Irak’ta Şiî-İmamîliğin Yayılmasında Safevî-İran Etkisi

Yıl 2018, Cilt: 2018 Sayı: 36, 109 - 134, 31.10.2018

Muharrem Akoğlu

https://doi.org/10.28949/bilimname.453563

Öz

İslamiyetin ilk döneminde dinî
grup veya mezhebî yapılar yoktu. Hz. Peygamber sonrası dönemde insanî zeminde
ve beşerî gerekçelerle mezhepler vücut buldu. Bu bağlamda Şia da Hz. Peygamber
sonrası geç dönemlerde tarih sahnesine çıktı.

Şiîlik, ortaya çıkışı itibariyle
Kufe merkezli Irak coğrafyasında Ehl-i Beyt’i merkeze alan hadiseler
çerçevesinde şekillendi. Ancak Safevîler dönemine kadar Irak’ta Kerbela, Bağdad
ve Samarra gibi belirli yerlerde temsil edilen küçük gruplar dışında etkin bir
güç olamadı.

Safevîler öncesi dönemde İran
coğrafyası da Sünnî düşünce ağırlıklı bir bölgeydi. Ancak Şiîlik, Şah İsmail
öncülüğünde kurulan Safevîler Devletinde siyasallaştırılmak suretiyle resmi
ideolojiye dönüştürüldü. Hatta Şiîlik, Safeviler eliyle İran yayılmacılığının
siyasî ideolojik bir enstrümanı oldu. Bu enstrüman ile Irak coğrafyası
şiîleştirilmeye başlandı. Özellikle önemli şiî imamların bulundukları Atebât
denilen türbe şehirlere İran’dan ziyaret ve göçler başladı. Devlet desteğini de
alan bu durum şiî ilim adamlarının ve tüccarların da Irak’a yönelmesini sağladı.
Bütün bu göçler, Irak coğrafyasında Şiî nüfusun etkinlik kazanmasına gerekçe
oluşturduğu gibi, Irak’ın kitlesel olarak şiileşmesinin de önünü açtı.

Anahtar Kelimeler

Mezhep, Şia, Irak, Safevîler, Kûfe, Kerbelâ

Kaynakça

• Akoğlu, Muharrem. “Büveyhîler’in mezhebî eğilimleri/politikaları üzerine”. Bilimname 2009/2 (2009).Allouche, Adel. The origins and development of the Ottoman-Safavid conflict : (906-962/1500-1555). Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1983.Amoretti, B. “Religion in The Timur and Safavid Period”. The Cambridge History of Iran. Ed. Peter Jackson and Laurence Lockhart. 6. Cambridge: Cambridge University, 2006.Bausani, Alessandro. “Religion Under The Mongols”. The Cambridge History of Iran -The Saljuq and Mongol Periods-. Ed. J. A. Boyle. 5. Cambridge: Cambridge University, 1968.Browne, Edward Granwille. “A Literary History of Persia, Modern Times (1500–1924)”. The Cambridge History of Iran. Ed. R. N. Frye. 4. Cambridge: Cambridge University, 1968.Caf, Hasan Kerim. Mevsuâtu tarihî İran es-siyasi : Mine’t-tarihi’l-ustûri hatta nihâyeti’d-Devleti’t-Tahiriyye. Beyrut: ed-Darü’l-Arabiyye li’l-Mevsuat, 2008.Duceyli, Cafer. Mevsuatü’n-Necef el-eşref. Beyrut: Dârü’l-Edva, 1993.Efendiyev, Oqtay. Azerbaycan Safeviler Devleti. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı, 1993.Fattah, Hala - Caso, Frank. A Brief history Iraq. New York: Infobase Publishing, 2009.Humeyni, Ayetullah Ruhullah Musevi. Tahrirü’l-vesile. Dımeşk, 1998.İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b Muhammed Bağdâdî. el-Muntazam fî tarihi’l-müluk ve’l-ümem. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.İbnü’l-Esir, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kamil fi’t-tarih. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1987.İkbâl, Abbas. Târîhu İran ba’de’l-İslâm: min bidâyeti’d-Devleti’t-Tahiriyye. Trc. Muhammed Alaaddin Mansur. Kahire: Dârü’s-Sekâfe, 1989.Litvak, Meir. “A failed manipulation: The British, the Oudh Bequest and the Shī’ī ‘Ulamā’ of Najaf and Karbalā’”. British Journal of Middle Eastern Studies 27/1 (2000): 69-89.Matthee, Rudi. “The Safawid-Ottoman Frontier: Iraq-i Arab As seen by the Safawids”. International Journal of Turkish Studies. 9 (2003).Momen, Moojan. An Introduction to Shi’i Islam. London: Oxford University, 1985.Nakash, Yitzhak. The Shi’is of Iraq. 2. Bs. New Jersey: Princeton University, 2003.Perry, Elise. “The Rise of Shi’ism in Iran”. The Bruce Hall Academic Journal 6 (2010).Petrushevsky, I. P. Islam in Iran. London: The Athlone Press, 1985.Roemer, H. R. “The Safavid Period”. The Cambridge History of Iran. Ed. Peter Jackson. 6. Cambridge: Cambridge University, 2006.Roemer, H. R. “Timur in Iran”. The Cambridge History of Iran. Ed. Peter Jackson. 6. Cambridge: Cambridge University, 2006.Sarwar, Ghulam. History of Shah İsmail Safawi. Aligarh: Muslim University, 1939.Sirazi, Imam Muhammed. The Shi’a and Their Beliefs. Trc. Ali Adam. London: Fountain Books, 2008.Şafiî, Mahmud eş- - Salih, Abdülaziz. Avdetu’s-Safeviyyin. Kahire: Mektebetu’l-Mısriyye, 2007.Tabatabai, Seyyid Muhsin. Müstemsekü’l-Urveti’l-vüska. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1965.Takkush, Muhammed Suheyl. Tarihu’d-Devleti’s-Safeviyye. Beyrut, 2009.Trimingham, J. Spencer. The Sufi Orders in Islam. London: Oxford University, 1971.Üstün, İsmai̇l Safa. “The hopeless struggle of The Ottomans against the spread of Shi’a in the 19th century province of Baghdad”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 33 (2007): 69-86.Verdî, Ali el-. Tarihu Irak el-Hadîs. Bağdad, 1969.Zencani, İbrâhim el-Musevi. Akaidü’l-İmamiyyeti’l-İsna Aşeriyye. Beyrut, 1982.