Öz
Osmanlı İmparatorluğu’nda devletçilik anlayışı hakimdir ve özel
kesim gelişememiştir. Bu durum, özel kesimin zenginliğinin kamusal alanda
sosyal amaçlı olarak kullanımı zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Bu ihtiyacın
karşılanması için de vakıf kurumunun oluşturulduğu gözlenmektedir. Özel
kesim gelişemediğinden işletmeler küçük boyutta kalmıştır ve bu küçük
işletmelerin finansman ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için de vakıf sistemi
içinde para vakıfları ortaya çıkmıştır. İslami anlayış faizi haram kıldığından para
vakıflarına, faiz gelirlerinin sosyal amaçlarda kullanılması koşulu ile XVI.
yüzyılda izin verildiği gözlenmektedir. Bu bildirinin inceleme yüzyılı olan
XVIII. yüzyılın sonlarında beş yüz dolayında para vakfının Osmanlı ekonomisi
içinde yer aldığı anlaşılmaktadır. Yani para vakıfları uygulamaları, Osmanlı
vakıf düzeni içinde hızlı bir gelişme göstermiş ve kredileri ile Osmanlı
ekonomisine destek olmuştur.
Faiz oranlarının belirli seviyenin üzerine çıkamaması, faiz gelirlerinin
sosyal amaçlar için kullanılma zorunluluğu gibi nedenler para vakıflarının hem
kuruluş prosedürünün önemini ve hem de faaliyetlerinin denetlenmesi
zorunluluğunu öne çıkarmıştır. Bunlardan ilk sorunun, yani kuruluş prosedürü
konusunun, vakıf kuruluş belgesinin (vakfiye) hazırlanması ve tescilinin hukuki
bir düzen içinde yapılması ile çözüldüğü gözlenmektedir; para vakfı
faaliyetlerinin izlenmesi ve denetlenmesi konusunun ise, muhasebe
uygulamalarından yararlanılarak çözülebildiği görülmektedir.
Osmanlı’da bilinen muhasebe yöntemi, merdiven yöntemi denilen,
devlet muhasebesi için kullanılan bir yöntemdir. Vakıfların muhasebesinde de
bu yöntemden yararlanılmıştır. Ancak, para vakıflarının muhasebe ihtiyacı,
devlet muhasebesinden farklıdır ve daha çok bir finans kurumu muhasebesine
ihtiyaç duyulmaktadır. Ama Osmanlı muhasebecileri merdiven yöntemi dışında
bir muhasebe yöntemi bilmedikleri için, para vakıflarında da merdiven
yönteminden yararlanmak zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Nitekim merdiven
yönteminden bu vakıfların muhasebelerinde asırlar boyu yararlanılmıştır. Ama
bu yararlanma, kimi zaman yöntemin ilkelerinden taviz verilerek, kimi zaman
da muhasebe uygulamalarında ayrıntılara fazla girilmeyerek
gerçekleştirilebilmiştir. Esasen bu bildirinin zaman boyutunu oluşturan XVIII.
yüzyıl sonları, merdiven yönteminin artan ihtiyaçları karşılamada giderek
zorlandığı bir zaman dilimi özelliğini taşımaktadır. Nitekim, 1839 yılında ilan
edilen Tanzimat Fermanı ile Osmanlı kurumlarında çağdaşlaşma süreci
başlayınca, yeni bir muhasebe yöntemi arayışlarının önem kazanmaya başladığı
ve XIX. yüzyılın ikinci yarısında (1879) merdiven yönteminin bırakılarak çift
yanlı kayıt yöntemine geçildiği gözlenmektedir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Alper, Değer, Canan Basdar : “Between 16 th and 17 th Centuries Cash Waqfs in Bursa and Their Effects on Bursa Economy” , Paper, 12 th World Congress of Accounting Historians, July 20-24, Istanbul, 2008.
- Apak, Sudi, Mikail Erol, Osman Uluyol, Ahmet Akcan : “Waqfs in the Ottoman Empire and the Accounting Record System in the Waqfs”, Paper, 2 th Balkans and Middle East Countries Conference on Auditing and Accounting History, September 15-18, İstanbul, 2010.
- Çiftçi, Cafer: “18.Yüzyılda Bursa’da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt XXIII, Sayı 36, 2004
- Çizakça, Murat: Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları, İlmi Neşriyat Yayını, İstanbul, 1993.
- Çizakça, Murat : “Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 35, Page 335, 1995.
- Çizakça, Murat: “Incorporated Cash Waqfs and Mudaraba, Islamic Non-Bank Financial Instruments From Past to the Future?”,
- Çizakça, Murat: “Incorporated Cash Waqfs and Mudaraba, Islamic Non-Bank Financial Instruments From Past to the Future?”, Paper, International Seminar on Non-bank Financial Institutions, Jan.26-28, 2004
- Çizakça, Murat: “Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları”, Türkiye’de Hayırseverlik: Vatandaşlar, Vakıflar ve Sosyal Adalet Araştırması, TÜSEV, İstanbul,2006
- Develioğlu, Ferit: Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lugat, 15. Baskı , Ankara, 1993.
