Osmanlı’dan Cumhuriyete Sivas Vilâyeti’nde Dokuma Sektörü ve Gelişimi

Yıl 2015, Cilt: 16 Sayı: 2, 215 - 238, 05.07.2015

Deniz Akpınar Nurettin Birol

Öz

Sivas Vilayeti dokumacılık alanında Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet devirlerinde hatırı sayılır bir mevkii işgal etti. Bölgenin iklim ve sosyokültürel yapısına uygun en önemli iktisadi faaliyetlerdenbiri olarak dokuma imalatı geliştirilmiştir. Sivas’ta dokuma imalatında halı, kilim, perde, sicim, aba, şayak, keçe, çorap, şal, çarşaf, yoluk, dokuma kumaşları gibi daha birçok dokumacılık yapılmıştır. Bu alanlarda ortaya konan eserler gerek yurt içinde gerekse yurt dışında haklı bir şöhrete nail olmuştur. Bu çalışmada Osmanlı’dan Cumhuriyete Sivas Vilâyeti’ndedokuma sektörü ve gelişimi hakkında bilgi verilmeye çalışılarak bunun yanında adı geçen faaliyetin şehre hem iktisadi hem de sosyal etkileri ve katkıları verilmeye çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Sivas, İktisadi faaliyet, Dokuma İmalatı, Halı, Kilim

