ARDAHAN’IN TARIM VE HAYVANCILIK ALANINDA UNUTULMA SÜRECİNE GİRMİŞ VE KULLANIM ALANI DARALMIŞ SÖZ VARLIKLARI

Yıl 2019, Sayı: 4, 65 - 101, 11.02.2019

Erhan Aksakal

Öz

Toplumların kimliklerini
belirleyen en güçlü öğe geçmişten geleceğe taşınan kültür birikimleridir. Kültür
varlıkları her türlü yozlaşmaya ve asimilasyonlara karşı bir zırh gibi
toplumların benliklerini koruyarak hayata tutunmalarını sağlar. Özellikle dil
bu konuda en temel değerdir. Dil unsurlarının unutulması yeni nesillerin geçmişlerine
yabancılaşarak kendilerinden olmayan gündemdeki popüler öğelere adapte olmalarının
önünü açar. Bu sürecin bugün Ardahan’da da bariz bir şekilde yaşandığı gözlenmektedir.
Özellikle tarım ve hayvancılık bir geçmişten gelen nüfusun bu alanla ilgili çok
önemli birikimleri vardır. Son yıllarda bu birikimlerin çağın hızlı değişimleri
karşısında önemini yitirmesi ve yıldan yıla unutulmaya terk edilmesi il
nüfusunun bu alanda geçmişiyle bağlarının gittikçe azalmasına neden olmaktadır.
Bu olumsuz gidişatı önlemenin en önemli yöntemlerinden biri de unutulmaya yüz
tutmuş dil varlıklarını kayıt altına alıp onların çeşitli eserlerle ve
araçlarla toplumun gündeminde kalmasını sağlamaktır.

Makalede bu ihtiyacı karşılamak
için “Ardahan’ın Tarım ve Hayvancılık Alanında Unutulma Sürecine Girmiş ve
Kullanım Alanı Daralmış Söz Varlıkları”nın tespiti yapıldı. Bu sözcüklerin il
genelinde taşıdıkları anlam özellikleri açıklandı. Ayrıca sözcüklerin etimolojik
incelemeleri yapıldı, ağız bakımından telaffuz biçimleri ve il genelindeki
kullanım yaygınlıkları belirtildi.

Toplumların kimliklerini
belirleyen en güçlü öğe geçmişten geleceğe taşınan kültür birikimleridir. Kültür
varlıkları her türlü yozlaşmaya ve asimilasyonlara karşı bir zırh gibi
toplumların benliklerini koruyarak hayata tutunmalarını sağlar. Özellikle dil
bu konuda en temel değerdir. Dil unsurlarının unutulması yeni nesillerin geçmişlerine
yabancılaşarak kendilerinden olmayan gündemdeki popüler öğelere adapte olmalarının
önünü açar. Bu sürecin bugün Ardahan’da da bariz bir şekilde yaşandığı gözlenmektedir.
Özellikle tarım ve hayvancılık bir geçmişten gelen nüfusun bu alanla ilgili çok
önemli birikimleri vardır. Son yıllarda bu birikimlerin çağın hızlı değişimleri
karşısında önemini yitirmesi ve yıldan yıla unutulmaya terk edilmesi il
nüfusunun bu alanda geçmişiyle bağlarının gittikçe azalmasına neden olmaktadır.
Bu olumsuz gidişatı önlemenin en önemli yöntemlerinden biri de unutulmaya yüz
tutmuş dil varlıklarını kayıt altına alıp onların çeşitli eserlerle ve
araçlarla toplumun gündeminde kalmasını sağlamaktır.

Makalede bu ihtiyacı karşılamak
için “Ardahan’ın Tarım ve Hayvancılık Alanında Unutulma Sürecine Girmiş ve
Kullanım Alanı Daralmış Söz Varlıkları”nın tespiti yapıldı. Bu sözcüklerin il
genelinde taşıdıkları anlam özellikleri açıklandı. Ayrıca sözcüklerin etimolojik
incelemeleri yapıldı, ağız bakımından telaffuz biçimleri ve il genelindeki
kullanım yaygınlıkları belirtildi.

Anahtar Kelimeler

Ardahan, hayvancılık, tarım, söz

Kaynakça

• AYVERDİ, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, c. 1-2-3, 4. Baskı, İstanbul, 2011.
• BALA, Mirza, İslam Ansiklopedisi, c. 4.- 6., İstanbul, 1967.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lügat, 14. Baskı, Ankara, 1997.
• Erdoğan 2011: ERDOĞAN, Kutluay - Demir, Tazegül, “Kars ve Ardahan Türkmenlerinin Dünü ve Bugünü”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştıma Dergisi, sa. 58, 2011.
• Ercilasun 2002: ERCİLASUN, A. Bican, Kars İli Ağızları - Ses Bilgisi-, Ankara, 2002.
• Ercilasun 1992: A. B. Ercilasun, “Kars İli Ağızları Ses Bilgisi, Türk Dil Kurumları Yayınları”, s. 41, Ankara, 1992.
• EREN, Hasan, Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara, 1999. GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlerin Köken Bilgisi Sözlüğü”, c. 1. ve2., Ankara, 2007.
• Kartlis Tskhovreba, Tbilisi, 2014, 201-210.
• Kırzıoğlu 1953: KIRZIOĞLU, Fahrettin, Kars Tarihi, c. I, İstanbul, 1953.
• Kırzıoğlu 1998: KIRZIOĞLU, Fahrettin, Osmanlıların Kafkasya Ellerini Fethi, Ankara, 1998.
• Kırzıoğlu 2011: KIRZIOĞLU, Fahrettin “Ahıska - Ardahan - Artvin ve Oltu’da Hıristiyan Atabekler Hükümeti”, Bizim Ahıska Dergisi, sa.10, 2011.
• Konukçu 1999: KONUKÇU, Enver, Ardahan Tarihi, T.C. Ardahan Valiliği Kültür Yayınları, Ankara, 1999. KORKMAZ, Ramazan, Çıldır Folklor ve Etnografyası, Temmuz, 2015.
• NİŞANYAN, Sevan, Sözlerin Soyağacı - Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, 6. Baskı, 2012.
• ÖGEL, Bahaddin, Türk Kültür Tarihine Giriş 2, Ankara, 1978.
• Özkan 1997: ÖZKAN, İsa, “Karapapak - Terekeme Türkleri ve Âşık Şenlik’in Şiirlerinde Destanî Motifler”, T.C. Kültür Bakanlığı Hagem - Kars Kalkınma Vakfı, Aşık Şenlik Sempozyumu, 22-23 Mayıs 1997.
• Strabon 2000: STRABON, Antik Anadolu Coğrafyası 12 -13-14, Arkeoloji ve Sanat Yayınları Antik Kaynaklar Dizisi1, İstanbul, 2000.
• Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük, 2011.
• Türk Dil Kurumu, Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Ankara,1975.
• Türk Dil Kurumu, Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, c.12, Ankara. 1972.
• Kartuli Enis Ganmartebeti Leksikoni (Erttomeuli), Tbilisi, 1986. / Gürcüce - Gürcüce Sözlük(Tek Cilt), Tiflis, 1986.
• TRT 2013: TRT, “Damal’ın Bebekleri Belgeseli”, Ankara, 2013.
• TİETZE, Andreas, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, I. Cilt A-E, İstanbul, 2002.
• TİETZE, Andreas, Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, II. Cilt F-J, İstanbul, 2009.