RESÛLULLAH’IN TERKİSİNE BİNDİRDİĞİ SAHÂBÎLER VE ARALARINDA GEÇEN DİYALOGLARLA İLGİLİ RİVAYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2017, Sayı: 10, 97 - 123, 29.11.2017

SABRİ Çap

Öz

Resûl-i Ekrem’in hayatında yolculuklar önemli bir yer
tutmakta olup onun on yıllık Medine hayatındaki gazveleri, umreleri ve Vedâ
haccı sebebiyle Medine dışında geçirdiği süre bir buçuk yıla yakındır. Bazı
âyet ve sûreler yolculuk esnasında nâzil olduğu gibi Resûlullah’ın
mucizelerinin büyük bir kısmı da yine yolculuklar esnasında meydana gelmiştir.
Hz. Peygamber uzun seferleri esnasında yetişkin, genç, çocuk ve hanımlarından
bazı kimseleri bineğinin terkisine bindirmiştir. Bunların sayısı kırk
civarındadır. Resûlullah’ın terkisine bindikleri için bir kısım sahâbî,
biyografilerinde “Resûlullah’ın terkisine binen” anlamında “Redîfü’n-nebî”
özelliğiyle tanıtılmıştır. Resûl-i Ekrem, terkisine bindirdiği şahısların
kabiliyet, yaş, ihtiyaç, bilgi seviyesi ve ailevî yakınlık gibi durumlarını
dikkate alarak onlarla çok yönlü iletişim içinde olmuştur.

Hadis ve siyer kaynaklarında Resûlullah ile bineğine
aldığı kişiler arasında yolculuk sırasında cereyan eden eğitim-öğretim,
nasihat, doğal iletişim, tebliğ ve tebyin özellikli çok yönlü diyaloglardan
bazısı hadis rivayetine de yansımış ve kaynaklarda yer almıştır. Biz bu
makalede hadis ve siyer kaynaklarını esas alarak Resûlullah’ın terkisine
bindiği belirtilen kişilerin isimlerini genel olarak zikredeceğiz.
Resûlullah’ın terkisine birilerini bindirme sebeplerini ve Resûl-i Ekrem’le
birlikte oldukları esnada aralarında cereyan eden hâdise ve diyalogların
özelliklerinin genel bir değerlendirmesini yapmaya çalışacağız. Bilhassa
bunların hadis rivayetine yansımalarına odaklanacağız.

