Batı Felsefesi ve “Taşrası”: Efendiler İcadı ile Köleler Üretiminin Merkez-Taşra İkileminde Yansımaları

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 1, 31 - 75, 29.06.2018

Mehmet Ulukütük

Öz

Genelde sosyal bilimler
özelde ise felsefe bir gelenek, dil, kültür, tarih benlik ve varoluş
meselesidir. Aydınlanma ve moderniteden sonra ise bu tür hususiyetler taşralılıkla,
yerellikle ilişkilendirilmiştir. Kendini merkeze koyan bir düşünme tarzı
kendisi dışındaki her şeyi merkezin tahakkümü altındaki çevreye indirgemiştir.
Filozofların düşünceleri, kendilerine özgü tarihsel ve kişisel tecrübeleri,
birikimleri, içinde yaşadıkları koşullardan bağımsız ve soyut bir zeminde ele
alınır olmuş, biyografilerin yerini doksografiler almıştır. Bu makalede Batı felsefesi ve onun sözde “taşrası” hakkında bir
soruşturmayı içermektedir. Felsefenin başlangıcı sorusundan başlayarak doksografik
felsefe tarih yazımına kadar uzanan süreçte felsefe tarihinde efendiler icadı
ile köle üretimi arasındaki ilişki merkez-taşra ikileminde tartışmaya
açılmıştır. Batı felsefesinin evrensellik altında kendi dışındaki tüm
felsefeleri nasıl tarihsel ve yerel düzleme sıkıştırdığı gözler önüne
serilmiştir. Bununla birlikte otantik felsefe yapabilmenin imkânının ise
bizatihi tarihsel ve toplumsal koşulların içinden felsefe yapabilmekle mümkün
olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Bu anlamda otantik felsefelerin merkezle
aynı dili konuşanların değil bilakis kendi dilini ve sorunlarını keşfedenlerin
gerçekleştireceği özellikle vurgulanmıştır. Türkiye’de felsefe yapabilmenin
anlamı da bu bağlamda ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Felsefenin başlangıcı, doksografik felsefe tarih yazımı, merkez, taşra, gelenek

