Osmanlı Dönemi Ege Adalarında Hane ve Vergi Kayıtları

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 2, 163 - 177, 31.12.2017

Dimitris Dimitropoulos

https://doi.org/10.30517/cihannuma.373250

Öz

Bu makale, Osmanlı hâkimiyetindeki Ege Adalarındaki ailelerin durumunu
gösteren vergi kayıt türlerini incelemektedir. Bu kapsamda Andros [Andre], Mykonos
[Mokene], Syros [Sira], Serifos [Koyunluca] ve Patmos [Batnaz] adalarından elde
edilen sayısal veriler vurgulanmakta, seyyahlar ve Katolik rahiplerin
anlatılarıyla birlikte döneme ait başka belgeler de ele alınmaktadır. Makale;
aile büyüklüğü, aile sayısı, birden fazla ailenin tek bir hane çatısı altında
yaşama ihtimali ve hane halkı reisi sayısına dair kayıtlardan elde edilen
verilerin güvenilirliğini doğrulamaya çalışmaktadır. Şahsî vergilere (ispençe ya da haraç) dair kayıtlar, 17. ve 18. yüzyıllarda bu adalarda yaşayan
ailelerin çok kalabalık olmadığını göstermektedir. Topluluklar vergileri resmî
Osmanlı emirlerine aynen uymak yerine kendi aralarında tekrar tevzi
ettiklerinden, kesin veriler elde etmek zordur. Vergi mükelleflerinin mülk
devir işlemlerini kaydeden başka bir tür defterden de benzer dolaylı bilgiler
elde edilmektedir. Bazı adalarda hane sayıları sürekli bir artış gösterirken,
aile paylarının sayısında ise böyle bir artış yaşanmamıştır. Bu vakıanın, gayrimenkullerin
mülkiyet durumu, buralarda geçerli olan yatay mülkiyet ve geniş ailelerin bir
arada yaşamaması gibi nedenlerle ilişkili olması mümkündür. Başka önemli bir
husus da, vergi kayıtlarında geçen dul kadın sayısıdır. Bu yüksek sayı, bu
kadınların ailevî durumuyla uyumlu olmayıp, daha ziyade bu toplulukların
geçerli vergi uygulamaları ve bu kadınların adalardaki iktisâdî ve sosyal
hayata katılımı ile alakalı görünmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Vergi kayıtları, Ege Adaları, Osmanlı dönemi

Family and tax registers in the Aegean Islands during the Ottoman Period

Öz

Bu makale, Osmanlı hâkimiyetindeki Ege Adalarındaki ailelerin durumunu
gösteren vergi kayıt türlerini incelemektedir. Bu kapsamda Andros [Andre], Mykonos
[Mokene], Syros [Sira], Serifos [Koyunluca] ve Patmos [Batnaz] adalarından elde
edilen sayısal veriler vurgulanmakta, seyyahlar ve Katolik rahiplerin
anlatılarıyla birlikte döneme ait başka belgeler de ele alınmaktadır. Makale;
aile büyüklüğü, aile sayısı, birden fazla ailenin tek bir hane çatısı altında
yaşama ihtimali ve hane halkı reisi sayısına dair kayıtlardan elde edilen
verilerin güvenilirliğini doğrulamaya çalışmaktadır. Şahsî vergilere (ispençe ya da haraç) dair kayıtlar, 17. ve 18. yüzyıllarda bu adalarda yaşayan
ailelerin çok kalabalık olmadığını göstermektedir. Topluluklar vergileri resmî
Osmanlı emirlerine aynen uymak yerine kendi aralarında tekrar tevzi
ettiklerinden, kesin veriler elde etmek zordur. Vergi mükelleflerinin mülk
devir işlemlerini kaydeden başka bir tür defterden de benzer dolaylı bilgiler
elde edilmektedir. Bazı adalarda hane sayıları sürekli bir artış gösterirken,
aile paylarının sayısında ise böyle bir artış yaşanmamıştır. Bu vakıanın, gayrimenkullerin
mülkiyet durumu, buralarda geçerli olan yatay mülkiyet ve geniş ailelerin bir
arada yaşamaması gibi nedenlerle ilişkili olması mümkündür. Başka önemli bir
husus da, vergi kayıtlarında geçen dul kadın sayısıdır. Bu yüksek sayı, bu
kadınların ailevî durumuyla uyumlu olmayıp, daha ziyade bu toplulukların
geçerli vergi uygulamaları ve bu kadınların adalardaki iktisâdî ve sosyal
hayata katılımı ile alakalı görünmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Vergi kayıtları, Ege Adaları, Osmanlı dönemi