- Eldem, Edhem: History of Banque Imperiale Ottomane, İstanbul, 1999.
- Eminoğlu, Muharrem : “Osmanlı Tatbikatında Nakid Para Vakıfları ve Günümüz Ekomonisinde Uygulanabilirliği”, Yüksek Lisans Tezi, Kahraman Maraş Sütçü İmam Üniversitesi, 1996,
- Güvemli, Oktay : Türk Devletleri Muhasebe Tarihi, Osmanlı İmparatorluğu- Tanzimata Kadar , 2. Cilt, İstanbul, 1998.
- Güvemli,Oktay, Batuhan Güvemli : “The Birth and Development of an Accounting Method in the Middle East ( Merdiban Method)”, Paper, The Fifth Accounting History International Conference, 9-11 August , 2007
- Güvemli, Oktay, Mehmet Erkan, Cemal Elitaş, Oğuzhan Aydemir : Osmanlı İmparatorluğunda 500 Yıl Boyunca Kullanılan Muhasebe Yöntemi: Merdiven Yöntemi, Ankara, 2008.
- Güvemli, Oktay: “The Development of Accounting Thought in Luca Pacioli’s Time in Turkey”, Paper, II. International Conference Before and After Luca Pacioli, June 16-19, 2011.
- Hatunoğlu, Zeynep, Ayşe Eser, Mustafa Kıllı : “The Application of Two Similar non-profit Organization: Cash Waqfs and Micro Credits”, Paper, 2. Balkans and Middle East Countries Conference on Auditing and Accounting History (2 BMAC), September, 15-18 , 2010, İstanbul, Turkey.
- İstanbul Müftülüğü, Şer’iyye Sicilleri Arşivi, evkaf muhasebeciliği defterleri, Mu 99, Varak 92 b.İstanbul.
- Kılıçalp, Sevinç Sevda: “Centralization of the Ottoman State and Modernization of the Waqf System”, Master in International Studies in Philanthropy and Social Entrepreneurship, 4th ed., University of Bologna, February 2008-July2009,
- Koyuncuoğlu, Hüsnü: “Para Vakıfları : Muhasebe Defterlerine Göre 17.Yüzyıl İstanbul Uygulaması”, Din Bilimleri Akademisi Araştırma Dergisi, Sayı 1, 2008.
- Kuran, Timur: “The Logic of Financial Westernisation in the Middle East”, Journal of Economic Behaviour and Organization, Vol.56, 2005
- Kurt, İsmail: Para Vakıfları, Ensar Neşriyat yayını, İstanbul, 1996.
- Özcan ,Tahsin: “The Legitimization Process of Cash Foundations: An Analysis of the Application of Islamic Law of Waqf in the Ottoman Society”, İstanbul Üniversitesi İlahiyet Fakültesi Dergisi, No:18, 2008
- Özcan , Tahsin: “Osmanlı Toplumuna Özgü Bir Finansman Modeli: Para Vakıfları”, Çerçeve, Ekim 2008
- Öztürk, Nazif: Menşe-i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1983.
- Pakalın, Mahmet Zeki : Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 3, İstanbul, 1993.
- Padişah fermanı: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DUİT 37- 2/7 214
- Sürmen, Yusuf, Abdulkerim Daştan, Davut Aygün : “Cash Waqfs in the Ottomans the Case of Ahmet Pahsa Waqf in Trabzon -1713-“, Paper, 12. World Congress of Accounting Historians (122 WCAH), July 20- 24, 2008, İstanbul, Turkey.
- Toraman, Cengiz, Bedriye Tunçsiper, Sinan Yılmaz: “Cash Awkaf in the Ottomans as Philanthropic Foundations, and their Accounting Practices”, Paper, 11th World Congress of Accounting Historians, 2006.
- Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter no. 629, Sayfa 749, Ankara.
Öz
Kaynakça
- Alper, Değer, Canan Basdar : “Between 16 th and 17 th Centuries Cash Waqfs in Bursa and Their Effects on Bursa Economy” , Paper, 12 th World Congress of Accounting Historians, July 20-24, Istanbul, 2008.
- Apak, Sudi, Mikail Erol, Osman Uluyol, Ahmet Akcan : “Waqfs in the Ottoman Empire and the Accounting Record System in the Waqfs”, Paper, 2 th Balkans and Middle East Countries Conference on Auditing and Accounting History, September 15-18, İstanbul, 2010.
- Çiftçi, Cafer: “18.Yüzyılda Bursa’da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt XXIII, Sayı 36, 2004
- Çizakça, Murat: Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları, İlmi Neşriyat Yayını, İstanbul, 1993.
