.
• Dehlan, A. (2001). es-Siretu’n-Nebevîyye. b.y.y.: Daru’l-Fikr.
• Durmuş, Z. (2003). Kur’an-ı Kerim’de Sosyal Gruplar. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 3(3), 17-46.
• Durmuşoğlu, K., & Kurt, A. (2008). Üç Kur’an Yorumunda Kadının Ötekiliği. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17(2), 621-648.
• Ebu Hayyan, E. (2010). Tefsiru’l-Bahri’l-Muhit. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Ebu Zehra, M. (tarihsiz). Zehretu’t-Tefasir. Kahire: Daru’l-Fikri’l-Arabi.
• Ebu’s-Suud, M. (2010). İrşadu’l-Akli’s-Selim ila Mezaya’l-Kur’ani’l-Kerim. Beyrut: Muessetu’t-Tarihi’l-Arabi.
• Elik, H. (2006). el-Kitalu fi “Sebilillah” ve Tedaiyatuhu ke Şiarin İslamiyyin. M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 31(2), 119-132.
• Elmalı, A. (1999). Kur’ani Çoğulculuk Temelinde Gayri Müslimlerle Dostluk. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5, 43-82.
• Emiroğlu, H. T. (1978). Esbab-ı Nüzûl. İstanbul: Elif Ofset Tesisleri.
• Endulusî, E. (2007). el-Muharreru’l-Veciz fi Tefsiri’l-Kitabi’l-Aziz. Duha: Daru’l-Fikri’l-Arabi.
• Esgin, M. (2014). Kur’ân-ı Kerim’in öteki dinlere karşı tavrı. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(5), 77-106.
• Fayda, M. (2013). Zimmî. D.İ.A., XLIV, 428-434. İstanbul: T.D.V. Yayınları.
• Fentress, J. (2011). Deli “Öteki”, Tarih Eğitimi ve Tarihte “Öteki” Sorunu. 2. Uluslararası Tarih Kongresi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 182-200.
• Gökkır, B. (2005). Kur’an’daki Ehl-i Kitap “Öteki” mi? İslâm Araştırmalarında Oryantalizmin Kavramsal Etkisi. İslâm Araştırmaları Dergisi, 14, 37-54.
• Gölcük, Ş., & Toprak, S., (1998). Kelâm. Konya: Tekin Kitabevi.
• Gündoğdu, H. (2008). Çok Kültürlü Bir Toplumda Ötekiyle yaşamak ve Hoşgörü. Ekev Akademi Dergisi, 12(37), 73-86.
• Gündüz, Ş. (2012). Öteki ile İlişkiler Açısından İslam ve İslami Tecrübe. Kutlu Doğum Haftası “Hz. Peygamber Kardeşlik Ahlakı ve Kardeşlik Hukuku” Sempozyumu, Ankara: D.İ.B. Yayınları, 483-493.
• Haddad, E. (2001). Keşfu’t-Tenzil fi Tahkiki’l-Mebahisi ve’t-Te’vil. Beyrut: Daru’l-Medari’l-İslam.
• Halebî, E. (2008). es-Siretu’l-Halebîyye. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Hamidullah, M. (2003). İslâm Peygamberi. (çev. Salih Tuğ). Ankara: İmaj.
• Havva, S. (1990). el-Esas fi’t-Tefsir. (çev. M. Beşir Eryarsoy). İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Hökelekli, H. (2007). Müslüman ve Öteki: Farklı Dinî Grupların Birbirini Algılama Biçimi. Kur’ân-ı keim’de Ehl-i Kitap,-Tartışmalı İlmî Toplantı-. İstanbul: 405-420.
• İbn Aşur, M. T. (tarihsiz). et-Tahrir ve’t-Tenvir. Tunus: Daru Suhnun.
• İbn Hanbel, E. (2001). el-Musned. Beyrut: Muessesetu’r-Risale.
• İbn Hazm, E. (tarihsiz). el-Muhella. Kahire: Matbaatu’n-Nehde.
• İbn Hişam, E. (2009). es-Siretu’n-Nebevîyye. Beyrut: Daru’l- Marife.
• İbn Kudame, E. (1997). el-Muğnî. Riyad: Daru Alemi’l-Kutub.
• İbn Teymîyye, Ş. (tarihsiz). et-Tefsiru’l-Kebir. Beyrut: y.y.
• İbnu’l-Cevzî, E. (2010). Zadu’l-Mesir fi İlmi’t-Tefsir. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-Arabî.
• Karafî, Ş. (1994). ez-Zahîre. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslami.
• Kasimî, M. (2003). Mehasinu’t-Te’vil. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Kırbaşoğlu, H. (1997). Kadın Konusunda Kur’ân’a Yöneltilen Başlıca Eleştiriler. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 10(4), 259-270.
• Kurtubî, E. (2006). el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an. Beyrut: Muessesetu’r-Risale.
• Kutub, S. (2008). Fi Zilali’l-Kur’an. Kahire: Daru’ş-Şuruk.
• Maturidî, E. (2005). Te’vilatu’l-Kur’an. İstanbul: Mizan Yayınevi.
• Merağî, A. (1985). Tefsiru Merağî. Beyrut: Daru’l-İhyai’t-Turasi’l-Arabi.
• Mevdudî, E. (1997). Tefhimu’l-Kur’an. (çev.: Muhammed Han Kayani vd.). İstanbul: İnsan Yayınevi.
