TEZKİRELERE GÖRE XV-XIX. YÜZYILLARDA YAŞAMIŞ TOKATLI ŞAİRLER / According To Tezkires Poets of Tokat Lived in the XV-XIX. Centuries

Yıl 2015, Sayı: 54, 49 - 101, 12.12.2015

Reyhan Keleş

Öz

Özet
Tarihi çok eski zamanlara dayanan ve kültür tarihimizde önemli bir yer işgal eden Tokat, kıymetli fikir ve ilim adamlarıyla birlikte pek çok da şair yetiştirmiş bir yerdir. Önemli olan bu nadide isimlerin gelecek kuşaklara aktarılması ve onların tüm yönleriyle tanıtılmasıdır.
Bu çalışma XV. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar yaşamış Tokat doğumlu şairleri otuz üç tezkire içerisinde tespit ederek biyografilerine yer vermeyi amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Tokat, Zile, Niksar, şair, tezkire.

 

Abstract
Tokat that history based on very old times and occupying an important place in our history of culture, is a place that trained valuable scholars as well as many poets. It is important to be transferred this preciously names to future generations and introduce them with their all directions.
This study aims to place in the biographies of poets born in Tokat, lived from 15th century to 19th century by identifying in the thirty three tadhkirahes.
Key Words: Tokat, Zile, Niksar, poet, tadhkirah.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Zile, Niksar, şair, tezkire

