İmâm el-Berkal’î ve el-Hâşiye alâ Şerhi’l-Kâfiye İsimli Eseri

Yıl 2018, Sayı: 11, 333 - 353, 25.06.2018

Refaa Mallaihi

Öz

Bu çalışma, hicrî 10. asrın ilk yarısında yaşayan İmam el-Berkal’î’nin hayatını konu edinmiştir. Biyografik eser yazarları, bu değerli âlimin hayatı hakkında cimri davranmış; hak ettiği önemi vermemiştir. Bu nedenle araştırmacı, söz konusu müellifin hayatını ve eserlerini mensubu olduğu çevre açısından gün yüzüne çıkarmaya çalışmıştır.

Çalışma, el-Berkal’î’nin ‘el-Hâşiye alâŞerhi’l-Hindî alâ Kâfiyeti İbnHâcib’ isimli kitabının içeriğinin
açıklanmasına, ele aldığı görüşlere, değindiği mezheplere, atıfta bulunduğu şahsiyetlere,
kullandığı terimlere, istişhad ve takip ettiği yönteme yoğunlaşmaktadır. Nahiv konularının öğretimi amacıyla Arapça kaleme alınmış olan söz konusu kitap; cedel, münazara, kelam,
mantık, belagat, arûz ve sarf gibi diğer bilim dallarından da önemli kesitler barındırmaktadır. Şüphesiz bu eser, müellifin Arapça eğitiminde erken dönemden itibaren gösterdiği çabayı yansıtmaktadır. Bu âlimin çölleri ve şehirleri, bilgiye ve Kur’an dili olan Arapçaya olan
sevgisinden dolayı gezmesi ise dikkat çekici bir durumdur.

Anahtar Kelimeler

Arap dili, Nahiv, el-İmâm el-Berkal’î, el-Hâşiye alâ Şerhi’l-Hindî alâ el-Kâfiye, Yazma

Imam al-Barqali and his Footnote to Explain Enough

Öz

This work is about the life of Imam al-Berkal who
lived in the first half of the Hijri 10th century. The authors of biographical works acted stingy about this precious
scholar's life and did not give it the deserved importance. For this reason,
the researcher tried to bring out the life of the author and his works in terms
of the environment in which he belongs.

The study focus on explanation of the content of the book of al-Berkal'i
-Hashiyaalarshhi'l-Hindialāfiyeti
ibnhâcib, the mentioned views, denominations, personalities it has, terms it
uses, istishhad and the method it follows. The book which was taken in Arabic
for the purpose of teaching Nahiv subjects also contains cedel, debate, kelam,
logic, belagat, aruz and important sections from other branches of science.
Undoubtedly, this work reflects the efforts of the author since the earliest
times in his Arabic education. It is remarkable that the scholer travels
through deserts and cities due to his love of wisdom and the Arabic language of
the Qur'an.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Nahiv, al-Imam al-Berkal, al-Khashiya al-Sharh al-Hindala al-Kafiya, Manuscript

الإمام البَرْقَلْعي و كتابه الحاشية على شرح الكافية

Öz

يدور البحث حول شخصية عالِمٍ عاش في النصف الأول من القرن العاشر الهجري
فهذا العالم الجليل لم يتطرق أصحاب كتب التراجم والطبقات إليه من الترجمة والبحث، لذا سعت الباحثة إلى تسليط
الضوء على هذا الكاتب ومؤلفاته، من حيث الموطن الذي ينتمي إليه. وسيركز البحث على توضيح مضمون كتابه ( الحاشية على شرح الهندي على كافية ابن
الحاجب) مع ذكرِ الآراء والمذاهب والأعلام التي ذكرهم البرقلعي في حاشيته
واختصاراته واستشهاده بالأدلة وتعليلاته ومنهجه. وهو كتاب تعليمي يبحث باللغة
العربية في علم النحو. يضم معها كلمات عن بعض
العلوم؛ كالجدل والمناظرة والكلام والمنطق والبلاغة والعروض والصرف. ولا شك في أن
ذلك يعكس مدى اهتمام المؤلف باللغة العربية منذ زمن مبكر, لمن لم تكن العربية لغته
الأم. ولعله من المثير للانتباه كيف أن هذا العالم طاف البلاد والأصقاع وكل ذلك
بسبب حبه للعلم وللغة العربية التي هي لغة القرآن الكريم.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية, النحو, الإمام البرقلعي, الحاشية على شرح الهندي على الكافية, مخطوط