• Mezherî, M. (2007). et-Tefsiru’l-Mezherî. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Müslim, E. (2006). Sahihu Müslim. Riyad: Daru Tayyibe.
• Nevevî, E. (1980). Kitabu’l-Mecmu Şerhu’l-Muhezzeb li’ş-Şirazî. Cidde: Mektebetu’l-İrşad.
• Öztürk, M. (2013). Tefsirin Hâlleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Püsküllüoğlu, A. (2010). Arkadaş Türkçe Sözlük. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Razî, E. (2009). et-Tefsiru’l-Kebir. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Rıza, R., & Abduh, M. (2005). Tefsiru’l-Menar. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Sabunî, M. (2001). Safvetu’t-Tefasir. Beyrut: Daru’l-Fikr.
• Sâbûnî, N. (2005). Mâtürîdiyye Akaidi. (çev. Bekir Topaloğlu). Ankara: D.İ.B. Yayınları.
• Salebî, E. (2004). el-Keşşaf ve’l-Beyan fi Tefsiri’l-Kur’an. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Salmazzem, M., & Bingöl, A. (2016). Tefsirlerde Cihada Yönelik Yorum Farklılıkları. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(Ek Sayı), 229-246.
• Salmazzem, M., & Sular, M. E. (2014). Tevrat, İnciller ve Kur’an Bağlamında Kadın ve Aile Olgusu. İçinde: Şemsettin Kırış (Ed.), Hakkari Üniversitesi Kadın ve Âile Sorunları Sempozyumu, (s.232-245), Konya.
• Sarıçam, İ. (2014). Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı. Konya: D.İ.B. Yayınları.
• Serahsî, E. (1989). el-Mebsut. Beyrut: Daru’l-Marife.
• Sevinç, B. (2010). Bir Öteki Yaratmak. Toplum Bilimleri Dergisi, 9(7), 177-194.
• Sıddik Hasan Han, E. (1999). Fethu’l-Beyan fi Makasidi’l-Kur’an. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Sibaî, M. (2010). el-Mer’etu beyne’l-Fıkhi ve’l-Kanun. Kahire: Daru’s-Selam.
• Şankitî, M. (2006). Edvau’l-Beyan fi İdahi’l-Kur’ani bi’l-Kur’an. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Şentürk, R. (2000). İnsan Hakları. D.İ.A., XXII, 327-330. İstanbul: T.D.V. Yayınları.
• Şimşek, S. (2012). Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Şirbinî, Ş. (2004). es-Siracu’l-Munir fi’l-İaneti ala Marifeti Ba’di Maani Kelami Rebbina’l-Hekimi’l-Habir. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Taberî, E. (t.y.). Camiu’l-Beyan an Te’vili’l-Kur’an. Beyrut: Daru’l-İhyai’t-Turasi’l-Arabi.
• Taftazanî, M. (t.y.). Şerhu Akaid. b.y.y.
• Tekeli, İ. (2011). Tarihyazıcılığı Ve Öteki Kavramı Üzerinde Düşünceler. Tarih Eğitimi ve Tarihte “Öteki” Sorunu, 2. Uluslararası Tarih Kongresi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1-12.
• Tirmizi, E. (1978). el-Camiu’s-Sahih. Mısır: Matbaatu’l-Mustafa el-Babî.
• Toprak, B., Bozan, İ., Morgül, T., & Şener, N. (2010). Türkiye’de Farklı Olmak Din Ve Muhafazakarlık Ekseninde Ötekileştirilenler. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Türk, D. (2013). Öteki, Düşman, Olay Levinas, Schmıtt ve Badıou’da Etik ve Siyaset. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Yadsıman, N. (2003). Kur’an-Sünnet-Fıkıh Bağlamında Kadının Evlilikteki Hakları. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Yaman, A. (2008). Ben ve “Öteki” Kur’an’ın “Öteki” ile İlişkilerde Öngördüğü Dengeli Barış Teorisi. İslami İlimler Dergisi, 3(1), 99-106.
• Yaman, A. (2013). Zimmî. D.İ.A., XLIV, 434-438. İstanbul: T.D.V. Yayınları.
• Yıldırım, T. (2012). Cizre’de Değişen Öteki Algısı, Çokkültürlülük ve Birarada Yaşamanın Temelleri. İçinde: M. Nesim Doru (Ed.), Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre, (Uluslararası Bilim Düşünce ve Sanatta Cizre Sempozyumu Bildirileri,, (s.169-174), İstanbul.
• Yılmaz, Ö. (2008). Öteki İle Diyalojik İlişkinin Gereği. Avrupa İslam Üniversitesi İslam Araştırmaları, 1(1), 137-145.
• Yurdaydın, H. G. (1986). İslâm Devletinde Müslüman Olmayanların Durumu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27(1), 97-110.
• Zemahşerî, M. (2009). el-Keşşaf an Hakaiki Ğavamidi’t-Tenzil ve Uyunui’l-Akavili fi Vucuhi’t-Te’vil. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Zeydan, A. (1994). İslam Hukukuna Göre Zimmiler. (çev. Hasan Güleç). D.E.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 8, 431-440.
• Zuhaylî, V. (1989). el-Fıkhu’l-İslamiyyu ve Edilletuhu. Dimaşk: Daru’l-Fikr.