TÜRKİYE İÇİN İNSANİ GELİŞMİŞLİK GÖSTERGELERİ

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 1, 15 - 31, 30.06.2019

Hacı Hayrettin Tıraş

Öz

Ekonomik büyüme genel olarak
milli gelirin büyüklüğü ile ölçülürken, gelişmenin ölçülmesi, ülkelerin
ekonomik, siyasi ve sosyal yapılarındaki farklılıklardan dolayı oldukça zordur.
Gelişmişlik düzeylerini belirleyebilmek, ekonomik göstergelerle birlikte
insani, sosyal ve kültürel açıdan farklı göstergelerin kullanılmasını
gerektirmektedir. Birleşmiş Milletler, bir ülkenin gelişmişlik düzeyini İnsani
Gelişim Endeksi aracılığıyla ölçmektedir. Bu endekste, ülkelerin gelirleriyle
birlikte, eğitim ve sağlığa ilişkin göstergeler de yer almaktadır.

Bu çalışmada, Türkiye’nin İnsani
Gelişim Endeksi ve alt göstergelerinin yıllar itibariyle değişimi ve İnsani
Gelişim Endeksini etkileyen faktörlerin incelenmesi yapılmıştır. Buna göre
Türkiye, İnsani Gelişim Endeksi ve alt göstergeleri bakımından 1990-2017
yılları arasında önemli gelişmeler kaydetmiştir. 1990 yılında 0,579 olan İnsani
Gelişim Endeksi değeri, 27 yılda %36,6’lık bir artış ile 2017 yılında 0,791
olmuştur. Türkiye, 2017 yılındaki 0,791 İnsani Gelişim Endeksi değeri ile
yüksek insani gelişme gösteren ülkeler arasında ve 189 ülke içerisinde 64.
sıradadır. Kişi başı Gayri Safi Milli Gelir değeri
bakımından 50., Beklenen Okullaşma Yılı bakımından 48., Ortalama Okullaşma Yılı
bakımından 111. ve Doğuşta Yaşam Beklentisi bakımından 66. sıradadır.
Türkiye’nin İnsani Gelişim Endeksi değerini yükseltebilmesi ve çok yüksek
insani gelişmişlik seviyesine sahip ülkeler arasına girebilmesi için gelirin yanında,
özellikle eğitim ve sağlık alanına yatırım yapması gerekmektedir. Ayrıca, hesaplamada
kullanılan verilerin güncellikten uzak olması İnsani Gelişim Endeksi değerini
olumsuz etkilemektedir. 

Anahtar Kelimeler

Kalkınma, İnsani Gelişme, İnsani Gelişme Endeksi, Türkiye

HUMAN DEVELOPMENT INDICATORS FOR TURKEY

Öz

While economic growth is generally measured by the size of national income, the measurement of development is difficult due to the differences in the economic, political and social structures of the countries. Assessing the development levels requires the use of different indicators from humanitarian, social and cultural perpectives, in addition to economic indicators. The United Nations measures the level of development of a country by The Human Development Index. This Index includes indicators on education and health, in addition to the incomes of countries.

In this study, Turkey's Human Development Index and sub-index and as the years change was made to examine the factors affecting the Human Development Index. Accordingly, Turkey has made in terms of Human Development Index and sub-index significant improvement between the years 1990-2017. The value of the Human Development Index, which was 0,579 in 1990, was 0,791 in 2017 with a 36,6% increase in 27 years. Turkey, with a Human Development Index value of 0.791 in 2017 and ranks among the countries showing high human development, 64th in 189 countries. In terms of Gross National Income, 50th it is ranked, 48th for Expected Schooling Year, 111th for Average Schooling Year and 66th for Life Expectancy at Birth. In order for Turkey to increase its human development index value and become one of the countries with a high level of human development, it needs to invest in education and health, as well as income. Furthermore, the fact that the data used in the calculation are out of date negatively affects the value of the Human Development Index.