Kaynakça

• Açıkel, Ali, “Tokat”, DİA, İstanbul 2012, XLI, 219-223.
• Akkuş, Mehmet, “Mehmed Emîn-i Tokâdî’nin Hayatı ve Şahsiyeti”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz 1986, haz. S. Hayri Bolay, v. dğr., Gelişim Matbaası, Ankara 1987, s. 521-530.
• Aksoy, Hasan, “Şemseddin Sivâsî Hayatı, Şahsiyeti, Tarikatı, Eserleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: IX/2 (Aralık 2005), Sivas, s. 1-43.
• _______, “Şemseddin Sivâsî”, DİA, İstanbul 2010, XXXVIII, 523-526.
• Akyol, İbrahim, “Fatih Sultan Mehmet Dönemindeki Edebî Çevreler”, Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, c. 1, sy. 2 (Ekim 2013), Çankırı, s. 93-122.
• Algül, Abdülkadir, Sabûhî Ahmed Dede, Hayatı, Eserleri ve “İhtiyârât-ı Sabûhî” Adlı Eseri, Yüksek Lisans Tezi, danışman: Osman Türer, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2007.
• Ali Emirî, Tezkire-i Şuʻarâ-yı Âmid, Matbaa-i Âmidî, Dersaâdet 1328, I.
• Altun, Kudret, Tezkire-i Mûcib, İnceleme-Tenkidli Metin-Dizin-Sözlük, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 1997.
• Amasyalı Abdîzâde Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, Necim İstikbal Matbaası, İstanbul 1927, I-IV.
• Âşık Çelebi, Meşâʻirü’ş-Şuʻarâ, İnceleme-Metin, haz. Filiz Kılıç, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay., İstanbul 2010, I-III.
• Aydın, Abdullah, “Divan Şairlerinin Şiir Aracılığıyla Atışmaları”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, yıl: 3, c. 3, sy. 6 (Güz 2013), s. 49-89.
• Babinger, Franz, “Husrev”, İslâm Ansiklopedisi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1950, V.
• Batislam, H. Dilek, “Tokatlı Ebû Bekir Kânî Efendi’nin Mensur Letâifnâme ve Hezliyyâtındaki Şerhler”, Turkish Studies, vol. 2/3 (Summer 2007), s. 148-158.
• Belîğ, İsmail, Nuhbetü’l-Âsâr li-Zeyli Zübdeti’l-Eşʻâr, haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 1999.
• Beyânî, Tezkiretü’ş-Şuʻarâ, haz. İbrahim Kutluk, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2009, I-III.
• Canatar, Mehmet, “Cenâbî”, DİA, İstanbul 1993, VII, 352-353.
• Cunbur, Müjgân, “İbn Klemâl’in Şiirleri ve Yavuz Selim Mersiyesi”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz 1986, haz. S. Hayri Bolay, v. dğr., Gelişim Matbaası, Ankara 1987, s. 573-585.
• Çağbayır, Yaşar, Ötüken Türkçe Sözlük, Ötüken Yay., İstanbul 2007, I-V.
• Çelebi, İlyas, “Kemâlpaşazâde (Eserleri)”, DİA, Ankara 2002, XXV, 245-247. Çınarcı, M. Nuri,
• Şeyhülislâm Ârif Hikmet Bey’in Tezkiretü’ş-Şuʻarâsı ve
• TranskripsiyonluMetni, Yüksek Lisans Tezi, danışman: H. İbrahim Yakar, Gaziantep
• Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Dedeyev, Bilal, “15-16. Yüzyıllar Azerbaycan - Osmanlı Kültürel İlişkilerinde Mühim Rol Oynayan Bazı Şairler”, Journal of Azerbaijani Studies, s. 379-390.
• Deniz, Rasim, “İshâk bin Hasan Tokadî”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz 1986, haz. S. Hayri Bolay, v. dğr., Gelişim Matbaası, Ankara 1987, s. 603-612.
• Elbir, Bilal, “XVIII. Yüzyıl Türk Edebiyatında İki Mevlevî Şairde Mevlevîliğin Yansımaları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi = The Journal of International Social Research, vol. 4/18 (Summer 2011), s. 31-45.
• Erdem, Sadık, Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı, İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 1994.
• Erdem, Sargon, “Tokat Kelimesi Üzerine Düşünceler”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz 1986, haz. S. Hayri Bolay, v. dğr., Gelişim Matbaası, Ankara 1987, s. 11-16.
• Ergin, Muharrem, “Melîhî”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. 2, sy. 1-2 (1946), s. 59-78.
• Ergun, Sadeddin Nüzhet, Türk Şairleri, I-IV.
• Esrar Dede, Tezkire-i Şuʻarâ-yı Mevleviyye, İnceleme-Metin, haz. İlhan Genç, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2000.
• Fâik Reşad, Eslâf, Eski Bilginler, Düşünürler, Şairler, haz. Şemsettin Kutlu, Tercüman: 1001 Temel Eser, İstanbul, ts.
• Fatîn Davud, Hâtimetü’l-Eşʻâr (Fatin Tezkiresi), haz. Ömer Çiftçi, Kültür ve Turzim Bakanlığı Yay., (e-kitap).
