FİNİKE OVASININ HOLOSEN JEOMORFOLOJİSİ VE LİMYRA’NIN JEOARKEOLOJİSİ

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 5, 1 - 23, 31.05.2018

Ertuğ Öner Serdar Vardar

Öz

Teke yarımadasının güneydoğusunda yer alan Finike ovası, Akçay ve Alakır çaylarının taşıdığı alüvyonlar ile şekillenmiştir. Ovanın kuzeyinde Toçak dağının eteklerindeki Limyra antik kenti Likya medeniyetinin önemli yerleşmelerindendir. Toçak dağı eteklerinden çıkan karstik kaynaklar nedeniyle antik kente ait yapıların ovada yer alanları son yıllara kadar bataklıklar içinde bulunmuştur. Limyra ve çevresinin paleocoğrafya özelliklerini belirlemek amacı ile toplam 46 adet delgi sondaj gerçekleştirilmiştir. Limyra harabelerinin bulunduğu ova yüzeyi deniz seviyesinden birkaç metre yükseltide olmasına rağmen bu alanda yapılan delgi sondajlarda denizel sedimanlara rastlanamamıştır. Bunun nedeni Akçay ve Alakır çaylarının oluşturduğu alüvyon yelpazelerinin Limyra ve çevresinin bulunduğu alana Holosen transgresyonu ile yükselen denizin sokulmasını engellemiş olmasıdır. Aynı zamanda bu yelpazeler arasında Toçak dağı etekleri boyunca çıkan karstik kaynakların suları tarafından beslenen sığ bir tatlı su gölü bulunmuştur. Deniz seviyesi ile bağlantılı olması gereken bu sığ gölün zaman zaman çok sığlaşıp bataklıklar halinde olduğu sondajlarda ulaşılan turba tabakalarından anlaşılmıştır. Bunlar, deniz seviyesinin birkaç metre alçalıp yeniden yükseldiğini göstermektedir. Yapılan tarihleme analizlerinden bu dönemin günümüzden 4100-3400 yılları arasında olduğu anlaşılmıştır. Limyra antik kenti, öncelikle Toçak dağı yamaçları ve eteğindeki birikinti konileri üzerinde kurulmuş, tatlı su gölü ve bataklıkların gerek doğal ve gerekse yapılan drenajlarla düzenlenmesi ile kentin geç dönem yapıları ova alanına doğru genişlemiştir.