Kaynakça

• Alexander, John, Toward a history of post-Byzantine Greece: The Ottoman Kanunnames for the Greek lands, circa 1500-1600, Atina 1985. Anogiatis, Dimitris, “Travelers’ demographic evidence about Greece (1800–1821)” (Yunanca), Mnimon, 10, 1985, ss. 1-16. Antoniadis, Xenophon, “The ownership status and purchase and sale of real estates in Turkish-occupied Skyros” (Yunanca), Epetiris Kentrou Erevnis Istorias Ellinikou Dikaiou, 29-30, 1982-1983, ss. 61-122. Asdrachas, Spyros, Mechanisms of rural economy during Turkish occupation (15th-16th century) (Yunanca), Atina 1978. ______ , “Insular communities: Tax functions (I)” (Yunanca), Ta Istorika, 8, 1988, ss. 3-36. ______, “Communities’ tax and restrictive functions during Turkish occupation”, Oikonomia kai Nootropies (Economy and Mentalities) (Yunanca), Atina 1988, ss. 123-143. ______ (A. Ekaterini ile), “Christian and family names in an island’s society: Patmos (11th-12th century)”, Oikonomia kai Nootropies (Economy and Mentalities) (Yunanca), Atina 1988, ss. 211-233. Balta, Evangelia, “Le rôle de l’institution communautaire dans la repartition verticale de l’impôt: L’exemple de Santorin au XVIIe siècle”, Problèmes et approches de l’histoire ottomane içinde, İstanbul 1997, ISIS ss. 97-113. Bojanic-Lucac, Dusanka, “De la nature et de l’origine de l’ispenje”, Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 68, 1976, ss. 9-30. Dapper, Olfert, Description exacte des isles de l’Archipel, Amsterdam 1703. di Krienen, Pasch, Breve descrizione dell’Archipelago, Livorno 1773. Dimitropoulos, Dimitris, “Myconos in the 17th century: Land property relations and economic translations” (Yunanca), Atina 1997. Florentis, Chrysostomos, Vravion of St. John Theologos Monastery of Patmos (Yunanca), Atina 1980. Gibb, Hamilton & Bowen, Harold, Islamic Society and the West, C. I, 2. kısım. Oxford 1967, Oxford University Press. Hofmann, Georg, “Vescovadi cattolici della Grecia, C. III (Syros)”, Orientalia Christiana Analecta, 112. Roma 1937. Karavas, Spyros, “Lesvos in 19th century: Demographic observations”, S. G. T[axis] (ed.), Concise history of Lesvos and its topography içinde (Yunanca), yeniden baskı: Midilli 1996, ss. iii-xxv. Kasdagli, Aglaia, “Social identity of sex and everyday reality: The example of post-Byzantine Naxos”, J. Yiannias (ed.), The Byzantine tradition after the fall of Constantinople içinde (Yunanca), Atina 1994, ss. 89-132. Kirkini-Koutoula, Anastasia, The Ottoman administration in Greece: The Peloponnese case (1715-1821) (Yunanca), Atina 1996. Komis, Kostas, Population settlements in Mani, 15th-19th century (Yunanca), Yanya 1995. ______, “Demographic features of Preveza (18th century)” (Yunanca), Mnimon, 19, 1997, ss. 143-160. ______ (ed.), Ioannis Kapodistria’s archive (Yunanca), C. 8, Kerkyra 1987. Koumarianou, Ekaterini, “Introduction”, D. Filippidis, & G. Konstantas (ed.), Neoteriki Geographia (Yunanca) içinde, yeniden baskı: Atina 1988, ss. 9-79. Lazari, Sevasti, Économies et sociétés des îles de la mer Egée pendant l’occupation ottomane: Le cas de Mykonos, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Université de Paris 1989. Liata, Eftychia, Serifos during Turkish occupation (17th-19th century) (Yunanca), Atina 1987. Olympitou, Evdokia, The organization of built-up areas in Patmos (16th–19th century) (Yunanca), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atina Üniversitesi 1997. Panagiotopoulos, Vasilis, “Archive of St. John Theologian Monastery in Patmos (classification and pictures)” (Yunanca), O. Eranistis, 3, 1965, ss.145-156. ______, “Size and structure of the family in Peloponnese circa 1700” (Yunanca), Ta Istorika, 1, 1983, ss.5-18. ______, Population and settlements of Peloponnese 13th-18th century (Yunanca), (C. Agriantoni, çev.), yeniden baskı: Atina 1987. Piacenza, Francesco, L’Egeo redivivo: o’sia Chorographia dell’archipelago. Modova 1688. Pitton de Tournefort, Joseph, Relation d’un voyage fait au Levant par ordre du Roi, C. 1, Amsterdam 1718. Polemis, Demetrios, “About taxations in Andros in 1721” (Yunanca), Petalon, 6, 1995, ss. 67-202. Ricaut, Paul, The present state of the Greek and Armenian churches, Londra 1679. Sandwich, John Montagu, A voyage performed by the late Earle of Sandwich round the Mediterranean in the years 1738 and 1739, written by himself, Londra 1799. Slot, Benjamin J., “Catholic churches in Kimolos and surrounding islands” (Yunanca), Kimoliaka, 5, 1975, ss. 51-293. ______, Archipelagus Turbatus: Les Cyclades entre le colonisation latine et occupation ottomane c. 1500-1718, Belçika 1982. ______, “The register of taxpayers in the Castle of Melos in 1670” (Yunanca), Miliaka, 2, 1985, ss. 153-160. Spiliotopoulou, Maria, “In Santorin in the 17th and 18th centuries: Purchase and sale of real estates” (Yunanca), Ta Istorika, 17, 1992, ss. 243-274. Spon, Jacob, Voyage d’Italie, de Dalmatie de Grèce, et du Levante fait aux années 1675-1676, C. 1. Lahey 1724. Stoianovich, Traian, “Family and household in the western Balkans, 1500-1870”, Between East and West, C. 2 içinde, New York 1992, ss. 133-146. Todorova, Maria, Balkan family structure and the European pattern: Demographic developments in Ottoman Bulgaria, Washington, DC: American University Press, 1993.