Деятельность Американского Совета и Коринны Шаттак, Американского Педагога И Миссионера, В Урфе

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 14, 84 - 119, 30.05.2018

Füsun Çoban Döşkaya

Öz

Образованный в 1810 г. в штате
Коннектикут в США Американский совет уполномоченных по иностранным делам
(ABCFM) явился влиятельной во всем мире миссионерской организацией, которая
возглавляла действовавшие в Османской империи американские протестантские миссионерские
организации и была самой главной из них. Начав c XIX века свою образовательную
деятельность, Американский совет в качестве своей основной целевой аудитории
выбрал немусульманское население и преследовал цель превращения последователей
католицизма, грегорианства и православия в протестантов.  

               Миссионерская деятельность Совета в Анатолии началась с ежегодного собрания в Харпуте в 1860 г., где были сформированы миссии в “Западную Турцию”, “Центральную Турцию” и “Восточную Турцию”. Для удобства управления эти миссии были также разделены на станции, на нижних ступенях структуры которых находились отдаленные из них. Следует отметить, чтот миссионерская деятельность США способствовала ускорению развала Османской империи и распространению американской гегемонии по всему миру, также как велика ее роль в возникновении армянского вопроса, существование которого протянулось до наших дней.     

В первой главе данного исследования представлены сведения
об Американском совете в Османской империи и Турции. Вторая часть посвящена
значению архивов Совета в образовательном миссионерстве, а в третьей части
рассказано об американской женщине-миссионере Коринне Шаттак, посланной в одну
из трех миссий Американского совета на Ближнем Востоке в Османской империи – в миссию
“Центральной Турции”. Исследование записей американских женщин-миссионеров
очень важно с точки зрения детального изучения деятельности американских
миссионеров, их повседневной жизни, традиций и обычаев, а также мечтаний и
страхов, поведанных “изнутри”. Именно с этой целью была выбрана одна из
значимых женщин-миссионеров Совета – Коринна Шаттак. 

Данное исследование раскрывает
роль Коринны Шаттак в армянском восстании 1895-го года и в его последствиях. В
одной из частей данной работы, которая раскрывает ее деятельность в Урфе и
написанные ею произведения, основной акцент делается на ее биографии пера Эмили
Клаф Пибоди в изданной в 1913 году Женским советом миссий внутренних дел (WBMI)
книге, в которой нашли отражение описания событий через призму американского
восприятия и восхваления роли женщин-миссионеров. Безусловно, детализация
героизма Шаттак, ее деятельности в помощь незрячим и распространении
христианства, а также трудностей, через которые ей пришлось пройти, была не без
причин. История ее жизни призвана вдохновлять других американских миссионеров,
в то время как рассказанные ею события используются для легитимизации
требований армян. По этой причине, Школа для незрячих в Урфе, основанная в
результате деятельности К. Шаттак и Американского совета, привлекает особое
внимание, и описание ее работы также нашло свое место в данном исследовании.
Религиозные, социальные или экономические достижения Шаттак, как и других
миссионеров, оказали большое влияние на армян и сподвигли их на восстания
против Османского государства. Таким образом, ее миссионерская деятельность в
сфере образования привела к ускорению развала Османской империи.  