Kaynakça

• Kur’an-ı Kerim.
• Azizî, Hasan b. Ahmed el-Muhlebî. el-Kitabü’l Azizî ev el-Memâlik ve’l-Mesalik. ed. Teysir Half.
• Bağdadî, İsmail b. Selim el-Babanî. Hediyyetü’l ‘Arifîn. İstanbul: Vekalatü’l-Me‘arifi'l Celile, 1951.
• Burkal‘i. Haşiyetü Hubeysî. Mektebetü’s-Selefî.
• Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. Kâsım b. Muhammed b. Beşşâr b. Hasen. Kitâbu’l-ezdâd. thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. el-Mektebetu’l-‘asriyye, Beyrut 1987.- 1988M.
• Ğezi, Necmuddin Muhammed b. Muhammed. el-Kevâkibu’s-Sâire bi-‘Ayâni’l mieti’l ‘Aşire. thk. Halil Mansur. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l İlmiyye, 1997.
• Haci Halife. Keşfû’z-Zunûn ‘an Esâmi’l Kutûb ve’l Funûn. Bağdat: Mektebetü’l- Müsenna, 1941.
• Hubeşî, Abdullah Muhammed. Cami‘uş-Şurûh ve’l Hevâşi. Abu Zabi: y.y., 2004.
• Ibn Cinnî, Ebu’l-Feth ‘Usmân. el-Hasâ’is. thk. Muhammed ‘Alî en-Neccâr. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabiyyi, ts.
• Ibn Cinnî, Ebu’l-Feth ‘Usmân. El-Muhteseb fî tebyîni vücûhî şevâzi’l-kırâ’ât ve’-izâh anhâ. b.y.:Vizâretü’l-evkâf, 1999.
• İbn Hişâm, Abdullah b. Yûsuf. Evzahü’l-mesâlik ilâ elfiyeti İbn Mâlik. thk. Muhammed el-Bikâî. b.y.: Dârü’l-Fikr, ts.
• İbn Mâlik, Ebû ʻAbdillâh Cemâluddîn Muhammed b. ʻAbdillâh et-Tâî el-Endelûsî el-Ceyyânî. Şerhuʼş-Şâfiye el-kâfiye. thk. ʻAlî Muhammed Muavvid, ʻÂdil Ahmed. Beyrut: Daruʼl-kutubiʼl-ʻilmiyye, 2000.
• İbn Yaʻîş, Ebuʼl-Bekâ Muvaffakuddîn Yaʻîş b. ʻAlî. Şerhuʼl-Mufassal. thk., İmîl Bedîʻ Yaʻkûb. Beyrut: Dâruʼl-kutubiʼl-ʻilmiyye, 2001.
• İbnü’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Risâletu’l-iştikâk. thk. Muhammed ‘Alî Dervîş. Mustafa el-Haderî, y.y., ts.
• İbnü’ş-Şeceri, Diyauddin Ebu’s-saâdât Hibetullah b. Ali b. Hamza. Emâli İbn Şecerî. thk. Mahmud muhammed et-tenâcî. Kurdiyye. trc. Cemil Bendi Ruzbeyanî, Bağdad, 1953.
• Makula, Sa‘dü’l Melik Ebu Nasr Ali. el-İkmâl fi Raf‘il İrtiyâbi ani’l Mu’telif ve’l Muhtelif fi’l Esmâ ve’l Kunâ ve’l Ensâb. Beyrut: Darü’l-Kutubi’l İlmiyye, 1411.
• Mardinî, Abdusselam. Târihu Mardin. thk. Mecdi es-Selefî ve Tahsin İbrahim. Duhok: y.y., 2001.
• Muhammed b. Abdillah b. Nasırüddin. Tevdihü’l Müştebih fi-dabti Esmâi’r-Ruvât ve Ensâbihim ve elkâbihim ve Künâhum. thk. Muhammed Naim ‘Irksusî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, ts.
• Mubberr'd Muhammed b. Yezid El Ezdi. El Muktedep. thk. Muhammed Abdul Halık. Beyrut: Alemul Kutub, ts.
• Muhammed Radiyüddin b. el-Hanbeli. Durrü’l Habebi fi Târihi ‘Ayân. thk. Muhammed Hamdü’l Fahirî ve Yahya Zekeriyya Abbare. Dımeşk: y.y., 1972.
• Mustafa Dihkan. el-Burkal’î ve Fetevâhu fi’l Yezidiyye. Nubihar Akademisi 1/3,2015.
• Rumani, Ali İbn-i İsa. Risaletun Menazilil Huruf. thk. İbrahim Es semerrai. Umman: Darul Fikr, ts.
• Seyrafi, Yusuf b. Ebi Said. Şerhu Ebyet Siybevih. thk. Muhammed Ali. Kahire: Darul Fikr, 1394/1974.
• Siybevih, Ömer b. Osman. El Kitab. thk. Abduselam Harun, Kahire: Mektebet'ül Hanici, 1988.
• Şem‘î. Vesâikiyyetu Şeref tercemeten ve târîhen. Mektebetu Topkapı, 1469.
• Şeref Han el-Bitlisî. Şerefnâme fi Târihi’d-Dûvel ve’l İmarâti’l Kurdiyye. trc. Cemil Bendi Ruzbeyanî, Bağdad, 1953.
• Şeref Han el-Bitlisî. Vesâiku Şeref. Tahrir Vilyaminov Zirnov el-Hamis. St. Petersburg: 1860.
• Yakut el-Hamevî, Şihabüddin Ebu Abdillah b. Abdillah er-Rumî. İrşâdü’l-erîb ilâ ma‘rifeti’l-edîb.
• Yakut el-Hamevî, Şihabüddin Ebu Abdillah b. Abdillah er-Rumî. Mu‘cemu’l Udebâ. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Darü’l-Ğarbi’l İslami, 1993.
• Zeccac, İbrahim b. Sehl. Meanil Kur'an ve İrab. thk. Abdulcelil Abduhu. Beyrut: Alemul Kutub, 1408.
• Zemahşeri, Mahmut bin Ömer. El Mefsel Fi Sinet'il İrab. Thk. Ali bu Mulhim, Beyrut: Mektebet'ül Hilal, 1993.
• Ziriklî, Hayrüddin b. Mahmud. el-‘Alâm. Darü’l-ilm li’l-melayin, 2002.
• Zuhur Alî. Fihris bi’l Arabiyye ve’l Farisiyye ve’l Hindiyye ve’l Pencabiyyeti’l Başteviyye ve’t Türkiyye li’l Mahtûtat ve’l Kutub fi Mektebeti’l Cemiyyeti’l Asyeviyyeti fi Bengal. Kelkuta: 1837.