CEMÂL HALVETÎ’NİN BİLİNMEYEN BİR MESNEVİSİ ESRÂR-I GARÎBE/An Unknown Mesnevi of Cemâl Halvetî: Esrâr-ı Garîbe

Yıl 2018, Sayı: 61, 45 - 58, 25.12.2018

Sevda Önal Kılıç

Öz

XIII. yüzyıldan sonra Anadolu’da Türk diliyle kaleme alınan edebi eserler arasında dini, tasavvufi, ahlaki muhtevalı olanlar geniş bir birikim oluşturmaktadır. Özellikle XV. yüzyılda, müstakil olarak bu amaçla kaleme alınmış pek çok mesnevi bulunmaktadır. İstanbul’daki ilk Halvetî büyükle-rinden biri olan Cemâl Halvetî (Çelebi Halîfe)’nin, Cevâhirü’l-Kulûb, Beyân-ı Çengnâme, Risâle-i Teşrihiyye, Risâle-i Fakriyye ve Risâle-i Sûfiyye isimli mesnevileri bu grupta değerlendirilebilecek eserlerdendir. Cemâl Halvetî’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi veren biyografik kaynaklar ve söz konusu mesnevileri üzerine yapılan akademik çalışmalar, şairin bu eserleri haricinde de eserleri olabileceği yönünde görüş birliği içindedir.

Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, 37 Hk 145/1 arşiv numarasında ka-yıtlı mecmuada Esrâr-ı Garîbe ve Ebrâr-ı Garîbe isimli iki mesnevi bulun-maktadır. Bu mesnevilerden müellif hattı olduğunu düşündüğümüz ilk met-nin hatime bölümünde şair, mahlasını Dervîş, Halvetî ve Cemâlî olarak be-lirttikten sonra eserinin adını Esrâr-ı Garîbe koyduğunu ve bu eserin tamam-lanmasıyla Ebrâr-ı Garîbe isimli esere başlayacağını bildirmektedir. Esrâr-ı Garîbe H. 889/ M. 1484 tarihinde İstanbul’da kaleme alınmıştır. Müellif kaydı, telif tarihi, eserin telif edildiği şehir vd. referanslar elimizdeki eserin Cemâl Halvetî’ye ait olabileceğini düşündürmektedir. Esrâr-ı Garîbe mesne-visi, Cemâl Halveti’nin akademik bir çalışmayla yayınlanan diğer mesnevile-ri ile üslup, dili ve vezni kullanma tekniği, konu ve anlatım yöntemleri itiba-riyle benzer özellikler göstermektedir. Bütün bu bulgular, Esrâr-ı Garîbe mesnevisinin Cemâl Halvetî’nin bilinmeyen bir mesnevisi olduğu sonucunu ortaya çıkarmaktadır.

Bu çalışmada, Cemâl Halvetî’nin hayatı ve eserleri hakkından bilgi verildikten sonra, varlığı ilk kez bu çalışmada ortaya konulan, etvâr-ı seba (nefsin makamları) konulu Esrâr-ı Garîbe mesnevisinin tanıtımı ve genel bir değerlendirmesi yapılacaktır.

Among the literary works written in the Turkish language in Anatolia after the 13th century, religious, mystical and moral contents constitute a vast accumulation. Especially in the 15th century, there are many mesnevis that are written separately for this purpose. One of the first Halvetian elders in Is-tanbul, Cemal Halveti’s (Çelebi Halîfe) Cevâhirü isiml-Kulûb, Beyân-ı Çengnâme, Risâle-i Teşrihiyye, Risâle-i Fakriyye and Risâle-i Sûfiyye are the works of this group. Biographical sources giving information about the life and works of Cemal Halvetî and the academic studies on these mesnevis are in agreement that the poet may have works other than these works.

