Prometheus’den Halife’ye… Doğu ve Batı’nın İnsan Tasavvurları

Yıl 2018, Cilt: 2018 Sayı: 35, 505 - 534, 30.04.2018

Esra Hacımüftüoğlu

https://doi.org/10.28949/bilimname.397284

Öz

Bu çalışma, Doğu/Şark ve Batı/Garp Medeniyetinin insan
tasavvurlarından yola çıkarak bir değerlendirme yapmayı amaçlamaktadır. Batı
medeniyetinin kökenleri Antik Yunan’da olduğundan dolayı, Yunan mitolojisinin
insanın yaratılışı ile ilgili verdiği bilgiler, Prometheus efsanesi bağlamında
ele alınmıştır. Prometheus, yaygın olarak bilinen ve günümüzde sanattan spora
pek çok alanda canlılığını gösteren bir mittir. Doğu’nun insan tasavvuru bağlamında
ise, Kur’an’ın ilk insana dair vermiş olduğu bilgiler değerlendirilmiştir.
Dolayısıyla çalışma, her iki medeniyetin insanın dünyadaki varlığını
anlamlandırma sürecinden başlayarak ilerlemiştir. İlk insanla ilgili bilgiler,
kadın konusunda da özel olarak durmayı gerektirdiği için Pandora ve Havva hakkında
değerlendirme yapılmıştır. Medeniyetler arası çatışma teorilerine girmeden
yürütülen bu çalışma, her iki medeniyetinin insan tasavvurlarından kaynaklanan
farklılıklara değinmiştir. Sonuçta Batı’nın insana yüklediği misyon
Prometheusçu bir tavırken, Doğu’nun insanı her şeyden önce kul ve halifedir.