Anahtar Kelimeler

Американский совет, миссионерство, Коррина Шаттак, Урфа, армяне

Amerikan Board ve Misyoner Corinna Shattuck’ın Urfa Faaliyetleri

Öz

1810
yılında ABD’nin Connecticut eyaletinde kurulan American Board (ABCFM), tüm
dünyada etkili olmuş bir misyonerlik teşkilatıdır ve Osmanlı devletinde
faaliyet gösteren Amerikan Protestan misyon örgütlerinin en büyüğü ve
önemlisidir. Osmanlı'daki eğitim faaliyetlerine 19. yüzyılda başlayan American
Board, kendisine hedef kitle olarak gayrimüslimleri seçmiştir. Amaç, Katolik,
Gregoryan veya Ortodoks olan Hıristiyanları, Protestanlığa döndürmektir. Amerikan
Board’un Anadolu’daki misyonerlik faaliyetleri, 1860 yılında Harput’ta yapılan
yıllık toplantıda, “Batı Türkiye”, “Merkezi Türkiye” ve “Doğu Türkiye” olmak
üzere üç çalışma misyonuna bölünmüştür. 
Yönetimde kolaylık sağlaması için misyonlar da istasyonlara ayrılmış ve
yapılanmanın alt basamaklarında ise uç/dış-istasyonlar yer almıştır. ABD’nin
misyonerlik faaliyetleri Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılma sürecini
hızlandırmış ve Amerikan hegemonyasının dünyanın her tarafına yayılmasını
sağlamıştır. Ermeni meselesinin oluşumunda ve bu meselenin günümüze kadar
sürmesinde ABD’nin misyonerlik faaliyetleri önemli role sahiptir. Bu
çalışmanın ilk bölümünde Amerikan Board’un Osmanlı ve Türkiye’deki yapılanması
hakkında bilgi verilecektir. Board arşivlerinin eğitim misyonerliğindeki
önemini göstermek için ikinci bölümde, Amerikan Board'un Yakındoğu Misyonu’nun
Osmanlı'daki üç çalışma bölgesinden biri olan 'Merkezi Türkiye Misyonu'na
gönderilen Amerikalı kadın misyoner Corinna Shattuck üzerinde durulacaktır.
Amerikalı Misyoner kadınların yazdıklarının incelenmesi, Amerikan
misyonerlerinin faaliyetlerini detaylı bir şekilde anlattıkları belgeler
olmaları bakımından ve günlük hayatı, gelenek görenekleri gösterdikleri ve
içeriden birinin anlatılarını, korkularını hayallerini aktardıkları için çok
önemlidir. Board’un önemli kadın misyonerlerinden biri olan Corinna Shattuck bu
amaçla seçilmiştir. Corinna
Shattuck ve onun Urfa faaliyetleri özelinde Board’un eğitim misyonerliğinin
sonuçlarının irdelendiği bu çalışmada, 1895 Ermeni isyanında ve sonrasında
yaşananlarda Corinna Shattuck’ın rolü anlatılmaktadır. Corinna Shattuck’un
öncelikli olarak Urfa faaliyetlerinin ve kaleme aldığı eserlerinin irdelendiği
ikinci bölümde asıl vurgu Emily Clough Peabody’nin Corinna Shattuck
biyografisindedir. Bunun sebebi “Dâhili Kadın Misyonları Birliği” (WBMI)
tarafından 1913 yılında basılan bu kitabın Amerikan bakış açısı ile tarihi
olayları nasıl yansıttığını ve bir misyoner kadını nasıl yücelttiğini
göstermektir. Tabii ki, Shattuck'un kahramanlığının, körler için yaptığı
çalışmaların,  Hıristiyan inancının ve üstesinden
geldiği söylenen büyük zorlukların detaylandırılmasının bir sebebi vardır. Onun
yaşam öyküsü diğer Amerikalı misyonerlere ilham vermek için, anlatıları ise Ermenilerin
iddialarını meşrulaştırmak için kullanılmaktadır. Bu nedenle, Corinna Shattuck
ve Amerikan Board’un misyonerlik faaliyetleri içerisinde kurulan Urfa Körler
Okulu özel ilgiyi hak etmekte ve araştırılması gereken ana konular arasında yer
almaktadır. Diğer misyonerler gibi, Corinna Shattuck da dini çalışmalar, sosyal
ya da ekonomik faaliyetlerle Ermenileri etkilemiş ve Osmanlı Devleti’ne karşı
ayaklanmalarını teşvik etmiştir. Sonuç olarak, onun bölgedeki misyonerlik
faaliyetleri Osmanlı Devleti'nin dağılmasını hızlandırmakta yardımcı olmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Amerikan Board, Misyonerlik, Corinna Shattuck, Urfa