Anahtar Kelimeler

Development, Human Development, Human Development Index, Turkey

Kaynakça

• Akçiçek, A. (2015). 2014 İnsani Gelişme Endeksi ve Türkiye’nin İnsani Gelişme Performansı, Stratejik Düşünce Enstitüsü, SDE Rapor, Mart, ss. 1-16.
• Başar, S., Eren, M. ve Eren, M. (2015). Ülkelerin İnsani Gelişmişlik Endeksi Değişkenlerine Göre Etkilerinin İncelenmesi, International Conference On Eurasian Economies, SESSION 6E: Kalkınma I, ss 846-854.
• Bolat, B. A. ve Çilan, Ç. A. (2007). İnsani Gelişme İneksi Bileşenleri Açısından Gelişmekte Olan Ülkelerin Diskriminant Analizi İle Karşılaştırılması, 38. Uluslar arası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (ICANAS), Türkiye, 10-15 Eylül 2007.
• Demir, S. (2006). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı İnsani Gelişme Eneksi ve Türkiye Açısından Değerlendirme, Devlet Planlama Teşkilatı, Sosyal sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Demir Şeker, S. (2011). Türkiye’nin İnsani Gelişme Endeksi ve Endeks Sıralamasının Analizi. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Yayın No: 2828, Ekim.
• Doğan, H. G. ve Gürler, Z. (2013). Türkiye’nin İnsani Gelişme Endeksinin Analitik Olarak Değerlendirilmesi. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3 (2), 69-76.
• Erol, E. D. (2011). İnsani Gelişme Doğrultusunda Beşeri Kalkınanın Boyutları: Gelişmekte Olan Ülkeler, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, Cilt: 3, No: 2, ss.99-108.
• Gürses, D. (2009). İnsani Gelişme ve Türkiye. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:12, Sayı :21, ss.339-350
• Hicks, D. A. (1997). The Inequality-Adjusted Human Development Index: A Constructive Proposal, World Development, Vol: 25, No: 8, pp. 1283-1298.
• IMF. (2019). https://www.imf.or, 15.01.2019
• Karabulut, T., Kaya, N. ve Gürsoy, Z. (2009). Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütüne Üye Ülkelerin 2006 Yılı İnsani Gelişmişlik Düzeylerinin Analizi, Niğde Üniversitesi İİBF Dergisi, 2 (2), 1-18.
• Tıraş, H. H. ve Ağır, H. (2018), İnsani Gelişmişlik Göstergeleri Açısından İslam İşbirliği Teşkilatı Üye Ülkelerinin Bir Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi (The Journal of Social Economic Research), Cilt: 18, Sayı: 35, ss 20-40.
• TÜİK. (2019). http://tuik.gov.tr (02.01.2019)
• Tüylüoğlu, Ş. ve Karalı, B. (2006). İnsani Kalınma Endeksi ve Türkiye İçin Değerlendirilmesi, SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 12, ss. 53-88.
• UNDESA. (2017). World Population Prospects: The 2017 Revision, https://population.un.org/wpp/ (15.01.2019)
• UNDP. (1990). Human Development Report 1990. UNDP. (1991). Human Development Report 1991.
• UNDP. (1992). Human Development Report 1992.
• UNDP. (1993). Human Development Report 1993.
• UNDP. (1994). Human Development Report 1994.
• UNDP. (1995). Human Development Report 1995.
• UNDP. (1996). Human Development Report 1996.
• UNDP. (1997). Human Development Report 1997.
• UNDP. (1998). Human Development Report 1998.
• UNDP. (1999). Human Development Report 1999.
• UNDP. (2001). Human Development Report 2001.
• UNDP. (2000). Human Development Report 2000.
• UNDP. (2000). Human Development Report 2000.
• UNDP. (2002). Human Development Report 2002.
• UNDP. (2003). Human Development Report 2003.
• UNDP. (2004). Human Development Report 2004.
• UNDP. (2005). Human Development Report 2005.
• UNDP. (2006). Human Development Report 2006.
• UNDP. (2007-08). Human Development Report 2007.
• UNDP. (2009). Human Development Report 2009.
• UNDP. (2010). Human Development Report 2010.
• UNDP. (2011). Human Development Report 2011.
• UNDP. (2013). Human Development Report 2013.
• UNDP. (2014). Human Development Report 2014.
• UNDP. (2015). Human Development Report 2015.
• UNDP. (2016). Human Development Report 2016.
• UNDP. (2018a). Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical Update.
• UNDP. (2018b). Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical Update, Technical Notes.
• UNDP. http://hdr.undp.org/en/data (18.11.2018).
• WB (WORLD BANK). (2019). World Development Indicators, https://databank.worldbank.org/data/databases
• WHO. (2018). World Health Statistics 2018: Monitoring Health For The SDGs, Sustainable Development Goals.