Mihne Olayı, Cerh-Ta‘dîl ve Buhârî

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 10, 95 - 106, 15.12.2017

Mustafa Taş

Öz

Bazı
Abbâsî halifeleri döneminde halku’l-Kur’ân konusunda bir kısım âlimlerin
sorguya çekilip eziyet edilmesine ilişkin olaylara verilen ad olan Mihne sürecinde yaşananların en açık etkisi
cerh-ta‘dîl ilmi üzerinde olmuştur. Bu dönemde Halku’l-Kur’an’ı kabul edip
etmeme meselesi, cerh-ta‘dîl kriterlerinden biri haline gelmiştir. Ricâl kitaplarındaki
biyografiler incelendiğinde buna dair sayısız örnekle karşılaşılacaktır. Bu
mesele, birçok âlim arasında çeşitli ihtilaf ve düşmanlıkların sebebi olduğu
gibi, zamanla isnadların ve hadislerin zayıf sayıldığı cerh sebeblerinden biri
haline gelmiştir. Birçok âlim, muhaddis, fâkih, kâdı ve sika râvi, bu konuda
bir fikir beyanında bulunmadıkları veya ifrat ve tefrite kaçmadan konuştukları
halde bundan dolayı cerh edilmiştir. Bu kriz döneminde Buhârî de haksız yere tenkit
edilmiştir. Fakat mihne olayı Buhârî’nin râvileri değerlendirirken objektif
davranmasına herhangi bir olumsuz etkide bulunmamıştır. O ricâl tenkidinde âdil,
dikkatli, titiz, iyi niyetli, insaflı ve tarafsız olmak gibi şartları
uygulamıştır.

Anahtar Kelimeler

Buhârî, Cerh-Ta‘dîl, Ricâl, Mihne, Halku’l-Kur’an

The Event of Mihna, al-Jarh wat-Ta‘deel and Bukhari

Öz

Abstract

    In
the period of some Abbasid caliphs, the name given to events related to the
questioning of some scholars about the Halk al-Qur’an The most apparent effect
of the happenings during Mihna period was on the al jarh wa ta'dil method. In
this period, accepting / refusing Quranic createdness became one of the al jarh
wa ta'dil criteria. When narrating hadiths, a number of muhaddiths and rawis were
not regarded as a reference as they had different views on Quranic createdness.
This issue has become one of the reasons for the weakness of the traditions and
hadiths, as well as the various conflicts and enmities between many scholars.
During this crisis period, Bukhari was also criticized unjustly. However, the
event of mihna was not among the criteria that Bukhari used to evaluate the
rawis. He instead had such criteria as being fair, careful, meticulous,
merciful and objective.

