TİCARET BORSACILIĞININ DÜNYADA VE TÜRKİYE’DEKİ GELİŞİM SÜREÇLERİNE GENEL BİR BAKIŞ

Yıl 2010, Cilt: 24 Sayı: 1, 43 - 61, 06.07.2011

Bahar Burtan Doğan

Öz

Başta tarımsal ürünler olmak üzere toplumsal yaşamın idamesi
için zaruri temel ihtiyaç maddelerinin fiyatlarının belirlendiği aslî yapılar
konumunu haiz olan ticaret borsaları; mal, hizmet ve üretim faktörlerinin alıcı–
satıcılarının karşı karşıya getirilmesi yöntemiyle iktisadî kararların alınmasına
imkân veren her türlü ortam olarak tanımlanabilen “piyasa” kavramının
gündelik hayattaki en yaygın/ somut örnekleridir.
Tarımsal ürün piyasalarında tam rekabet koşullarının geçerli olmasını
engelleyen faktörlerin ortadan kaldırılması ve söz konusu koşulları egemen
kılan mekanizmaların işler hale getirilmesi; ticaret borsalarının bu esaslar
dâhilinde etkin bir şekilde kurumsallaştırılmasıyla yakından bağlantılı olup,
toplumların üretim imkânlarının optimizasyonu ve kaynakların etkin kullanımı
ancak bu çabalar sayesinde gerçekleştirilebilecektir.
Ticaret borsalarının; tanımı, işlevleri ile iktisat literatüründeki yerlerinin
ortaya konulması ve Dünya’da/ Türkiye’deki gelişim süreçlerinin irdelenmesi;
tarımsal hammadde fiyatlarındaki küresel artışa paralel olarak ivme kazanan
ülkemizin tarım sektörünün reorganize/ rehabilite edilmesine yönelik çabalara
ışık tutulması, bölgesel kalkınma bağlamındaki sorunlara çözüm önerileri
geliştirilmesi ve yeni hedefler/ projeksiyonlar üretilmesi bakımından müspet
sonuçlar doğurabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ticaret Borsası, Tarım Ekonomisi, İhtisas Borsaları, Tam Rekabet, Lisanslı Depo, Türev Piyasalar