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Vesikaları:
• BOA. DH.TMIK.M. 11-57, BOA. DH.TMIK.S. 62-44, BOA. DH.TMIK.M. 78-17, BOA.
• MF.MKT. 445-15, BOA. MF.MKT. 861-61, BOA. DH.MKT. 429-110, BOA.
• DH.MKT. 2834-60, BOA. DH.MKT. 1026-70, BOA. A.MKT.MHM. 69-2, BOA.
• Y.PRK.UM. 3/51 Sivas Sancağı Layihası, BOA. Y.PRK.UM. 4/1, BOA.
• Y.PRK.UM. 26-32, BOA. Y.PRK.UM. 66-75, BOA. Ş.D. 1206-25, BOA. BEO.
• 817-61201, BOA. Ş.D. 1206-25, BOA. DH.İD. 108-32, BOA. DH.İD. 108-26. Salnâmeler:
• Sivas Salnâmesi. 1288, 1292, 1301, 1302, 1304, 1321, 1325,
• Türk Ticaret Salnâmesi. 1340, 1341
• ALİ TEVFİK (1318). Memalik-i Osmaniyye Coğrafyası III, İstanbul.
• ALİ SAİB (1304). Coğrafya-i Mufassal: Memalik-i Devlet-i Osmaniye, İstanbul.
• ARSLAN, Sevim (2007). “Sivas Yöresi Mihraplı Halı ve Kilimleri” Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri C. III Sivas 1000 Temel Eser Yay., No: 9.
• ASLANAPA, Oktay, DURUL, Yusuf (1973). Selçuklu Halıları, Başlangıcından Onaltıncı Yüzyıl Ortalarına Kadar Türk Halı Sanatı, Ak Yayınları, Türk Süsleme Sanatları Serisi, 2, İstanbul.
• AKPINAR, Deniz (2013). Cumhuriyet Dönemi (1923-1950)’inde Kayseri’nin İdari ve İktisadi Gelişimi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• AYTAÇ, Çetin (1998). El Dokumacılığı, Ankara.
• AYATA, Sencer (1987). Kapitalizm ve Küçük Üreticilik Türkiye’de Halı Dokumacılığı, Yurt Yayınları 15, Ankara.
• BASKICI, Mehmet Murat (2005). 1800-1914 Yıllarında Anadolu’da İktisadi Değişim, Turhan Kitabevi.
• BAYKARA, Tuncer (1969). “XIX. yy’da Anadolu’nun İktisaden Çöküşü ve Bugüne.” Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 25.
• BİROL, Nurettin (2009). Halil Rıfat Paşa Dönemi ve İcraatı (1827-1901) Ankara.
• Birmingham Daily Post, 04 June 1914, “Future of the Industry”, s. 5-6.
• BULUT, Mustafa (2007). “Sivas’taki Geç Dönem Osmanlı Kamu Yapıları” Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri C.III (s.21-92) Sivas 1000 Temel Eser Yay. No:9.
• Commercial Relations of the United States with Foreign Countries, U.S. Government Printing Office, 1903.
• CLIFFORD, C. R (1911). Rugs of the Orient, New York, Clifford ve Lawton.
• CLARK, Graham, W. A. (1908). Cotton textile trade in Turkish empire, Greece, and Italy, Washington, Gov'tprint. Off.
• CUİNET, Vital (1892). La TurquieD’asie I, Paris.
• CUİNET, Vital (1894). La TurquieD’asie III, Paris.
• ÇAĞLAYAN, Tuncer (2007). “İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre Amasya ve Çevresinde Ticaret (1840-1841)” I. Amasya Araştırmaları Sempozyumu, Amasya.
• ÇAKIR, Serpil (1994). Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları.
• DARKOT, Besim (1971). “Sivas” İ.A. X, İstanbul.
• DEMİREL, Ömer (2006). “19. yy Osmanlı Şehir Ekonomisi (Sivas Örneği)” Osmanlı Döneminde Sivas Şehri” Makaleler (s.103-121) Sivas 1000 Temel Eser Yay. No:2.
• DEMİREL, Ömer (1989). İkinci Mahmud Döneminde Sivas’ta Esnaf Teşkilâtı ve Üretim- Tüketim İlişkileri, Kültür Bakanlığı. Ankara.
• DEMİREL Ömer (1998). Osmanlı Dönemi Sivas Şehri ve Esnaf Teşkilatı. Sivas Belediyesi Yayını. Sivas.
• DİRİK, Kâzım (1938). Türk Halıcılığı ve Cihan Halı Tipleri Panoraması, Alâddin Kıral Basımevi, İstanbul.
• ELDEM, Vedat (1994). Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, TTK yay. Ankara.
• ESEN, Adem (1999). Sivas Ekonomisi. Sivas Belediyesi Yayını. Sivas.
• FONTANİER, Victor (1829). Voyages En Orient de L’année 1821 a I’année 1829 (Turquied’Asie), Paris.
• GENÇ, Mustafa, KARADAĞ, Recep (2007). “Sivas Halılarında Kullanılan Doğal Boyarmaddeler ve Boyarmadde Analizleri” Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri C.III (s.179-187) Sivas 1000 Temel Eser Yay. No:9.
• GENELKURMAY HARP TARİHİ BAŞKANLIĞI (1975). Türk İstiklal Harbi 7. Cilt, Genelkurmay Basım Evi. Ankara.
• GÜZEL, Mehmet Şehmus (1984). “1908 Kadınları” Tarih ve Toplum, C.2, Sayı: 7.
• İNALCIK, Halil, QUATAERT, Donald (1994). An Economicand Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914, Cambridge University Press.