The American Board and the Oorfa Activities of Missionary Corinna Shattuck

Öz

The American Board of Commissioners for
Foreign Mission, founded in Connecticut in 1810, briefly known as ABCFM or the American
Board, was the largest American Protestant missionary organization active in
the Ottoman State and the US in the nineteenth century. ABCFM was the first
organized missionary society in the US and was founded with the goal to spread
Christianity worldwide. The American Board missionary activities
in Anatolia were divided into three
operating missions as "Western Turkey Mission," "Central Turkey
Mission" and "Eastern Turkey Mission" at the annual meeting held
in Harpoot in 1860. To make administration easy,
the missions were divided into the
stations, and stations were d ivided into
the outer stations. The writings of the
missionaries today are considered as the
fundamental sources for the history of the places where the Board operated.
Therefore, this study gives information about the activities of ABCFM in
Ottoman State and Turkey and concentrates
on American missionary Corinna Shattuck’s activities in Urfa to emphasize the
importance of missionary studies on education and the importance of the Board
archives for historical analysis. Within the study, a general
reading of Corinna Shattuck’s works and her representation from an American
point of view is done to highlight her role in the Armenian uprising of the
1895 and its aftermath. Within the analysis of Corinna Shattuck, primarily her
representation in Emily Clough Peabody’s missionary biography entitled Corinna
Shattuck: Missionary Heroine, is used. Of course,
the reason of highlighting Shattuck’s heroism, her work for the blind, her
Christian faith and detailing the great difficulties she had overcome, has a reason. Her life story is used to inspire
other American missionaries, and her
narratives are used to legitimize the claims of the Armenians. Therefore,
Corinna Shattuck and the school for the blind, she has established within the
missionary activities of the American Board, deserve special attention and are
among the main facts to be investigated.
Like other missionaries, Corinna Shattuck through religious works, or by social
or economic activities, has affected the Armenians and encouraged them to riot
against the Ottoman government. As a result, her missionary activities in
education in the region helped in quickening the dissolution of Ottoman State.