There are two mesnevis named Esrâr-ı Garîbe and Ebrâr-ı Garîbe in the magazine which is registered in Kastamonu Public Library, with 37 Hk 145/1 archive number. The first text which we think is the author line from these mesnevis is that the poet, in the epilogue section, puts his name as Dervîş, Halvetî and Cemâlî, and says that Esrâr-ı Garîbe puts the name of his work and he will start the work named Ebrâr-ı Garîbe upon completion of this work. Esrâr-ı Garîbe was written in Istanbul in 889 according to Mo-hammedan Calendar and 1484 AD.

The author's record, the history of copyright, the city where the work was published, and the references suggest that the work we had could belong to Cemal Halveti. Esrâr-ı Garîbe mesnevi, Cemal Halveti'nın published an academic work with other mesnevi style, language and technique of using the teller, and methods of narration show similar features. All these findings re-veal that the Esrâr-ı Garîbe mesnevi is an unknown mesnevi of Cemal Hal-veti.

In this study, after giving information about the life and works of Cemal Halvetî, the presentation of Esrâr-ı Garîbe mesnevi on etvâr-ı seba (authority of the soul), which was revealed for the first time in this study, and a general evaluation will be made.

Anahtar Kelimeler

Cemâl Halvetî, Esrâr-ı Garîbe, Mesnevi, Tasav-vuf

Kaynakça

• Alptekin Sarıoğlu, Leyla. (2013). Cemâl-i Halvetî’nin Tasavvufî Mesnevîleri. SBE Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. Bursalı Mehmet Tahir. (2009). Osmanlı Müellifleri. Ankara: .Bizim Büro Basıme-vi. Cunbur, Müjgan. (1994). “Çelebi Halife Cemâl-i Halvetî Hayatı ve Eserleri”, Ak-saray ve Cemâleddin-i Aksarayî Sempozyumu. 22-23-24 Ekim 1993, İstan-bul: Aksarâyî Vakfı Yayınları. Çakmak, Muharrem. (2000). Cemâl-i Halvetî, Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Düşün-cesi ve Cemâliyye Kolu, , SBE Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. Çelebioğlu, Amil. (1999). Türk Edebiyatında Mesnevi (XV. YY’a kadar). İstanbul: Kitabevi Yayınları. Gültekin, Ahmet Nezih. (2001). Ayvansarayî Hüseyin Efendi, Hâdikâtü’l-Cevâmî. İstanbul: İşaret Yayınları. Ergun, Saadettin Nüzhet. (1936). Türk Şairleri, 3. C. Eyice, Semavi. (2002). “Koca Mustafa Camii ve Külliyesi”, DİA, C.26, İstanbul. Horata, Osman. (2013). “Cemâli, Bâyezid”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com, (erişim tarihi: 16. 10. 2018). Kara, Mustafa. (2014). Metinlerle Osmanlılarda Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Sır Yayınları. Kartal, Ahmet. (2014). Doğunun Uzun Hikayesi. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Ya-yınları. Küçükdağ, Yûsuf. (1995). II. Bâyezid, Yavuz ve Kânunî Devirlerinde Cemâlî Aile-si. İstanbul: Aksarayî Vakfı Yayınları. Levend, Agah Sırrı. (1963). “Ümmet Çağında Ahlak Kitaplarımız”. TDAY Belle-ten, S. 11. Levend, Agâh Sırrı. (1972). “Dinî Edebiyatımızın Başlıca Ürünleri”. TDAY Belle-ten S. 20. Mehmet, Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî, 3. C., (Haz. Nuri Akbayır), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Özcan, Abdulkadir. (1989). Mecdî Mehmet Efendi, Hâdikâtü’ş-şakâik. İstanbul: Çağrı Yayınları, Öngören, Reşat. (2011). “Tasavvuf”. DİA, C. 40, İstanbul. Tayşi, Mehmet Serhan. (1993). “Cemâl-i Halvetî”. DİA, C.7, İstanbul. Tayşi, Mehmet Seyhan. (1993). Mahmud Cemâleddin el-Hulvî, Lemezât-ı Hulviyye ez Lemezât-ı Ulviyye. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.