Anahtar Kelimeler

Bukhari, Al Jarh wa Ta'dil, Rijal, Mihna, Quranic Createdness

Kaynakça

• Abdülhamid, İrfan. İslâm’da İ‘tikâdî Mezhebler ve Akaid Esasları. çev. Mustafa Saim Yeprem. Ankara: TDV. Yayınları, 2011.
• Akoğlu, Muharrem. “Mu‘tezile’nin Tarihsel Seyrinde Mihne”, Mihne Süreci ve İslâmi İlimlere Etkisi. Ankara: Ankara okulu Yayınları, 2012, 27-71.
• Akyüz, Ali. “İmâm Buhârî’nin Yabancı Tesirlere Karşı Tavrı ve Bunun Eserlerine Yansıması”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, sy.11, (2003), 161-176.
• A‘zamî, M. Mustafa. “Buhârî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 6:368-372, İstanbul 1992.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî. et-Ta‘dîl ve’t-tecrîh limen harrece anhu’l Buhârî fi’l-Câmi‘i’s-sahîh. thk. Ahmed Libzar. (y.y., ts.)
• Bozkurt, Nahide. “Mihne’nin Tarihsel Arka Planı.” Mihne Süreci ve İslâmi İlimlere Etkisi. Ankara: Ankara okulu Yayınları, 2012, 11-25.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhim el-Cu‘fî. et-Târîhu’s-sagîr. thk. Mahmut İbrahim Zâyed. Hadislerinin Fihristi, Yusuf Mar’âşî. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1986/1406.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhim el-Cu‘fî. Halku Ef‘âli’l-İbâd ve’r-Reddu ale’l-Cehmiyyeti ve Ashâbi’t-ta‘tîl. thk. Fehd b. Süleyman el-Fuheyd. Riyad: Dâru atlasi’l-hadra, 2005.
• Cevâbî, Muhammed Tâhir. el-Cerh ve’t-ta‘dîl beyne’l-müteşeddîne ve’l-mütesâhilîn. ed-Dâru’l-Arabiyyeti’l-kitâb, 1997.
• Dârimî, Ebû Saîd Osman b. Saîd b. Hâlid. er-Red ale’l-Cehmiyye. nşr. Ebû Yusuf Bedr b. Abdillah b. Bedr. Kuveyt: ed-Dâr li-selefiyye, 1985/1405.
• Dineverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd. el-Ahbâr et-tıvâ., thk. Abdülmün‘im Amir. Vizâretu’s-sekâfeti ve’l-irşâd, ts.
• Ebû Gudde, Abdulfettâh. “Halku Kur’an Meselesi”. çev. Mücteba Uğur. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20:307.
• Gölcük, Şerafeddin. “Cehm b. Safvân.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 7:233-234, İstanbul 1993.
• Güzel, Abdurrahim. “Buhârî ve Halku’l-Kur’an Meselesi.” Büyük Türk İslâm Bilgini Buhârî Uluslararası Sempozyum, (18-20 Haziran 1987, Kayseri 1996), 259-260.
• Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: OTTO, 2012.
• Hansu, Hüseyin. “Mihne Sürecinin Hadis İlimleri Üzerindeki Etkileri.” Mihne Süreci ve İslâmî İlimlere Etkisi. ed. M. Mahfuz Söylemez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012, 175-189.
• Hatîb, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd ev Medinetu’s-Selâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 2001/1422.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullâh b. Adî b. Abdillâh el-Cürcânî. Esâmî men revâ anhum Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî. thk. Amir Hasan Sabrî. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1994/1414.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Medineti Dımeşk. thk. Muhibbiddin Ebî Said Ömer el-Umerî. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. Kitâbu’l-Cerh ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1953/1372.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Hedyu’s-Sâri Mukaddimetu Fethi’l-Bâri şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Dımeşk: Dâru’l-feyhâ, 2000/1421.
• İbn Kesîr, İmaduddin Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer el-Kureşî ed-Dımeşkî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Dâru-hicr, 1998/1419.
• İbn Kuteybe, Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-İhtilâf fi’l-lafz. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1985/1405.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem el-Ifrikî. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru-sadr, ts.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin Ali b. Muhammed el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Târîh. thk. Muhammed Yusuf Rekâke. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2010.