Anahtar Kelimeler

American Board, Missionary, Corinna Shattuck, Oorfa, Armenians

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• ABCFM/ Selected reports and Records, Identifier: ABA001701354, “Letter, to the American Minister at Constantinople, from Corinna Shattuck”, Date: 1899-02-28 https://www.archives.saltresearch.org/R/-?func=dbin-jump-full&object_id=3849583silo_library=GEN01 Erişim: 10/10/2017.
• American Board of Commissioners for Foreign Missions archives, 1810-1961: Guide. Houghton Library, Harvard College Library. http://oasis.lib.harvard.edu/oasis/deliver/~hou01467 veya pdf versiyonu için http://oasis.lib.harvard.edu/oasis/deliver/pdfTransform?_collection=oasis&eadid=hou01467&xslPrintFileName=FindingAidPDF.xsl&xslFileName=FindingAidNoHighlight.xsl&FileName=FindingAid.pdf Erişim: 10/10/2017. Handbook for Missions and Missionaries of the American Board of Commissioners for Foreign Missions. Enlarged and Revised Edition Adopted by the Prudential Committee, 1928. http://www.dlir.org/archive/archive/files/2de07e4d6dd55d8e1aae877457a7c175.pdf Erişim: 10/10/2017.
• Missionary Research Library Archives: Section 12 Finding Aid for American Board of Commissioners for Foreign Missions Records, 1878 – 1958. http://library.columbia.edu/content/dam/libraryweb/locations/burke/fa/mrl/ldpd_4492650.pdf Erişim: 10/10/2017.
• Mission Studies: Woman’s Work in Foreign Lands, Woman’s Board of the Missions of the Interior press, 1897. http://hdl.handle.net/2027/nyp.33433068276744 Erişim: 10/10/2017.
• The Missionary Herald: Containing the Proceedings of the American Board of Commissioners for Foreign Missions with a View of Other Benevolent Operations, for the year 1896. XCII. Boston: Press of Samuel Usher, 1896. https://ia802704.us.archive.org/28/items/missionaryheral01missgoog/missionaryheral01missgoog.pdf Erişim: 10/10/2017. The Missionary Herald: Containing the Proceedings of the American Board of Commissioners for Foreign Missions with a View of Other Benevolent Operations, for the year 1903. XCIX, Boston: Beacon Press, 1903. https://ia600208.us.archive.org/4/items/missionaryheral22missgoog/missionaryheral22missgoog.pdf Erişim: 10/10/2017. American Board Timeline http://dlir.org/images/stories/dlir/arit/timeline1.pdf ve http://dlir.org/images/stories/dlir/arit/timeline2.pdf Erişim: 10/10/2017.
• ABCFM Mikrofilm Arşivi
• Reel 661, No: 817-821 “Reports of Various Departments of Ourfa Work, 1900-1901” by Corinna Shattuck (Urfa Çalışmasının Çeşitli Bölümlerinin Raporları, 1900-1901, yazan Corinna Shattuck).
• Reel 661, No: 825-826 “Report of Work under Supervision of Resident Missionaries of Ourfa, June 1901-1902” by Corinna Shattuck ( Urfa’nın Yerleşik Misyonerleri Nezareti altında yapılan Çalışmanın Raporu, Haziran 1901-1902, yazan Corinna Shattuck).
• Reel 661, No: 840-845 “Report of Various Departments of Work under care of Corinna Shattuck, Ourfa, 1903” June 17, 1903. (“Corinna Shattuck gözetimindeki Çeşitli Bölümlerin Raporları, Urfa, 1903”, 17 Haziran 1903).
• Reel 661, No: 856-860 “Report of Various Departments of Work under care of Corinna Shattuck, Ourfa, June 1904” (Corinna Shattuck gözetimindeki Çeşitli Bölümlerin Raporları, Urfa, Haziran 1904).
• Reel 661, No: 865-869 “Report of Mission Work in Ourfa and Garmooch, June 1905” by Corinna Shattuck. (Urfa ve Germüş de Misyon Çalışması Raporu, Haziran 1905, yazan Corinna Shattuck).
• Reel 661, No: 875-877 “Report of Orphanage Work and Boys’ Industrial Institute in connection with the Armenian Mission in Ourfa in Turkey, December 31, 1906” by Corinna Shattuck. (Yetimhane Çalışması Raporu ve Türkiye Urfa Ermeni Misyonu ile ilgili olarak Erkek Sanayi Enstitüsü Raporu, Aralık 31, 1906, yazan Corinna Shattuck).