• İSSAWİ, Charles (1980). The Economic History of Türkey 1800-1914, The University of Chicago Press.
• İMER, Zahide (2005). The Historical Relationship between the Shawls of Gürün and Iran, Asian Folklore Studies, Volume 64.
• İSTANBUL TİCARET VE SANAYİ ODASI (1926). Sanayiimiz Yün ve Yün İpliği ve Mensucatı Sanayii ve İstikbali, Vatan Matbaası, İstanbul.
• KARADAĞ, Recep (2007). “Osmanlı Döneminde Sivas Halılarında Kullanılan Boyarmaddeler” Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri C. III Sivas 1000 Temel Eser Yay. No:9.
• KARPAT, Kemal H. (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri. Çev. Bahar Tırnakçı. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• KIVRIM. İsmail, ELMACI, Süleyman (2011). “Osmanlı Döneminde Amasya’da İpekçilik”Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic Volume 6/4 Fall, TURKEY, s. 715-728.
• KODAMAN, Bayram (1980). “Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e Kadar Sanayi Mektepleri”, 1. Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğleri (1071- 1920), Ankara.
• KUZUCU, Kemalettin (2007). “Osmanlı Modernleşme Sürecinde İki Sivas Valisinin Raporlarının Karşılaştırılması ve Vilâyetin Kentsel Dönüşümüne Etkileri” Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri C.I, (s.335-351) Sivas 1000 Temel Eser Yay. No:9.
• MAHİROĞULLARI, Adnan (2003). “XIX. Yüzyılın Ortalarından Birinci Dünya Savaşına Kadar Sivas'ın Sosyo Ekonomik Yapısı”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları Dergisi, S. 27 (s.49-73) İstanbul.
• ÖKÇÜN, A. Gündüz (1997). Osmanlı Sanayii 1913, 1915 Yılları Sanayi İstatistiki, Sermaye Piyasa Kurulu, Yayın No: 101, Ankara.
• ÖZBEL, Kenan (1947). Gürün Şalları, Klavuz Kitapları X, Ankara.
• ÖZBEL, Kenan (1945). El Sanatları I, CHP Bürosu.
• ÖZTUNA, Yılmaz (1982). Büyük Türkiye Tarihi C.11 Ötüken Yay., İstanbul.
• ÖZEN, Kutlu (2008). Sivas Yöresi Geleneksel El Sanatları, Kitapevi Yay. İstanbul.
• ÖZEN, Kutlu (1984). Sivas Tipi Sivas Halıcılığı”, I. Milletlerarası Türk Halı Kongresi, İstanbul.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. II. MEB yay. İstanbul.
• QUATAERT, Donald (1999). Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, İstanbul.
• QUATAERT Donald (2002). Ottoman Manufacturing in the Age of the Industrial Revolution, Cambridge Üniversite.
• QUATAERT, Donald (1992). Manufacturing and Technology Transfer in the Ottoman Empire, 1800-1914, Isis Press.
• QUATAERT, Donald (1993). Workers, Peasants, and Economic Change in the Ottoman Empire, 1730-1914, Isis Press.
• RASONY, Lydia (1971). “Türklerde Halıcılık Terimleri ve Halıcılığın Menşei”, Türk Kültürü, Mayıs S.103.
• SAKAOĞLU, Necdet (2007). 20. Yüzyıl Başında Osmanlı Coğrafyası, 1907-1908, Deniz Bank Finansal Hizmetler Grubu.
• SÜMER, Faruk (1984). “Anadolu'da Türk Halıcılığı’na Dair En Eski Tarihî Kayıtlar”, Türk Dünyası Araştırmaları, Türk Halıları Özel Sayısı, S. 32.
• ŞAHİN, Salih (2007). “Sultan II. Abdülhamid’in İradesiyle Hazırlanan Sivas Raporu” Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri C.I (s.289-312) Sivas 1000 Temel Eser Yay. No:9.
• ŞEMSEDDİN SAMİ (1894). Kâmusu’l-Âlâm IV, İstanbul.
• TUĞLACI, Pars (2004). Tarih Boyunca Batı Ermenileri, C.3. Pars Yay. İstanbul.
• TANİN, 14 Temmuz 1911, “Tatil-i Eşgal”, s .4.
• United States Department of Commerce Bureau of Foreignnad Domestic Commerce Reports Nos. 27-39 Volume 3, 1928, s. 209.
• United States Congressional Serial Set, 5328. Sayı, U.S. Government Printing Office, 1907.
• WYNN, Antony (2008). Three Camelsto Smyrna: Times of Warand Peace in Turkey, Persia, India, Afghanistan & Nepal 1907-1986, The Story of the Oriental Carpet Manufacturers Company.
• YAĞAN, Şahin Yüksel (1978). Türk El Dokumacılığı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. İstanbul.
• YALÇIN, Osman (1969). Vilayetlerimiz Serisi 6. Cilt, Özvürek Yayınevi, İstanbul.
• YETKİN, Şerare (1974). Türk Halı Sanatı, İş Bankası Yay. İstanbul.
• YERASIMOS, Stefanos (1980). Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye II, (Çev. Babür Kuzucu) Gözlem Yay. İstanbul.