Kaynakça

• Armağan, G. (Erişim: 20.06.2009), “Türkiye’de Tarımın Yapısı ve Üretim”, http://web.adu.edu.tr/akademik/garmagan/dersler/tei/TEI-UYG-00.pdf,
• Çağlayan, T. (2009), “Osmanlı’dan Günümüze Tarım ve Tarıma Hizmet Veren Kurumların Teşkilatlanma Süreçleri”, http://www.tarim.gov.tr/ TurkiyedeTarim, Osmanlida_Tarim.html,
• Demirbilek, S., Koç, C., Arslan M. (2000), “Ticaret Borsalarından Gerçek Borsaya Genel Yaklaşım–Tarımsal Ürün Piyasalarının Liberalizasyonu”, http://www.e-ticaret.gov.tr/e_kutuphane/borsa.htm.
• Demirtaş, B., Erkan, O. (2002), “Mersin İlinde 1987–1997 Dönemi Domates Fiyatları Analizi”, Alatarım, 1 (2), Mersin,
• Dunkling, L. (1990), A Dictionary of Epithets and Terms of Address, Routledge, New York,
• Eşiyok, B.A. (2004), “Kalkınma Sürecinde Tarım Sektörü, Gelişmeler, Sorunlar, Tespitler ve Tarımsal Politika Önerileri”, Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Yayınları, (2), Ankara,
• İpekçioğlu, Ş. (2007), Şanlıurfa Ticaret Borsası’nın Yapısı ve İşleyişi, Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa,
• Güngör, G. (1994), Tekirdağ Ticaret Borsası’nın Yapısı ve İşleyişi, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ,
• Kum, H. (Erişim: 20.06.2009), “1980 Sonrası Türkiye Ekonomisi’ndeki Başlıca Gelişmeler”, http://iibf.erciyes.edu.tr/akademik/kum/turkeko.htm,
• Küçükkocaoğlu, G. (Erişim: 20.06.2009), “TOBB, Ticaret ve Sanayi Odaları, Organize Sanayi Bölgeleri, Kobiler”, edu.tr/~gurayk/ finpazcarsamba10.doc,, http://www.baskent.
• Nişanyan, S. (Erişim: 20.06.2009), “Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü”, http://nisanyansozluk.com,
• Olhan, E., (Erişim: 20.06.2009), “AB ve Türkiye’de Tarım Sektörünün İncelenmesi”, tarim.ppt#256, 5,Slayt5,
• http://www.abveteriner.org/dosyalar/abveturkiye
• Oltulular, S. (2005), “Türkiye’de Sanayileşme ve Ekonomik Büyüme Arasındaki Nedensel İlişki”, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 5 (2), İstanbul,
• Önder, İ., Arıoğlu, E., Yılmaz, A.O. (2003), “Türkiye Ekonomisi: Genel Perspektif, Sorunlar, Öneriler ve Madencilik Sektörünün Kısa Değerlendirmesi”, Türkiye Maden Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi Çalışma Raporu No: 10, İstanbul,
• Önen, F. K. (2009), “Ticaret Borsalarının Türkiye Ekonomisindeki Gelişimi, Yeri ve Performansı”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır,
• Simsaroğlu, U. (2002), “Pamuğun Pazarlamasında Ticaret Borsalarının Rolü”, Türkiye V. Pamuk ve Tekstil ve Konfeksiyon Sempozyumu, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Polat Matbaası, Ankara,
• Tunç, H. (2002), Mikroiktisat, Alfa Yayınları, 2002, İstanbul,
• Türkiye İstatistik Kurumu (2005), İstatistik Göstergeler 1923–2004, Yayın No: 0535, Ankara,
• Türkiye İstatistik Kurumu (2008), Türkiye İstatistik Yıllığı–2007, Yayın No: 3144, Ankara,
• Anonim (2009a), http://www.nacizanebilgi.com/borsa.html (Erişim: 20.06.2009),
• Anonim (2009b), Tarsus Ticaret Borsası İnternet Sitesi, “Dünyada Borsacılığın Tarihi”, 20.06.2009),
• Anonim (2009c), “Borsa Nedir? Nelerden Etkilenir?”, SYKONSEPT, 5 (26), İstanbul,
• Anonim (2009d), Ankara Ticaret Borsası İnternet Sitesi, “Dünyada Borsacılığın Tarihi”,http://www.atb.gov.tr/portal/index.php?option=com_content&t ask= view&id=31&Itemid=56, (Erişim: 20.06.2009),
• Anonim (2009e), Kütahya Ticaret Borsası İnternet Sitesi, “Dünya’nın İlk Borsası Nerededir Biliyor musunuz?”, http://www.kutbo.org.tr/?r=ilk- borsa, (Erişim: 20.06.2009),