• Reel 661, No: 889-892 “Report of the Industrial Institute in connection with the Orphan Work of American Mission in Ourfa in Turkey for the year 1907” by Corinna Shattuck. (1907 yılına ait Türkiye Urfa Amerikan Misyonunun Yetimler Çalışması ile ilgili olarak Sanayi Enstitüsü Raporu, yazan Corinna Shattuck).
• Reel 661, No: 893-895 “Report of Work in Ourfa and Garmooch, 1907-1908” by Corinna Shattuck, August 5, 1908. (Urfa ve Germüş Çalışması Raporu, 1907-1908, yazan Corinna Shattuck, 5 Ağustos 1908).
• Reel 661, No: 899-902 “Report of the Industrial Institute in connection with the Orphan Work of American Mission in Ourfa in Turkey for the year 1908” by Corinna Shattuck (1908 yılına ait Türkiye Urfa Amerikan Misyonunun Yetimler Çalışması ile ilgili olarak Sanayi Enstitüsü Raporu, yazan Corinna Shattuck).
• Reel 661, No: 903-904 “Report of the School fort he Blind, in Oorfa, 1908-1908” by Mary Haratounian, Oorfa June 28, 1909, and “Supplemantary to Above Note” by Corinna Shattuck. (Urfa Körler Okulu Raporu, 1908-1909, yazan Mary Haratounyan, Urfa 28 Haziran 1909 ve Corinna Shattuck tarafından Mary Haratounian’ın yazdığı rapora yazılan ek).
• Reel 661, No: 905 “The History of the School for the Blind in Ourfa is as follows:” by Corinna Shattuck, May 1906. (Urfa Körler Okulu Tarihi şu şekildedir: yazan Corinna Shattuck, Mayıs 1906).
• Reel 661, No: 906-909 “Report of the Work under Missionary Supervision in Ourfa & Garmooch, 1908-1909” by Corinna Shattuck, April 6, 1909. (Urfa ve Germüş’de Misyon Nezareti altındaki Çalışmanın Raporu, 1908-1909, yazan Corinna Shattuck, 6 Nisan 1909).
• Reel 661, No: 862-864 “Report of Boys’ Industries in Connection with the American Mission in Ourfa in Turkey, December 31, 1903”, by George F. Gracy, approved by Corinna Shattuck. (Amerika Urfa Misyonu ile ilgili olarak Erkek Sanayi Enstitüsü Raporu, 31 Aralık 1903, Yazan George F. Gracy, onaylayan Corinna Shattuck).
• Reel 661, No: 882-883 “Report of School for the Blind in Ourfa, April, 1906” by Mary Haratounyan. (Urfa Körler Okulu Raporu, Nisan 1906, yazan Mary Haratounyan, 6 Nisan 1906).
• Reel 661, No: 884 “Report of the School for the Blind in Ourfa, 1906-1907” by Mary Haratounyan, June 14, 1907. (Urfa Körler Okulu Raporu, 1906-1907, yazan Mary Haratounyan, 14 Haziran 1907).
• Reel 661, No: 885-887 “Report of School for the Blind in Ourfa, 1907-1908” by Mary Haratounyan (Urfa Körler Okulu Raporu, 1907-1908, yazan Mary Haratounyan).
• Kitap, Makale ve Tezler
• AÇIKSES, Erdal, 2003, Amerikalıların Harput'taki Misyonerlik Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• AÇIKSES, Erdal- DOĞANAY, Rahmi, 2010, Amerika’nın Yüzyıllık Ortadoğu Hayali: Chester Projesi, Fırat Üniversitesi Basımevi, Elazığ.
• AKSU, Ayşe, 2017, Robert Kolej’in İzinde: Türkiye’de Amerikan Misyonerliğinin Eğitim Stratejisi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• ALAN, Gülbadi, 2008, Merzifon Amerikan Koleji ve Anadolu’daki Etkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• AYDIN, Mithat, 2008, Bulgarlar ve Ermeniler Arasında Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• BAYZAN, Ali Rıza, 2004, Küresel Vaftiz: Misyoner Örgütlerin Türkiye ve Türk Cumhuriyetlerini Hıristiyanlaştırma Operasyonu, IQ Kültürsanat Yayıncılık, İstanbul.
• CÖHCE, Salim, 2001, “Büyük Ermenistan’ı Kurma Projesi”, Ermeni Araştırmaları, S 1, s. 87-107.
• CÖHCE, Salim, 1992, “Ermeni Kimliği Hakkında Bir Değerlendirme”, Yakın Tarihimizde Kars ve Doğu Anadolu Sempozyumu (Subatan/Kars 17–21 Haziran 1991), Ankara.
• EKİNCİ, Abdullah, ASOĞLU, İsmail, 2017, “Urfa’da Bir Hristiyan Kadın Misyoner: Corinna Shattuck ve Faaliyetleri”, Osmanlı Urfası. Ed. Abdullah Ekinci, C 1 s.404-421, Urfa Okulu Yayınları, Şanlıurfa.