• Genç, İlhan, “Kıbrıs Lefkoşe Mevlevîhânesi’nde Yetişmiş Mevlevî Divan Şâirleri”, II. Uluslararası Kıbrıs Araştırmaları Kongresi, 24-27 Kasım l998, KKTC Doğu Akdeniz Üniversitesi, Gazimagosa.
• Gibb, E.J. Wilkinson, Osmanlı Şiir Tarihi I-V, trc. Ali Çavuşoğlu, Akçağ Yay., Ankara, ts.
• Göçgün, Önder, “XVIII. Yüzyıl Klâsik Türk Şiiri’nin Nüktedan Bir Mevlevî Şâiri: Tokatlı Kânî”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz 1986, haz. S. Hayri Bolay, v. dğr., Gelişim Matbaası, Ankara 1987, s. 565-572.
• Gökbilgin, M. Tayyib, “Tokat”, İslâm Ansiklopedisi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1993, XXII/1, 400-412.
• Gökyay, Orhan Şaik ve Özen, Şükrü, “Molla Lutfî”, DİA, İstanbul 2005, XXX, 255-258.
• Gündoğdu, Cengiz, “Sivâsî, Abdülmecid”, DİA, İstanbul 2009, XXXVII, 286-287.
• _______, “XVII. Yüzyılda Tekke-Medrese Münâsebetleri Açısından Sivâsîler-Kadızâdeliler Mücadelesi”, İLAM Araştırma Dergisi, III/1, İstanbul 1998, s. 37-72.
• _______, Bir Türk Mutasavvıfı Abdülmecîd Sivâsî (971/1563-1049/1639), Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2000.
• Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî, Vefeyât-ı Ayvansarâyî, İnceleme-Tenkitli Metin, haz. Ramazan Ekinci, ed. Âdem Ceyhan, Buhara Yay., İstanbul 2013.
• İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Son Asır Türk Şairleri, Dergâh Yay., İstanbul 1988, I-IV.
• İpşirli, Mehmet, “XVII. Asır Ortalarında Tokat Şehri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz 1986, haz. S. Hayri Bolay, v. dğr., Gelişim Matbaası, Ankara 1987, s. 57-70.
• İsen, Mustafa, “Tokat’ın Osmanlı Kültür Coğrafyasındaki Yeri ve Tokatlı Şairler”, haz. S. Hayri Bolay, v. dğr., Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu (2-6 Temmuz 1986), Gelişim Matbaası, Ankara 1987, s. 507-513.
• Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 1994, s. 142.
• _______, Sehî Bey Tezkiresi, Heşt-Behişt, Akçağ Yay., Ankara 1998, s. 97.
• İsmail Paşa el-Bağdâdî, Hediyyetü’l-Ârifîn, Esmâü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musannıfîn, İstanbul 1955, I-II.
• _______, Îzâhu’l-Meknûn fi’z-Zeyli alâ Keşfi’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, tashih: M. Şerafettin Yaltkaya ve Kilisli Rıfat Bilge, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1972, I.
• “Kânî”, İslâm Ansiklopedisi, Maarif Basımevi, İstanbul 1955, VI, 158-159.
• Kâtib Çelebi, Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn, nşr. Şerefettin Yaltkaya-Kilisli Muallim Rifat, İstanbul 1360-1362/1941-1943, I.
• Kavcar, Cahit, “İbn Kemâil’in Şairliği ve Yûsuf u Züleyhâ’sı”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz 1986, haz. S. Hayri Bolay, v. dğr., Gelişim Matbaası, Ankara 1987, s. 587-593.
• Kayaalp, İsa, “Kânî”, DİA, İstanbul 2001, XXIV, 306-307.
• Kayabaşı, Bekir, Kâfzâde Fâ’izî’nin Zübdetü’l-Eş’âr’ı, Doktora Tezi, danışman: Hasan Kavruk, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya 1997.
• Kılıç, Yusuf, “Şeyhülislâm Tokatlı Mustafa Sabri Efendi, Hayatı-İlmî Şahsiyeti-Eserlerinin Tahlilî Tenkidi”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz 1986, haz. S. Hayri Bolay, v. dğr., Gelişim Matbaası, Ankara 1987, s. 613-630.
• Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuʻarâ, haz. İbrahim Kutluk, 2. baskı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1989, I-II.
• Koca, Ferhat, “Molla Hüsrev”, DİA, İstanbul 2005, XXX, 252-254.
• Korkmaz, Seyfullah, “Tokatlı Şair Rızâî İshâk Bin Hasan’ın Bir Mersiyesi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 12 (2002), Kayseri, s. 185-202.
• Köksal, M. Fatih, “Melîhî”, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index. php? sayfa=detay&detay=766. (E.T.15 Ocak 2015).
• Küçük, Sabahattin, “Melîhî”, DİA, Ankara 2004, XXIX, 50.
• Latîfî, Tezkiretü’ş-Şuʻarâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin), haz. Rıdvan Canım, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2000.
• Maraş, İbrahim, “Tokatlı Molla Lütfi: Hayatı, Eserleri ve Felsefesi”, Dîvân: İlmî Araştırmalar, yıl: 8, sy. 14 (2003/1), İstanbul, s. 119-136.