Anahtar Kelimeler

Mitoloji, Prometheus, Pandora, Hz. Âdem, Kadın

Kaynakça

• Aeschylus. Prometheus Bound. Translation by Paul Roche. The New American Library, 1964.
• Altundağ, Nusret. “Üç İsa, Tek Promete, Üç Muhammed”. Nida Dergisi. sy. 162, (2014): 20-29.
• Âlûsî, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn Mahmûd. Rûhu’l-Me’ânî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1987.
• Batuk, Cengiz ve Emir Kuşçu. Rudolf Bultmann: Mitoloji ve Hermenötik Sorunu. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2013.
• Bulfinch, Thomas. Bulfinch Mitolojileri. trc. Aysun Babacan, Bora Kamcez, Berk Özcangiller. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2011.
• Bulfinch, Thomas. Klasik Yunan ve Roma Mitolojisi. trc. Özgür Umut Hoçafçı. İstanbul: İnkılap Yayınevi, 2012.
• Bultmann, Rudolf. “The Case For Demythologization-A Reply by Rudolf Bultmann”. Karl Jaspers-Rudolf Bultmann. Myth and Christianity-An Inquiry into the Possibility of Religion Without Myth-. New York: The Noonday Press, 1958.
• Bultmann, Rudolf. Jesus Christ and Mythology. New York: Charles Scribner’s Sons, 1958.
• Buxton, Richard. Yunan Mitolojisi. trc. Ahmet Fethi Yıldırım. İstanbul: Alfa Basım Yayım, 2016.
• Can, Şefik. Klasik Yunan Mitolojisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi, ts.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları: 2000.
• Colum, Padraic. Myths of the World. New York: The Universal Library, 1930.
• Cotterell, Arthur ve Rachel Storm. Büyük Dünya Mitolojisi Ansiklopedisi. trc. Emel Lakşe. Alya Basım Yayım, 2011.
• Çetin, Halis. “Çatışma ve Diyalog Tartışmaları Arasında İki İnsan, İki Medeniyet (Hay b. Yakzan/Doğu-Robinson Cruose/Batı)”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 58-2: 29-53.
• Demir, Şehmus. Mitoloji Kur’an Kıssaları ve Tarihi Gerçeklik. İstanbul: Beyan Yayınları, 2003.
• Düzgün, Şaban Ali. Sosyal Teoloji. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. trc. Ali Berktay. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003.
• Eliade, Mircea. Mitlerin Özellikleri. trc. Sema Rıfat. İstanbul: Alfa Yayınları, 2014.
• Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1989.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. trc. Cahit Koytak, Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• Esen, Muammer. “İnsanın Halifeliği Meselesi”. AÜİFD, 45. (2004/1): 15-38.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû ‘Abdillah Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-Kebîr. Dâru’l-Fikr, 1981.
• Graves, Robert. Yunan Mitleri Tanrılar Kahramanlar Söylenceler. trc. Uğur Akpur. İstanbul: Say Yayınları, 2010.
• Grimal, Pierre. Larousse World Mythology. Hamlyn Publishing Group Limited, 1969.
• Güçlü, A. Baki ve Erkan Uzun, Serkan Uzun, Hüsrev Yolsal. Felsefe Sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları: 2002.
• Güler, Mehmet Nuri. “Kur’an-ı Kerim’e Göre Halife Kavramı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1. (1995): 159-185.
• Güllüce, Veysel. “İnsan Allah’ın Halifesi Midir?”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15. (2001): 169-214.
• Hamilton, Edith. Mythology. USA: Little, Brown and Company, nd.
• Harman, Ömer Faruk. “Havva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16: 542-545. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Hesiodos Eseri ve Kaynakları. trc. Sabahattin Eyüpoğlu, Azra Erhat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Hesiodos. İşler. trc. Suat Yakup Baydur. İstanbul: MEB Yayınları, 1948.
• Hooke, Samuel Henry. Ortadoğu Mitolojisi- Mezopotamya Mısır Filistin Hitit Musevi Hristiyan Mitosları-. trc. Alaeddin Şenel. İstanbul: İmge Kitabevi, 1993.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Beyrut: Müessesetü’t-Târîh, ts.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İmadüddîn İsmâîl b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Beyrut: Daru’l-Marife, 1969.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1987.
• İndirkaş, Zühre. Mitolojiden Alegoriye. İstanbul: Tekhne Yayınları, 2015.
• İsmail Bayer. “İşari Tefsirlerde Doğu ve Batı Aklı Karşılaştırmaları/İdeal Akıl Arayışları”. II. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu (18-19-20 Mayıs 2017 Alanya). 153-160.
• Karaosmanoğlu, Mehmet. Mitoloji ve Ege’nin Tanrıları. Erzurum: Eser Ofset, 2005.
• Kerenyi, Carl. Prometheus-İnsan Varoluşunun Arketip İmgesi. trc. Tacıbaht Türel. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2012.
• Kılıç, Sadık. Mitoloji Kitab-ı Mukaddes ve Kur’an-ı Kerim. İzmir: Nil Yayınları, 1993.
• Kirk, G. S. Myth (Its Meaning & Functions in Ancient & Other Cultures). Cambridge University Press, 1978.
• Kozanoğlu, M. Tahsin. Yunan Mitolojisi. Düşünen Adam Yayınları, 1992.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l’Arabî, 1967.
• Kuşeyri, Ebu’l-Kasım Abdülkerim en-Nisâburî. Letâifü’l-İşarat. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Kutluer, İlhan. “İnsan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 320-323. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• March, Jenny. Klasik Mitler. trc. Semih Lim. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. Genç Müslüman Modern Dünya Rehberi. trc. Osman S. Gündoğdu. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.
• Nesefî, Ebû’l-Berakat Abdullâh. Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl. Beyrut: Daru İbn Kesîr, 2005.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an ve Yaratılış. İstanbul: Kuramer, 2016.
• Pazarbaşı, Erdoğan. “Kur’an’a Göre Halifelik ve Toplumsal Süreklilik”. Bilimname I. (2003/1): 15-40.
• Ramazan, Tarık. İslam Medeniyetlerin Yüzleşmesi. trc. Ayşe Meral. İstanbul: Anka Yayınları, 2003.
• Rıza, Reşîd. Tefsîru'l-Menâr. Mektebetü'l-Kahire, ts.
• Taberi, Ebû Câ’fer Muhammed b. Cerîr. Câmi’u’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1954.
• Tekib, Ali, Tekin, Gülcan. “Antik Yunan Dönemi: Spor ve Antik Olimpiyat Oyunları”. Tarih Okulu Dergisi 7, sy. 18: 121-140.
• Tokat, Latif. “Modern Batı Dünya Görüşünün Tanrı ve İnsan Tasavvuru Açısından Tahlil ve Eleştirisi”. Bilimname 34. (2017/2): 121-143.
• Üreten, Hüseyin, Mumcu, H. Yasemin. “Antik Yunan Mitolojisi’nden Servet-i Funun Edebiyatı’na Prometheus”. The Journal of Academic Social Science 3. sy. 11. (Nisan 2015): 32-52.
• Vernant, Jean-Pierre. Eski Yunan’da Söylen ve Toplum. trc. Mehmet Emin Özcan. Ankara: İmge Kitabevi, 1996.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. Eser Neşriyat, ts.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an Hakâiki’t-Tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.