ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİ ÖZELLİKLERİ BULUNAN BİR GAZAVATNAME: "GAZÂVÂT-I HÂLİD BİN VELİD"

Yıl 2017, Cilt: 15 Sayı: 3, 317 - 334, 30.09.2017

Asu Ersoy Nurullah Arvas

Öz

Bu çalışmada, Ankara Milli
Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 06
Mil Yz A 1930 numarasında kayıtlı bulunan, H.1051 (1641
senesinin Aralık ayının ortaları) Hacı Mehmed Efendi tarafından yazılmış olan
“Gazâvât-ı Hâlid Bin Velid” adlı eser konu ve dil açısından incelenmiştir.
Arapçadaki “gazâ/gazve” kelimesi ile Farsçadaki “nâme” kelimesinden meydana
gelen gazâvâtnâme kelimesi düşmanla yapılan savaşları konusunun işlendiği
eserlerin genel adıdır. Gazavât, gazâ kelimesinin çoğuludur. Gazânâmelerde tek
bir savaş, gazâvâtnâmelerde ise savaşlar ve akınlar silsilesi anlatılır. Bu tür
eserler belli bir döneme ait olayları ayrıntılı bir şekilde anlattıklarından
dolayı tarih araştırmacıları için de önemli bir kaynak olarak kabul
edilmektedir. Gazâvâtnâme geleneği Türk edebiyatında XV. yüzyılda başlar ve XVI.
yüzyılda büyük gelişme gösterir. 
Gazâvât-ı Hâlid Bin Velid, Hazreti Ömer'in hilafeti zamanında Hazreti
Halid Bin Velid'in yaptığı cenkleri ve diğer sahabelerin komutasında, İslam
ordularının Acem diyarını feth etmelerini konu almaktadır. Eser XVII. yüzyıl
dil özelliklerini taşımakla birlikte, Eski Anadolu Türkçesi ve Eski Türkçeden
arkaik unsurlar da taşımaktadır Hacı Mehmed Efendi adlı zâtın te'lîf eseri
olduğu, ilk varağının başında, sonradan yazıldığı anlaşılan farklı bir hatt ile
yazılmış. Baştan bir varağı eksik ve toplam 79 varak olan bu eserin müstensihi
yazılmamıştır. Eserin her bir sayfası 17 satırdır. Eser nazım-nesir karışık
olarak oluşturulmuştur. Eserde bazı kelimeler harekelidir. Bu makalede, Eski
Anadolu Türkçesinin özellikleri bulunan Gazâvât-ı Hâlid Bin Velid adlı eserin
tanıtımı ve dil özellikleri hakkında bilgi verilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, Halid Bin Velid, Gazavatname, Hacı Mehmed Efendi, Acem diyarı

Kaynakça

• AYVERDİ, İlhan (2006), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul. BANGUOĞLU, Tahsin (1998), Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu, Ankara. Bursalı Mehmet Tahir (1342), Osmanlı Müellifleri, İstanbul, C.1,2,3. CANPOLAT, Mustafa (1992) “Eski Anadolu Türkçesindeki Belirtme Durumu (Accusativus) Ekinin Kökeni Üzerine”, Türkoloji Dergisi, C.X, 1.sayı, S.9-11, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yay., Ankara. ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007), Ötüken Türkçe Sözlük (5 Cilt), Ötüken Neşriyat, İstanbul. DENY, Jean (2004), Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları (Türkiye Türkçesi), Türk Dil Kurumu, Ankara. DEVELLİOĞLU, Ferit (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara. DİLÇİN, Cem (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. DUMAN, Musa (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, Türk Dil Kurumu, Ankara. ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.