Kaynakça

• Alpyağıl, Recep (2010). Türkiye’de Otantik Felsefe Yapabilmenin İmkânı ve Din Felsefesi-Paul Ricauer Üzerine Bir Soruşturma-, İstanbul: İz Yayınları. Alver, Köksal (2013). “Taşra Halleri”, Sosyoloji Divanı Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 1, ss. 11-24.Anay, Harun (1998). “Batı Felsefesi ile İlgili Türkiye’de Yapılan Tezler”, Divân Dergisi, Sayı: 2. Argın, Şükrü, (2005) “Taşraya İçeriden Bakabilmek Mümkün müdür?”, Taşraya Bakmak, Der. Tanıl Bora, İstanbul: İletişim Yayınları.Arıcı Murat, (2014). “Meta-felsefi Bir Araştırma: Farklı Felsefi Paradigmaların Rasyonel Olanaklılığı.”, Ed. B. Gülşen, Günümüzü Felsefe ile Düşünmek, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi. ss. 51-59.Arkonaç, Sibel, (2004). “Gerçekliğin Yerel İnşasında Kartezyen Olmayan Özne, Öteki, Fail”, Haz. Sibel Arkonaç, Doğunun Batının Yerelliği: Bireylik Bilgisine Dair, İstanbul: Alfa Yayınları, ss. 249-274.Arkonaç, Sibel, (2011). “Türkiye’de Bilgiyi Ele Almada Meseleler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 22.Arnaldez, Roger, (1999). “İslâm’da Felsefî Düşünce Nasıl Kötürümleşti?”, Çev. Ahmet Arslan, İslâm Felsefesi Üzerine içinde, Ankara: Vadi Yayınları. ss. 46-63.Arslan, İshak, (2011). “Türk’ün Felsefe ile Yüzyıllık İmtihanı: Felsefeye Giriş Kitapları Üzerine Bir İnceleme”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, cilt: IX, sayı: 17, s. 49-103.Bayart, Jean-François, (1999). Kimlik Yanılsaması, Çev. Mehmet Moralı, İstanbul: Metis Yayınları. Bernasconi, R. (2000). Irk Kavramını Kim İcat Etti?, Haz. Zeynep Direk, Çev. Zeynep Direk, İsmail Esiner, Tendü Meriç, Nazlı Öktem, İstanbul: Metis Yayınları.Birand, Kamiran, (1958). İlkçağ Felsefesi Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Yayınları. Cevizci, Ahmet, (1998). İlkçağ Felsefesi Tarihi, Bursa: Asa Yayınları.Chartier, Roger, (1997). Yeniden Geçmiş: Tarih, Yazılı Kültür, Toplum, Çev. Lale Arslan, Ankara: Dost Yayınları.Collins, Randall, (2016). Felsefelerin Sosyolojisi Entelektüel Değişimin Global Teorisi, Çev. Tufan Göbekçin, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.Corm, Georges, (2003). Doğu-Batı Hayali Kırılma, Çev. A. Nüvit Bingöl, İstanbul: İthaki Yayınları. Çınar, Aliye, (2007). “Modern Batı Düşüncesinde Dilin Kökeni Olarak Ontolojik Farklılık Sorunu”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 1, ss. 196–197.Davutoğlu, Ahmet, (2003). “Batı’daki İslam Çalışmaları Üzerine”, Oryantalizmi Yeniden Okumak Batı’da İslam Sempozyumu (11-12 Mayıs 2002 Sakarya), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.Delacampagne, Christian (2003), Filozof ve Tiran Yanılsamanın Tarihi, Çev. İnci Malak Uysal, Ankara: Epos Yayınları.Deleuze G. – F. Guattarı, (2006). Felsefe Nedir?, Çev. Tufan Ilgaz, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Direk, Zeynep, (2000). “Filozofların Irk Düşüncesinin Peşinde”, Defter, Sonbahar No: 41, ss. 187-206.Direk, Zeynep, (2002). “Felsefede Modemleşmeci Düşünce”, Modernleşme ve Batıcılık, İstanbul: İletişim Yayınları. ss. 428-440.Direk, Zeynep, (2005). “Felsefenin Başlangıcı Sorusu”, Başkalık Deneyimi Kıta Avrupası Felsefesi Üzerine Denemeler, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Dirlik, Arif, (2010). Postkolonyal Aura, Çev. Galip Doğduaslan, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.Ertürk, Ramazan, (2012). Varoluşsal Din Felsefesine Giriş, İstanbul: Yarın Yayınları.Fay, Brian, (2001). Çağdaş Sosyal Bilimler Felsefesi, Çev. İsmail Türkmen, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.Gadamer, Hans-Georg, (2004). “Felsefenin Tarihselliği Hakkında”, Hakikat Nedir? Felsefi Fragmanlar, Der-Çev. Medeni Beyaztaş, İstanbul: Efkâr Yayınları. Gökberk, Macit, (2008). Değişen Dünya Değişen Dil, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Göktürk, Akşit, (1998). “Okumak-Yorumlamak”, Sözün Ötesi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Gözkan, H. Bülent, (2016). “Kamusal