• ERDOĞAN, Dilşen İnce, Osmanlı Devleti’nde Amerikalı Misyonerler ve Van Ermeni İsyanı (1896). Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 2007.
• GÜNGÖR, Erol, 2007, Türkiye’de Misyoner Faaliyetleri, 4. Baskı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• KOCABAŞOĞLU, Uygur, 1989, Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika: 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları. Arba Yayınları, İstanbul.
• MUTLU, Şamil, 2005, Osmanlı Devleti'nde Misyoner Okulları, Bilim Basın Yayınları, İstanbul.
• ÖZTÜRK, Ayhan, YILDIZ, Özgür, 2007, Amerikan Protestan Misyonerlerinin Türkiye’deki Faaliyetleri (1820-1938), Arka Oda Yayınevi, Kayseri.
• PEABODY, Emily Clough, 1915, “Chapter VI-Lesson XI Corinna Shattuck-Missionary Heroine of Oorfa”, Lives Worth Living-Studies of Women, Biblical and Modern, Especially Adapted for Groups of Young Women in Churches and Clubs, University of Chicago Press.
• PEABODY, Emily Clough, 1913, Corinna Shattuck-- Missionary Heroine, Illinois: The Woman’s Board of Missions of the Interior press, Chicago,
• SHATTUCK, Corinna, 1891, “For Young People: Palsied Hatoon of Marash”, [Genç İnsanlar için: Maraşlı Kötürüm Hatun]”, The Missionary Herald, Containing the Proceedings of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, (American Periodicals) 87/ 3 Mart.
• SHATTUCK, Corinna, 1896, “The Massacre at Urfa”, [Urfa’da Katliam]”, The Independent ... Devoted to the Consideration of Politics, Social and Economic Tendencies, His... , (American Periodicals) 48 (Mart 5).
• SHATTUCK, Corinna, 1896, “Ourfa’s Streets Dyed Crimson [Urfa’nın Caddeleri Kan Kırmızıya Boyandı]”, The San Francisco Call, (Şubat 17)
• SHATTUCK, Corinna, 1905, “A Pastorate in Turkey [Türkiye’de bir Papaz]”, The Missionary Herald, Containing the Proceedings of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, (American Periodicals) 101/10 (Ekim).
• STONE, Frank Andrews, 2011, Sömürgeciliğin Hasat Mevsimi: Anadolu’da Amerikan Misyoner Okulları, çev. Ayşe Aksu, Dergâh Yayınları, Ankara.
• STRONG, William E., The Work of Their Hands: Industrial Missions of the American Board, Envelope Series, Cilt.18 Sayı.1 Nisan Boston, 1915.
• STUCKEY-KAUFFMAN, Priscilla, “Women's Mission Structures and the American Board”. http://www.ucc.org/about-us_hidden-histories- 2_womens_mission_structures_and_the_american_board Erişim: 20.2.2017.
• SÜSLÜ, Azmi, 2009, Ermeniler, Tehcir ve Sonrası, Berikan Yayınları, Ankara.
• ŞAHİN, Recep, 1988, Tarih Boyunca Türk İdarelerinin Ermeni Politikaları, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• ŞİMŞİR, Bilal N., 2005, Ermeni Meselesi 1774-2005, Bilgi Yayınları, İstanbul.
• TURGUT, Bahattin, 2015, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Amerikan Board Misyonerlerinin Urfa’daki Faaliyetleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C 19, S 1, s. 191-220.
• YILDIZ, Özgür, 2015, Anadolu’da Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
• YILDIZ, Özgür, 2011, Anadolu’da Amerikan Okulları, IQ Yayınları, İstanbul.
• YÜCEL, İdris, “Anadolu’daki Amerikan Hastaneleri ve Tıbbi Misyonerlik (1880-1930)”. Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2011.
• YÜCEL, İdris, 2011, “Bir Misyonerlik Uygulamasının Teorisi ve Pratiği: Urfa Amerikan Körler Okulu (1902-1914)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, C 7, S 14, s. 65-86.
• YÜCEL, İdris, 2012, “A Missionary Society at the Crossroads: American Missionaries on the Eve of the Turkish Republic”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, C 8, S 15, s. 51-68.
• YÜCEL, İdris, 2005, “Kendi Belgeleri Işığında Amerikan Board’ın Osmanlı Ülkesindeki Teşkilatlanması”, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.