Anahtar Kelimeler

Hz. Peygamber, Resûlullah’ın yolculukları, Hadis, Redîfü’n-nebî, Tebliğ

Kaynakça

• Abâdî el-Hadramî, Abdullah b. Said b. Muhammed (ö. 1410/1989), Müntehe’s-sûl alâ vesâili’l-vusûl ilâ şemâili’r-Rasûl (I-IV), Dârü’l-minhâc III. Baskı, Cidde 1426/2005. Abdürrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmam es-Sanʻânî (ö. 211/827), el-Musannef (I-XI), thk.: Habîburrahman el-Aʻzamî, el-Mektebetü’l-islâmî, II. Baskı, Beyrut 1403. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî (ö. 241/855), el-Müsned (I-VI), el-Mektebü’l-İslâmî, V. Baskı, Beyrut 1405/1985. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (ö. 458/1066), es-Sünenü’l-kübrâ (I-X), thk.: Muhammed Abdülkadir Atâ, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, III. Baskı, Beyrut 1424/2003. Beyhakî, Şuʻabü’l-îmân (I-XIV), thk.: Abdülʻalî Abdülhamid Hâmid, Mektebetü’r-rüşd, I. Baskı, Riyad 1423/2003. Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhâlık (ö. 292/905), el-Müsned (I-XVIII), thk.: Mahfûzurrahmân Zeynullah, Âdil b. Saʻd, Sabrî Abdülhâlık, Mektebetü’l-ʻulûm ve’l-hikem, I. Baskı, Medine 1988-2009. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl (ö. 256/869), el-Câmiʻu’s-sahîh (I-VIII), el-Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul ts. Buhârî, el-Edebü’l-müfred, thk.: Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, III. Baskı, Beyrut 1409/1989. Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr (I-VIII), Neşr.: Muhammed Abdülmuîd Hân, Dâiretü’l-meârifi’l-osmâniyye, Haydarabâd ts. Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân (ö. 255/868), es-Sünen (I-II), thk.: Fevvâz Ahmed Zümerlî-Hâlid es-Sebʻu’l-ʻalemî, Dârü’l-kütübi’l-Arabî, I. Baskı, Beyrut 1407/1987. Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʻas es-Sicistânî (ö. 275/888), es-Sünen (I-IV), thk.: Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul ts. Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed el-İsfahânî (ö. 430/1038), Maʻrifetü’s-sahâbe (I-VII), thk.: Adil b. Yûsuf el-Azzâzî, Dârü’l-vatan li’n-neşr, I. Baskı, Riyad 1419/1998. Ebû Yaʻlâ, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ el-Mevsılî et-Temîmî (ö. 307/919), el-Müsned (I-XIII), thk.: Hüseyin Selîm Esed, Dârü’l-Me’mûn li’t-türâs, I. Baskı, Şam 1404/1984. Ebû Yûsuf, Yaʻkûb b. İbrâhîm el-Ensârî (ö. 182/798), el-Âsâr, thk.: Ebü’l-Vefâ, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut ts. Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî (ö. 505/1111), İhyâu Ulûmi’d-dîn (I-IV), Dârü’l-Maʻrife, Beyrut ts. Hafâcî el-Mısrî, Şihabüddin Ahmed b. Muhammed b. Ömer (ö. 1069/1659), Nesîmü’r-riyâz fî Şerhi Şifâi’l-Kâdî Iyâz (I-VI), takdim ve taʻlik: Muhammed Abdülkadir Ata, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1421/2001. Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdullah b. Muhammed en-Nisâburî (ö. 405/1014), el-Müstedrek ʻale’s-sahîhayn (I-IV), kontrol: Yûsuf Abdurrahman el-Marʻaşlî, Dârü’l-maʻrife, I. Baskı, Beyrut ts. Hakîm et-Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. Hasan (ö. 320/932), Nevâdiru’l-usûl fî maʻrifeti ehâdîsi’r-rasûl (I-II), thk.: Mustafa Abdülkâdir Atâ, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1413/1992. Heysemî, Nûreddîn Ali b. Ebî Bekr (ö. 807/1404), Mecmaʻu’z-zevâid ve menbaʻu’l-fevâid (I-X), Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1408/1988. Hüseyin Algül, “Gazve”, DİA (Diyanet İslam Ansiklopedisi), XIII, 488-489, İstanbul 1996. İbn Abdilber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed el-Kurtubî en-Nemerî, (ö. 463/1070), el-İstîâb fî maʻrifeti’l-ashâb (I-IV), thk.: Ali Muhammed el-Becâvî, Dârü’l-cîl, I. Baskı, Beyrut 1412/1992. İbn Allân Muhammed b. Ali Sıddîkî el-Mekkî, Delîlü’l-fâlihîn li turuki Riyâzi’s-sâlihîn (I-VIII), Dârü’l-kütübi’l-Arabî, Beyrut ts. İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah (ö. 571/1176), Târîhu Dımeşk (I-LXXX), thk.: Amr b. Garâme el-Amravî, Dârü’l-fikr, Beyrut 1415/1995. İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kûfî (ö. 235/849), Kitâbü’l-musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr (I-VII), thk.: Kemal Yûsuf el-Hût, Mektebetü’r-rüşd, I. Baskı, Riyad 1409/1989. İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed el-Cezerî İzzüddin (ö. 630/1233), Üsdü’l-ğâbe fî maʻrifeti’s-sahâbe (I-VIII), thk.: Ali Muhammed Muavvid, Adil Ahmed Abdülmevcud, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1415/1994. İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî, (ö. 852/1449) el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe (I-VIII), thk.: Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvid, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1415/1994. İbn Hacer, el-Metâlibü’l-âliye bi zevâidi’l-mesânîdi’s-semâniyye (I-V), Muhammed Habiburrahman el-A’zamî, Dârü’l-maʻrife, Beyrut ts. İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik (ö. 213/828), es-Sîretü’n-nebeviyye (I-II), thk.: Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-Ebyârî, Abdülhafiz Çelebî, Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Babî el-Halebi, II. Baskı, Beyrut 1375/1955. İbn Kayyim el-Cevziyye, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ebî Bekr el-Hanbelî (ö. 751/1350), Zâdü’l-meʻâd fî hedyi hayri’l-ıbâd (I-V), thk.: Şuayb el-Arnavut, Abdülkâdir el-Arnavut, Müessesetü’r-risâle, 27. Baskı, Beyrut 1415/1994. İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 275/888), es-Sünen (I-II), thk.: M. Fuâd Abdülbâkî, Dârü ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, y.y., 1395/1975. İbn Mende, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Abdilvehhâb b. Muhammed el-Abdî el-İsfahânî (ö. 512/1119), Kitâbün fîhi maʻrifetü esâmî erdâfi’n-Nebî, Müessesetü’r-Reyyân, I. Baskı, Beyrut 1410/1990. İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Menîʻ el-Basrî (ö. 230/844), Kitâbü’t-Tabakâti’l-kübrâ (I-VIII), thk.: Muhammed Abdülkadir Ata, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1410/1990. Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddin Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr (ö. 923/1517), el-Mevâhibü’l-ledünniyye bi’l-minehi’l-Muhammediyye (I-IV), thk.: Salih Ahmed eş-Şâmî, el-Mektebü’l-İslâmî, II. Baskı Beyrut 1425/2004. Makrîzî, Ahmed b. Ali b. Abdülkâdir Ebü’l-Abbas Takıyyüddin (ö. 845/1442), İmtâʻu’l-esmâ’ bimâ li’n-nebiyyi mine’l-ahvâl ve’l-emvâl ve’l-hafede ve’l-metâʻ (I-XV), thk.: Muhammed Abdülhamid en-Nümeysî, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, I. Baskı, Beyrut 1420/1999. Mâlik b. Enes, (ö. 179/795), el-Muvatta’ (I-II), thk.: M. Fuâd Abdülbâkî, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, y.y., ts. Maʻmer b. Râşid (ö. 153/770), el-Câmiʻ, (Abdürrezzâk’ın el-Musannef’i içinde X ve XI. Ciltler), thk.: Habîburrahmân el-Aʻzamî, el-Mektebü’l-İslâmî, II. Baskı, Beyrut 1403/1983. Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâburî (ö. 261/874), el-Câmiʻu’s-sahîh (I-V), thk.: M. Fuâd Abdülbâkî, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul ts. Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuʻayb b. Ali (ö. 303/915), es-Sünen (I-VIII), Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, Beyrut ts. Nesâî, es-Sünenü’l-Kübrâ (I-X), thk.: Hasan Abdülmunʻim Çelebi, Müessesetü’r-risâle, I. Baskı, Beyrut 1421/2001. Nihat Yatkın, “Erdâfu’n-Nebî (Hz. Peygamber’in Bineğine Aldığı Sahâbîler) ve Hadis Rivayetine Katkıları”, EKEV Akademi Dergisi, yıl: 2007, cilt: XI, sayı: 30, ss. 117-128. Sâlihî eş-Şâmî, Muhammed b. Yûsuf (ö. 942/1535), Sübülü’l-hüdâ ve’r-raşâd fî sîreti hayri’l-ıbâd (I-XII), thk.: Mustafa Abdülvahid, Kahire 1418/1997. Selim Demirci, “Gençlerin Ahlâk Eğitimi Açısından Hz. Peygamber’in Terkisine Aldığı Genç Sahabiler ve Onlara Tavsiyeleri”, Uluslararası Gençlik ve Ahlâk Sempozyumu Bildiriler, 6-7-8 Ekim 2016, cilt: II, ss. 985-1009. Süyûtî, Celâlüddîn Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr (ö. 911/1505), el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân (I-II), Kahraman Yayınları, İstanbul 1398/1978. Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb (ö. 360/971), Kitâbü’d-duâ (I-III), thk.: Muhammed Saîd b. Muhammed Hasan el-Buhârî, Dârü’l-beşâiri’l-İslâmiyye, I. Baskı, Beyrut 1407/1987. Taberânî, el-Muʻcemü’l-kebîr (I-XXV), thk.: Hamdî Abdülmecîd es-Silefî, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, II. Baskı, y.y., 1404/1983. Taberânî, el-Muʻcemü’l-evsat (I-X), thk.: Târık b. Ivazullah-Abdülmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî, Dârü’l-harameyn, Kahire 1415/1995. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (ö. 279/892), es-Sünen (I-X), Taʻlîk ve yayına hazırlayan: İzzet Ubeyd ed-Duʻâsî, el-Mektebetü’l-İslâmiyye, İstanbul ts. Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî el-Medenî (ö. 207/823), el-Megâzî (I-III), thk.: Martin Cons, Dârü’l-Aʻlemî, III. Baskı, Beyrut 1409/1989. Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1347), Târîhu’l-İslâm (I-LII), thk.: Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî, Dârü’l-kütübi’l-Arabî, Beyrut 1413/1993. Ziriklî, Hayruddin b. Mahmud b. Muhammed ed-Dımeşkî (ö. 1396/1976), el-Aʻlâm (I-V), Dârü’l-ilm li’l-melâyîn, XV. Baskı, y.y., 2002.