- Çizakça, Murat : “Cash Waqfs of Bursa, 1555-1823”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 35, Page 335, 1995.
- Çizakça, Murat: “Incorporated Cash Waqfs and Mudaraba, Islamic Non-Bank Financial Instruments From Past to the Future?”,
- Çizakça, Murat: “Incorporated Cash Waqfs and Mudaraba, Islamic Non-Bank Financial Instruments From Past to the Future?”, Paper, International Seminar on Non-bank Financial Institutions, Jan.26-28, 2004
- Çizakça, Murat: “Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları”, Türkiye’de Hayırseverlik: Vatandaşlar, Vakıflar ve Sosyal Adalet Araştırması, TÜSEV, İstanbul,2006
- Develioğlu, Ferit: Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lugat, 15. Baskı , Ankara, 1993.
- Eldem, Edhem: History of Banque Imperiale Ottomane, İstanbul, 1999.
- Eminoğlu, Muharrem : “Osmanlı Tatbikatında Nakid Para Vakıfları ve Günümüz Ekomonisinde Uygulanabilirliği”, Yüksek Lisans Tezi, Kahraman Maraş Sütçü İmam Üniversitesi, 1996,
- Güvemli, Oktay : Türk Devletleri Muhasebe Tarihi, Osmanlı İmparatorluğu- Tanzimata Kadar , 2. Cilt, İstanbul, 1998.
- Güvemli,Oktay, Batuhan Güvemli : “The Birth and Development of an Accounting Method in the Middle East ( Merdiban Method)”, Paper, The Fifth Accounting History International Conference, 9-11 August , 2007
- Güvemli, Oktay, Mehmet Erkan, Cemal Elitaş, Oğuzhan Aydemir : Osmanlı İmparatorluğunda 500 Yıl Boyunca Kullanılan Muhasebe Yöntemi: Merdiven Yöntemi, Ankara, 2008.
- Güvemli, Oktay: “The Development of Accounting Thought in Luca Pacioli’s Time in Turkey”, Paper, II. International Conference Before and After Luca Pacioli, June 16-19, 2011.
- Hatunoğlu, Zeynep, Ayşe Eser, Mustafa Kıllı : “The Application of Two Similar non-profit Organization: Cash Waqfs and Micro Credits”, Paper, 2. Balkans and Middle East Countries Conference on Auditing and Accounting History (2 BMAC), September, 15-18 , 2010, İstanbul, Turkey.
- İstanbul Müftülüğü, Şer’iyye Sicilleri Arşivi, evkaf muhasebeciliği defterleri, Mu 99, Varak 92 b.İstanbul.
- Kılıçalp, Sevinç Sevda: “Centralization of the Ottoman State and Modernization of the Waqf System”, Master in International Studies in Philanthropy and Social Entrepreneurship, 4th ed., University of Bologna, February 2008-July2009,
- Koyuncuoğlu, Hüsnü: “Para Vakıfları : Muhasebe Defterlerine Göre 17.Yüzyıl İstanbul Uygulaması”, Din Bilimleri Akademisi Araştırma Dergisi, Sayı 1, 2008.
- Kuran, Timur: “The Logic of Financial Westernisation in the Middle East”, Journal of Economic Behaviour and Organization, Vol.56, 2005
- Kurt, İsmail: Para Vakıfları, Ensar Neşriyat yayını, İstanbul, 1996.
- Özcan ,Tahsin: “The Legitimization Process of Cash Foundations: An Analysis of the Application of Islamic Law of Waqf in the Ottoman Society”, İstanbul Üniversitesi İlahiyet Fakültesi Dergisi, No:18, 2008
- Özcan , Tahsin: “Osmanlı Toplumuna Özgü Bir Finansman Modeli: Para Vakıfları”, Çerçeve, Ekim 2008
- Öztürk, Nazif: Menşe-i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara, 1983.
- Pakalın, Mahmet Zeki : Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 3, İstanbul, 1993.
- Padişah fermanı: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DUİT 37- 2/7 214
- Sürmen, Yusuf, Abdulkerim Daştan, Davut Aygün : “Cash Waqfs in the Ottomans the Case of Ahmet Pahsa Waqf in Trabzon -1713-“, Paper, 12. World Congress of Accounting Historians (122 WCAH), July 20- 24, 2008, İstanbul, Turkey.
- Toraman, Cengiz, Bedriye Tunçsiper, Sinan Yılmaz: “Cash Awkaf in the Ottomans as Philanthropic Foundations, and their Accounting Practices”, Paper, 11th World Congress of Accounting Historians, 2006.
- Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Defter no. 629, Sayfa 749, Ankara.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | tr;en |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Temmuz 2012 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2012 Cilt: 26 Sayı: 3-4 |