• Anonim (2009f), İzmir Ticaret Borsası İnternet Sitesi, “İzmir Ticaret Borsası’nın Kuruluş Dönemi”, http://www.izto.org.tr/ IZTO/TC/ Kurumsal/ Tarihce/, (Erişim: 20.06.2009),
• Anonim (2009g), Fethiye Ticaret ve Sanayi Odası İnternet Sitesi, “Fethiye Ticaret ve Sanayi Odası Tarihçesi”, http://www.fto.org.tr/oku.asp? procid=1& ndproc=1#anasayfa, (Erişim: 20.06.2009),
• Anonim (2009h), Ankara Ticaret Borsası İnternet Sitesi, “Türkiye’de İlk Odalar”, http://www.atonet.org.tr/yeni/index.php?p=727&l=1, (Erişim: 20.06.2009)
• Anonim (2009ı), Bergama Ticaret Odası İnternet Sitesi, “Bergama Ticaret Odası Tarihçesi”, http://www.berto.org.tr/site/altsayfalar /bertotarihce html, (Erişim: 20.06.2009),
• Anonim (2009i), Karacabey Ticaret Borsası İnternet Sitesi, “Karacabey Ticaret Borsası Tarihçesi”, http://www.karacabeytb.com/yeni/tarihce.php, (Erişim: 20.06.2009),
• Anonim (2009j), Edirne Ticaret Borsası İnternet Sitesi, “Edirne Ticaret Borsası Tarihçesi”,http://www.etb.org.tr/web/borsa-hakkFDnda/tarihE7 emiz.php, (Erişim: 20.06.2009),
• Anonim (2009k), Biga Ticaret Borsası İnternet Sitesi, “Biga Ticaret Borsası Kısa Tarihçesi”, http://www.bigatb.tobb.org.tr/tarihce.php, (Erişim: 20.06.2009),
• Anonim 2009l), Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği İnternet Sitesi, “TOBB’ne Bağlı Oda ve Borsa Adresleri”, http://www.tobb.org.tr/odaveborsalar/ adres.php, (Erişim: 20.06.2009),
• www.ceterisparibus.net, “1923’ten 1990’a Türkiye’nin Sayısal Görünümü”, http://wwwceteris paribus.net/veritabani/1923_1990/, (Erişim: 20.06.2009),
• T.C. Devlet Planlama Teşkilatı resmi internet sitesi (www.dpt.gov.tr, Erişim: 20.06.2009),
• T.C. Dış Ticaret Müsteşarlığı resmi internet sitesi (www.dtm.gov.tr, Erişim: 20.06.2009),
• T.C. Hazine Müsteşarlığı resmi internet sitesi (www.hazine.gov.tr, Erişim: 20.06.2009),
• T.C. Merkez Bankası resmi internet sitesi (www.tcmb.gov.tr, Erişim: 20.06.2009)
• Türkiye İstatistik Kurumu resmi internet sitesi (www.tuik.gov.tr, Erişim: 20.06.2009). Notlar
• (1) Doç. Dr. Emine OLHAN tarafından hazırlanan “AB ve Türkiye’de Tarım Sektörünün
• İncelenmesi” konulu eserde belirtilen tablo baz alınmıştır.
• (2) www.ceterisparibus.net internet sitesinde Ekrem PAKDEMİRLİ’nin çalışmalarına atfen
• hazırlanan “1923’ten 1990’a Türkiye’nin Sayısal Görünümü–Türkiye’de GSMH Ana
• Sektörlerinin Ağırlıklarının Değişimi” tablosunda belirtilen rakamlardır.
• (3) 2006 yılı için “Tarım Sektörü’nün GSMH İçerisindeki Payı (% 11,2)”, T.C. Başbakanlık
• Türkiye İstatistik Kurumu resmi internet sitesinin “http://tuikrapor.tuik.gov.tr/reports/
• rwservlet?ulusalhesaplardb2=&report=uy_tablo5a.RDF&p_tur=2&p_baz=987&p_yil1=2006&de
• sformat=pdf&p_kod=6&ENVID=ulusalhesaplardb2Env” bölümünde, 2006 yılı için belirtilen
• “üretim yöntemi ile 1987 bazlı sabit fiyatlarla, iktisadi faaliyet kollarına göre GSMH” verisi
• kriterleri dâhilinde hesaplanan rakamdır.
• (4) 1923 yılı için “Toplam İstihdam İçerisinde Tarım Sektörü’nde Çalışanların Oranı” olarak
• belirtilen rakam (% 90), T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Göstergeler 1923–
• , Yayın No: 0535, s. 156’da belirtilen veriler temelinde hesaplanmıştır.
• (5) 2006 yılı için “Tarım Sektörü’nün GSMH İçerisindeki Payı” olarak belirtilen rakam (% 27,3),
• T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu, Türkiye İstatistik Yıllığı–2007, Yayın No: 3144,
• Ankara, Mayıs 2008, s. 157’de belirtilen veriler baz alınarak hesaplanmıştır.