Helâl ve Haramlarla İlgili Kaide ve İlkeler

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 597 - 633, 30.06.2018

Yüksel Çayıroğlu

https://doi.org/10.30627/cuilah.440727

Cited By: 1

Öz

İslâm’da, şer’î hükümlerin önemli bir kısmını helâl
ve haramlar oluşturur. Zira inanç ve ahlâka dair mevzuların yanında fıkhın alt
bölümlerini oluşturan ibadetler, muameleler ve cezalara dair pek çok yasak
getirilmiştir. Dolayısıyla helâl ve haramın temel mantığı kavranmadan ve bu
konuda geçerli olan ilke ve prensipler bilinmeden, şeriatın doğru bilinip
anlaşılması mümkün olmadığı gibi, ortaya çıkan güncel problemler hakkında
isabetli hükümlerin verilmesi de mümkün olmayacaktır. Bunun önemli bir sebebi,
helâl ve haramlarla ilgili kâidelerin, kanuna karşı hile, hükümlerin
kaynakları, vesile ve maksatlar, ihtiyat, şüphe, niyet, zarar, maslahat,
zaruret ve taabbudîlik gibi fıkhın temel konularıyla olan yakın ilişkisidir. Bu
makalede, helâl ve haram hükümlerine hâkim olan başlıca küllî kâide ve
prensipler ele alınmıştır. Bu makalede ele alınan kâide ve prensipler
şunlardır: Helâl ve haram kılma yetkisi Allah’a aittir; eşyada asıl olan
ibahadır; menfaatlerde helâllik, zararlarda ise haramlık asıldır; haramı meşru
göstermek için hileye başvurmak da haramdır; harama götüren vesileler de
haramdır; harama düşmemek için şüpheli şeyler terkedilmelidir; helal ve haram
bir arada bulunduğunda haramlık yönü tercih edilir; iyi niyet haramları mubah
kılmaz; zaruretler haramları mubah kılar; haramlarda taabbudilik (haram kılınan
fiillerin sırf Allah emrettiği için terkedilmesi) esastır; helal dairesi harama
ihtiyaç bırakmayacak kadar geniştir. Helâl ve haramlarla ilgili kâide ve
prensipler istikra yöntemiyle, yani bu konudaki hükümlere bütüncül bir bakışla
çıkarılmıştır. Dolayısıyla söz konusu kâide ve prensipleri burada sayılanlarla
sınırlı görmek doğru değildir. Bu konuda yapılacak daha geniş ve derin
çalışmalarla elbette yeni bir kısım kâidelerin çıkarılması mümkün olacaktır.
Fakat görebildiğimiz kadarıyla kavaid kitaplarının konuyla ilgili ele aldıkları
başlıca kâideler bunlardan ibarettir.

Anahtar Kelimeler

Helâl, Haram, Zaruret, Zarar ve Hile

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1999.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hukkâm şerhu mecelleti’l-ahkâm. çev. Fehmi el-Hüseynî. Beyrut: Dâru’l-cîl, 2003.
• Bâhuseyn, Yakub b. Abdilvehhâb. el-Mufassal fi’l-kavâidi’l-fıkhiyye. Riyâd: Dâru’t-tedmuriyye, 2011.
• Baktır, Mustafa. İslâm Hukukunda Zaruret Hali. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. Haydarabad: Dâiretü'l-maârifi'l-Osmaniyye, 1344.
• Buharî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahih. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Burhânî, Muhammed Hişâm. Seddü’z-zerâi’ fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Dimeşk: Dâru’l-fikr, 1995.
• Bûtî, Said Ramazan. Davâbitu’l-maslaha fi’ş-şeriati’l-İslâmiyye. Beyrut: Mües-sesetü’r-risâle, 1982.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Abdüsselam Muham-med Ali Şâhin. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul, Paradigma Yayınları, 1999.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Ta’rifât. thk. İbrahim el-Ebyârî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-Arabî, 1405; Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1983.