Anahtar Kelimeler

Finike Ovası, Limyra, Holosen, Paleocoğrafya, Jeoarkeoloji

Kaynakça

• AKŞİT, O. (1967), Likya tarihi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi yayınları No: 1218, İstanbul.
• AYAN, T. (1968), Finike - Kumluca (Antalya) Petrol Yeteneği İle İlgili Ön Rapor, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Raporu, No: 4299, Ankara (Yayınlanmamış).
• BORCHHARDT, J. (1970), Bericht der 1. Grabungskampagne im Heroon von Limyra, Türk Arkeoloji Dergisi XVIII (2), 65-86.
• BORCHHARDT, J. (1973), Limyra: Bericht der III. Grabungskampagne 1971, Türk Arkeoloji Dergisi XXI (1), 37-62.
• BORCHHARDT, J. (1983), Limyra: Bericht über die Kampagne 1982, V. Kazı Sonuçları Toplantısı 23-27 Mayıs, T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Gn. Md., 251-260, Ankara.
• BORCHHARDT, J. (1986), Bericht über die Kampagne in Limyra 1985, VIII. Kazı Sonuçları Toplantısı, T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Gn. Md., 101-109, Ankara.
• BORCHHARDT, J. (1999), Limyra Zemuri Taşları, Likya Bölgesi’nde Limyra Antik Kenti’nin Gizemli Sularında Yapılan Arkeolojik Araştırmalar, Çeviri: Gülay Yümer, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, s.160, İstanbul.
• BRÜCKNER, H., KELTERBAUM, D., MARUNCHAK, O., POROTOV, A., VÖTT, C. (2010), The Holocene Sea Level Story since 7500 BP- Lessons from the Eastern Mediterranean, the Black and the Azov Seas, Quaternary International, 225 (2), 160-179.
• KAYAN, İ. (1988), Late Holocene sea-level changes on the Western Anatolian coast, Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 68, 205-218.
• KAYAN, İ. (1991), Holocene geomorphic evolution of the Beşik plain and changing environment of ancient man, Studia Troica Band 1, 79-92.
• KAYAN, İ. (1999), Holocene stratigraphy and geomorphological evolution of the Aegean coastal plains of Anatolia, The Late Quaternary in the Eastern Mediterranean Region. Quaternary Science Reviews 18 (4-5), 541-548.
• KAYAN İ. (2006), Mit dem Kernbohrer in die Vergangenheit-Geoarchaologische Interpretationen der holozanen Sedimente in der Troas, Troia, Archaologie eines Siedlungshügels und seiner Landschaft, 317-328, Philipp von Zabern, Germany. KAYAN, İ. (2012), Kuvetarner’de deniz seviyesi değişmeleri, Kuvaterner Bilimi (Ed. N. Kazancı, A. Gürbüz 570s.), Ankara Üniversitesi Yay. No: 350, s.59-78, Ankara.
• MARCOUXS, J. (1979), Antalya Naplarının Genel Yapısı ve Tetis Güney Kenarı Paleocoğrafyasındaki yeri, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni 14(1), 1-9, Ankara.
• ÖNER, E. (1995), Patara ve Çevresinin Jeomorfolojisi. TÜBİTAK YBAG 106 no’lu Proje Raporu (Basılmamış).
• ÖNER, E. (1997a), Finike Ovasının Alüvyal Jeomorfolojisi ve Antik Limyra Kenti, Ege Coğrafya Dergisi 9, 131-157, İzmir.
• ÖNER, E. (1997b), Eşen Çayı Taşkın-Delta Ovasının Jeomorfolojisi ve Antik Patara Limanı, Ege Coğrafya Dergisi 9, 89-130, İzmir.
• ÖNER, E. (1999), Zur Geomorphologie der Eşen-Deltaebene und des antiken Hafens von Patara, Südwesttürkei, Dynamik, Datierung, Ökologieund Management von Küsten, Beiträge der 16. Jahrestagung des Arbeitskreises “Geographie der Meere und Küsten”, Marburger Geographie Schriften, 134, s.101-115, Marburg.
• ÖNER, E. (2009), Güneybatı Anadolu’nun Kıyı Jeomorfolojisi (Teke Yarımadası Kıyı Bölümü), TÜBİTAK ÇAYDAG Proje No: 199Y078, 819 s, İzmir (Yayınlanmamış).
• ÖNER, E. (2013), Likya’da Paleocoğrafya ve Jeoarkeoloji Araştırmaları, Ege Üniversitesi Yayınları, Edebiyat Fakültesi Yayın No: 182, 479s., Ege Üniversitesi Basımevi, Bornova, İzmir.
• ŞENEL, M., SERDAROĞLU, M., KENGİL, R., ÜNVERDİ, M., GÖZLER, M.Z. (1983), Teke Torosları Güneydoğusunun Jeolojisi, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi 95-96, 13-43. Ankara.
• TOLUN, N. (1965), 1:25 000 ölçekli Antalya P24- a2 ve a3 paftalarının jeolojik incelenmesi, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Rapor 3627, Ankara (Yayınlanmamış).
• VARDAR, S., ÖNER, E. (2016), Batı ve Güneybatı Anadolu’nun Paleocoğrafya ve Jeoarkeolojisinde Santorini (Thera) Küllerinin Önemi, Coğrafi Bilimler Dergisi 14 (1), 15-37.
• WAELBROECK, C., LABEYRIE, L., MICHEL, E., DUPLESSY, J.C., MCMANUS, J.F., LAMBECK, K., BALBON, E., LABRACHERIE, M. (2002), Sea-Level and Deep Water Temperature Changes Derived from Benthic Foraminifera Isotopic Records, Quaternary Science Reviews 21, 295-305.