1840/41 TARİHİNDE BALAT KAZASI NÜFUSU VE DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ (2916 NUMARALI NÜFUS DEFTERİNE GÖRE)

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 3, 385 - 406, 30.09.2018

Mustafa Mesut Özekmekçi

Öz

Sultan II. Mahmut döneminde yapılmaya başlanan nüfus sayımları
ile bunlara bağlı olarak üretilen ve arşivde NFS.d tasnifiyle bilinen Nüfus
Defterleri, Osmanlı taşra nüfusunu demografik ve sosyoekonomik yönlerden tahlil
etme noktasında en önemli kaynaklardandır.

Çalışmanın kaynağı olan nüfus defteri Başbakanlık Osmanlı
Arşivinde 2916 numarayla tasnif edilmiştir. Bu defter üzerinden Balat’ın Müslüman erkek
nüfusu demografik yönden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Buna ek olarak
Balat’ın Rum nüfusunun demografik özellikleri de Müslümanlarla kıyaslanmıştır.

Balat Kazası antikçağdan XVII. yüzyıla kadar Batı Anadolu’da
önemli bir ticaret ve yerleşim yeriydi. Zaman içerisinde kazada meydana gelen
salgın hastalıklar, tarım arazilerinin ıslah edilememesi gibi çeşitli
sebeplerle kaza yavaş yavaş bölgedeki önemini yitirmişti.

XIX. yüzyılın ilk yarısında ise Sığla Sancağı içerisinde oluşturulmuş
olan Söke Muhassılığına tabi olan Balat, muhassıllık ünitesinin hane ve nüfus
olarak en küçük kazası durumundadır.

Anahtar Kelimeler

Balat, Nüfus Sayımı, Nüfus Defteri, Demografi

Kaynakça

• A-Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Nüfus Defterleri (NFS.d), No: 2903, 2916, 2917, 2919, 2928, 2949, 2956, 3870, 4544. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Ceride Odası Defterleri (D.CRD.d) No: 40769. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Masarifat Muhasebeciliği Defterleri (ML.MSF.d), 1354. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Sadâret Mektubî Kalemi Meclis‐i Vâlâ Belgeler (A.}MKT.MVL), 53/61. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Sadâret Mektubî Kalemi Mühimme Odası (Kalemi) Belgeleri (A.}MKT.MHM), 24/126, 355/25. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis‐İ Vâlâ Riyâseti Defterleri (MVL), 355/25.
• B-Araştırma ve Yayınlar ACIPINAR, Mikail, (2005) XVI. Yüzyılda Balat Kazası (Tahrir Defterlerine Göre), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, ( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir.
• AYDIN, Mahir, (1990) “Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul, ss. 81-106.
• BAYKARA, Tuncer, (1999) ”Balat Şehri Yapıları (XVI. Yüzyıl Sonlarında)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt:14, Sayı:1, İzmir.
• BİLGİ, Nejdet, (1999-2000) “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları Hakkında,” Türk Yurdu, Cilt: 19-20, Sayı:148-149, Manisa, ss. 117-124.
• BİNGÖL, Sedat, (2004) “İstanbul’da 1829 Nüfus Sayımı ve Bazı Mahallelerin Müslüman Nüfusu Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Araştırmaları Dergisi, Cilt:23, Sayı:36, Ankara, ss.43-60.
• İbrahim Cavid, (2010) Aydın Vilayet Salnamesi R.1307- H.1308, (Hazırlayan. Murat Babuçoğlu, Cengiz Eroğlu, Abdülkerim Şahin), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• ÇADIRCI, Musa, (1991) Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal Ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu, İstanbul.
• ÇİMEN, Adnan, (2012) “Sayım, Kayıt Düzeni Ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlı Nüfus Hizmetleri”, Gazi Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:14, Sayı:3, ss.183-216.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, (2010) Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, 26. Baskı, Aydın Kitapevi, Ankara.
• EMECEN, Feridun, (1992) “Balat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), Cilt:5, 1992, ss. 4-7.
• EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatname, YKY, Cilt: 2, Kitap 9, İstanbul, 2011.
• GÖYÜNÇ, Nejat, (1997) “Hane”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA),, Cilt.15, ss.552-553.
• KARAL, Enver Ziya, (1995) Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• KARPAT, Kemal, (2010) Osmanlı Nüfusu 1830-1914, (çev.) Bahar Tırnakçı, 2. Baskı, Timaş, İstanbul.
• ORTAYLI, İlber, (2008) Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840- 1880), 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• ORTAYLI, İlber, (2012) Türkiye Teşkilat Ve İdare Tarihi, Cedid Neşriyat, 3. Baskı, İstanbul.
• ÖZKAYA, Yücel, Ali Akyıldız, (2006) “Muhassıl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), Cilt:31, ss.20-21.
• SERİN, Muhittin, (2009) “Siyâkat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), Cilt:37, ss.291-292.
• ŞİMŞEK, Muttalip, (2017) “1841 Yılına Ait Nüfus Defterlerine Göre Balat Kazası’nda Yaşayan Gayrimüslimler” Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, Cilt: 18, Sayı:39, ss. 103-121.
• TELCİ, Cahit, (2010) “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Sığla Sancağının Nüfusu”, Perspective On Ottoman Studies Papers From The 18th Symposium of the International Committee of Pre-Ottoman and Ottoman Studies (Ciepo), Zagreb, ss. 807-820. WİTTEK, Paul, (1937) Menteşe Beyliği 13- 15. Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik, (çev.) Orhan Şaik Gökyay, TTK, Ankara.