• Kelâbâzî, Ebû Nasr Ahmed b. Muhammed b. el-Hüseyn el-Buhârî. el-Hidâye ve’l-irşâd fî ma‘rifeti ehli’s-sika ve’s-sedâd ellezîne ahrece lehüm el-Buhârî fî Câmi‘i’h. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1987/1407.
• Kılıçer, M. Es’ad. “İmâm Ahmed b. Hanbel.” Diyanet Dergisi 8, sy. 84-85, (Mayıs-Haziran 1969), 146-147.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. “Allah’ın Kelâmı Olması Açısından Kur’an’ın Mahiyetiyle İlgili İhtilaflar ve İbn Kudâme el-Makdîsî’nin ‘Kitâbu’l-Burhân fi Beyâni Hakikati’l-Kur’an’ı.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28, (1986), 427-444.
• Kızılkaya, Sabri. Cerh ve Ta‘dîl’de Mezhep Taassubu. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 1998.
• Koçyiğit, Talat. Hadisçilerle Kelâmcılar Arasındaki Münakaşalar. Ankara: TDV. Yayınları, 1989.
• Mes‘ûdî, Ebî’l-Hasan b. Ali. Murûcu’z-zeheb ve me‘âdinu’l-cevher. nşr. Kemâl Hasan Mer‘î. Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 2007/1428.
• Mezûdî, Kerîme. “Hayatu’l-İmâmil-Buhârî.” Mecelletu’s-sünnetu’n-nebeviyye, sy. 4, 20-39.
• Mübârekpûrî, Abdusselâm. Sîretü’l-İmâmi’l-Buhârî. çev. Abdul‘alîm b. Abdul‘azîm el-Bestevî. Mekke: Dâru’l-‘alemi’l-fevâid, 1422.
• Öz, Mustafa. “Ca‘d b. Dirhem.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 6:542-543, İstanbul 1998.
• Özafşar, M. Emin. İdeolojik Hadisçiliğin Tarihi Arka Planı. Ankara: OTTO Yayınları, 2015.
• Özpınar, Ömer. Hadis Edebiyatının Oluşumu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Öztürk, Mustafa. “Mihne ve Tefsir” Mihne Süreci ve İslâmi İlimlere Etkisi. Ankara: Ankara okulu Yayınları, 2012, 121-152.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdulkâdir. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 2014/1435.
• Sakallı, Talat. “Halife Me’mûn ve Hadisçilerle Olan Münasebetleri I.” Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 6, (Kayseri 1989), 245-270.
• Sübkî, Tacuddin Ebû Nasr Abdülvehhâb Ali b. Abdilkâfî. Tabakâtu’ş-Şafi‘iyyeti’l-Kübrâ. thk. Abdulfettah Muhammed ve Mahmud Muhammed et-Tanâhî. Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabî, 1413/1992.
• Sübkî, Tacuddin Ebû Nasr Abdülvehhâb Ali b. Abdilkâfî. “Kâ‘ide fi’l-cerh ve’t-ta‘dîl”, Erbe‘u resâil. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Haleb: Mektebü’l-matbu‘âti’l-İslâmiyye, 1995/1413.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. Târîhu’l-hulafâ. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2003/1424.
• Şahyar, Ataullah. “Bid‘at Ehlinden Hadis Rivayeti Kapsamında Mihne Sürecinin Cerh ve Ta‘dîle Etkisi.” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013/2, sy. 24, 29-57.
• Şeyh, Abdüssettâr. el-İmâmu’l-Buhârî. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 2007/1428.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Târîhu’t-Taberî Târîhu’l-ümem ve’l-mulûk. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1433/2012.
• Tuğlu, Nuri. “Mihne Dönemi Tartışmalarının Hadis Rivâyetine Yansıması (Buhârî Özelinde Bir Değerlendirme).” Dinî Araştırmalar 8, sy. 23: 153-170.
• Uğur, Mücteba. İmâm Buhârî. Ankara: TDV. Yayınları, 2005.
• Ümit, Mehmet. “Mihne Uygulamaları ve Hanefiler” Mihne Süreci ve İslâmî İlimlere Etkisi. ed. M. Mahfuz Söylemez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012, 73-98.
• Yakubî, Ahmed b. Ebî Yakub b. Ca‘fer b. Vehb. Târîhu’l-Yakubî. thk. Abdulemir Mehnâ. Beyrut: Şirketu’l-alam, 2010/1431.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l Kur’an.” Türkiye Diyanet Vakfı islam Anbsiklopedisi, 15: 371-375, İstanbul 1997,
• Yücesoy, Hayrettin. “Mihne.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 30:26-27, İstanbul 2005.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şu‘ayb el-Arnaût vd.. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1983/1403.