• Mecdî Mehmed Efendi, Şakâik-i Nuʻmâniyye ve Zeylleri: Hadâiku’ş-Şakâik, haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yay., İstanbul 1989, I.
• Mehmed Sâlih Yümnî, Tezkire-i Şuʻarâ-i Yümnî, İnceleme-Tenkidli Metin-İndeksli Tıpkıbasım, haz. Sadık Erdem, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2013.
• Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye, haz. Mustafa Keskin, v. dğr., Sebil Yay., İstanbul 1997, I-IV/II.
• Mehmed Tevfik, Kâfile-i Şuʻarâ, haz. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz, v. dğr., Doğu Kütüphanesi [Yay.], İstanbul 2012.
• Muallim Nâci, Esâmî, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1308.
• Osmanlı Şairleri, haz. Cemâl Kurnaz, Akçağ Yay., Ankara 2000.
• Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-Âsâr min Fevâidi’l-Eşʻâr), İnceleme- Metin-İndeks, haz. Pervin Çapan, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2005.
• Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin Efendi, Tuhfe-i Hattâtîn, Devlet Matbaası, İstanbul 1928.
• Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin, Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Nisebi ve’l-Künâ ve’l-Ekâb, 1168.
• Nevʻizâde Atâî, Şakâik-i Nuʻmâniye ve Zeyilleri: Hadâiku’l-Hakâik fî Tekmileti’ş-Şakâik, haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yay., İstanbul 1989, I-V.
• Oğraş, Rıza, Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u (İnceleme-Metin), Kültür Bakanlığı [Yay.], Burdur 2011, (e-Kitap).
• Osmânzâde Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş ve Ali Yılmaz, Kitabevi Yay., İstanbul 2006, I-V.
• Ömer İhyâüddin, Darabât-ı Aşk, Matbaa-i Kütüphâne-i Cihân, Dersaadet 1325.
• Özfırat, Bayram, “Tokat’ın 17. Yüzyıl Âlim Şairlerinden İshâk Bin Hasan Tokatî ve Nazmu’l-Ulûm Adlı Mesnevisi”, Turkish Studies, vol. 8/1 (Winter 2013), s. 2065- 2084.
• Öztürk, Metin, Sıhhatî Çelebi’nin “Menâkıb-ı Mükeyyifât-ı Âlem” Risalesi Çerçevesinde 17. Yüzyıl İstanbulu’nda Keyif Verici Maddeler, Yüksek Lisans Tezi, danışman: Hulusi Lekesiz, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2006.
• Polat, Nâzım H., “Sivaslı Mütevellizâde Ömer İhyâ ve ‘Bakûre’si”, TÜBİAR: Türklük Bilimi Araştırmaları, sy. 10 (Aralık 2001), s. 121-167.
• Sâlim Efendi, Tezkiretü’ş-Şuʻarâ, haz. Adnan İnce, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 2005.
• Saraç, M. A. Yekta, “Kemâlpaşazâde (Edebî Şahsiyeti)”, DİA, Ankara 2002, XXV, 244-245.
• Sarı, Mehmet, “Sabûhî”, DİA, İstanbul 2008, XXXV, 357-358.
• Sarıkaya, Orhan, Tezkirecilik Geleneği İçerisinde Fatîn Tezkiresi, Yüksek Lisans Tezi, danışman: Kazım Yetiş, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.
• Seyyid Rıza, Tezkire-i Rızâ, İkdam Matbaası, Dersaadet 1316.
• Solmaz, Süleyman, Ahdî ve Gülşen-i Şuʻarâsı (İnceleme-Metin), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2005.
• Şefkat, Tezkire-i Şuʻarâ-yı Şefkat-i Bağdâdî, haz. Filiz Kılıç, Kültür Bakanlığı Yay., s. 126 (e-kitap).
• Şemseddin Sâmi, Kâmûsu’l-Aʻlâm, Mihran Matbaası, İstanbul 1314, I-VI.
• Şimşek, Halil İbrahim, “Mehmed Emin Tokadî”, DİA, Ankara 2003, XXVIII, 467-468.
• Tuman, Mehmet Nâil, Tuhfe-i Nailî, Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, haz. Cemâl Kurnaz-Mustafa Tatçı, Bizim Büro Yay., Ankara 2001, I-II.
• Tuncel, Metin, “Tokat: Bugunkü Tokat”, DİA, İstanbul 2012, XLI, 226-227.
• Turan, Şerafettin, “Kemâlpaşazâde”, DİA, Ankara 2002, XXV, 238-240.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Mustafa Sabri Efendi”, DİA, İstanbul 2006, XXXI, 350-353.
• Yazar, İlyas, Kânî Dîvânı, Tenkidli Metin ve Tahlîl, Libra [Yay.], İstanbul 2010.
• Yıldız, Alim, Sivaslı Şairler Antolojisi, Sivaslılar Vakfı [Yay.], İstanbul 2003.
• Zavotçu, Gencay, Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin), Sahhaflar Kitap Sarayı [Yay.], İstanbul 2009.
• Zübeyiroğlu, Ruhsar, Mecmûʻatü’t-Terâcim, Mehmed Tevfîk Efendi, Doktora Tezi, danışman: Ali Alpaslan, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1989.