Alan ve Felsefe: Türkiye’de Felsefenin Öznesi”, Paylaşımlar Üniversite, Bilgi, Üretim, Der. Barış Mücen, Çağatay Topla, Erdoğan Yıldırım, İstanbul: İletişim Yayınları.Gürsoy, Kenan, (2006). Bir Felsefe Geleneğimiz Var mı?, Etkileşim Yayınları, İstanbul.Heidegger, Martin, (1990). Nedir Bu Felsefe?, Çev. Dürrin Tunç, Logos Yayınları, İstanbul. Heidegger, Martin, (2012). “Niçin Taşrada Kalıyorum”, Çev. Sadık Erol Er-Mustafa Yıldırım, Özne Dergisi, 16. Sayı.Ian Buruma-Avishai Margalit, (2009). Garbiyatçılık: Düşmanlarının Gözünde Batı, Çev. Güven Turan, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.Knott, Kim, (2000). Hinduizmin ABC’si, Çev. Medet Yolal, İstanbul: Kabalcı Yayınları. Küyel Türker, Mübahat, (1946). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Felsefe Eylemi, Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yay. Ankara. Mishra, Vijay, Hodge, Bob, (2005). “What Was Postcolonialism?”, New Literary History, Vol. 36, No. 3, Critical and Historical Essays, Summer s. 375-402.Murti, P. Kamashi, (2006). “Almanya’nın “Orient”i: Filozof, Tarihçi ve Roman Yazarlarının Akla Dayalı İttifakları”, Çev. Eda Özgül, Elizabeth Sauer & Balachandra Rajan, Emperyalizmin Yedi Rengi, Küre Yay. İstanbul, ss. 261-280.Mutman, Mahmut, (2010). “Post-kolonyalizm: Ölü Bir Disiplinin Hatıra Defteri”, Toplumbilim, No. 25, Ekim ss. 117-126.Oizerman; Thedor, (1988). Felsefe Tarihinin Sorunları, Çev. Celal A. Kanat, İstanbul: Amaç Yayınları.Pala, Hüseyin, (2006). “Coğrafya-Felsefe Etkileşimine Bir Giriş: Geo-felsefe”, Marife: Bilimsel Birikim, Yıl: 6, Sayı: 3, kış, ss. 197-206.Poyraz, H. (2005). “Masallarımızdaki Felsefe”, Hayatın Manevi Boyutları, Ed. Erdoğan, B. S. vd. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.Ranciére, Jacgues, (2013). Filozof ve Yoksulları, Çev. Aziz Ufuk Kılıç, İstanbul: Metis Yayınları.Rorty, Richard, (1982). “Overcoming the Tradition: Heidegger and Dewey”, Consequences of Pragmatism, Harvester Wheatsheaf, USA, Rorty, Richard, (1995). Olumsallık, İroni ve Dayanışma, Çev. M. Küçük- A. Türker, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Said, Edward W. (1979). Orientalism, Vintage Books, New York.Said, Edward, (2000). Kış Ruhu, Çev. Tuncay Birkan, Metis Yayınları, İstanbul.Schulze-Engler, Frank, (2002). “Exceptionalist Temptations–Disciplinary Constraints: Postcolonial Theory and Criticism”, European Journal of English Studies, Vol. 6, No. 3, s. 289-305.Soykan, Ömer Naci, (2003). Türkiye’den Felsefe Manzaraları 2, İstanbul: İnsancıl Yayınları.Spivak, Gayatri Chakravorty, (1999). A Critique of Postcolonial Reason, Harvard University Press, London.Turner, Bryan S. (1991). Oryantalizm, Kapitalizm ve İslam, Çev. Ahmet Demirhan, İstanbul: İnsan Yayınları.Türker, Sadık (2004). “Tarihi Araştırmalarda Tarih ve Akılyürütme Sorunu”, Kutadgubilig: Felsefe-Bilim Araştırmaları, Sayı: 6, ss. 85-117.Türker, Sadık, (2013). “Helleno-Philia’dan Helleno-Mania’ya: Helen-Severlik’ten Helen-Saplantısı’na”, Süleyman Demirel Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 30, ss. 97-103.Ulukütük, Mehmet, (2011), “Felsefî Metinlerin Anlaşılmasının Hermeneutik Ufukları: Hakikat, Yöntem ve Tarihselliğin Ufukları”, Uluslararası Dinî ve Felsefî Metinler: 21. Yüzyılda Yeniden Okuma, Anlama ve Algılama Sempozyumu, 20-21 Ekim İstanbul.Utku, Ali-Kaya, Cüneyd, (2011). “Türkiye’de Modern Felsefe Tarihi Yazımının Serencamı: Geç-Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Literatür Değerlendirmesi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, [Türk Felsefe Tarihi Özel Sayısı] Cilt: 9 Sayı: 17. İstanbul.Wimmer, Franz Martin, (2009). Kültürlerarası Felsefe, Çev. Mustafa Tüzel, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.Yılmaz, Muhsin, (2008). “Felsefenin Zorunlu Tarihselliği Üzerine”, Uludağ Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:9, Sayı: 14, ss.153-162.