FETİH ÖNCESİNDE YAZILMIŞ BİR MEVLİD: AYASOFYA MÜEZZİNİ KEMÂL'İN MEVLİDÜ’N-NEBÎ’Sİ

Yıl 2016, Cilt: 40 Sayı: 1, 27 - 95, 12.07.2016

Rıfat Kütük

Öz

İslami Türk edebiyatında Hz. Peygamber etrafında gelişen edebî türlerin en önemlilerinden biri mevlidlerdir. Hususen Hz. Peygamber’in doğumunu anlatmak için kaleme alınan mevlidlerin Türk edebiyatında müstakil eserler olarak ortaya çıkması bugünkü bilgilere göre 15. yüzyılın başlarına tesadüf eder. Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât isimli eseriyle inhisarı altına aldığı mevlid türünün Türk edebiyatındaki ilk örneklerinden biri Ayasofya Müezzini Kemâl’e aittir. Varlığı ilk kez bu çalışmayla duyurulan ve günümüze tek nüsha hâlinde ulaşan Mevlidü’n-Nebî’yi Kemâl, 1439’da nazmetmiştir. Bu makalede Kemâl’in Mevlid’i tanıtılıp incelenmiş, Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât’ıyla şekil ve muhteva bakımından karşılaştırılmış ve ulaşılabilen tek nüshadan hareketle eserin transkripsiyonlu metni verilmiştir.

 

Anahtar Kelimeler

Mevlid, Mevlidü’n-Nebî, Ayasofya Müezzini Kemâl

Kaynakça

• AKSOY, Hasan, “Mevlid”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergah Yay., C 6, İstanbul, 1986, s. 315-319.
• AKSOY, Hasan, “Mevlid-i Nebîler ve Türk Edebiyatında Mevlidler”, İslami Edebiyat, C 2, S 1, 1989, s. 10-11.
• AKSOY, Hasan, “Türk Edebiyatında Mevlidler”, Türkler (Editörler: Hasan Celâl GÜZEL, Kemal ÇİÇEK, Salim KOCA), C 11, Yeni Türkiye Yay. , Ankara, 2002, s. 758-761.
• AKSOY, Hasan, “Mevlid (Türk Edebiyatı)”, TDİA, C 29, İstanbul, 2004, s. 482-484.
• AKSOY, Hasan, “Eski Türk Edebiyatı’nda Mevlidler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi Eski Türk Edebiyatı I, 2007, C V, S 9, Bahar 2007, s. 323-332.
• AŞIK, Nazan, “Edirne Müftüsü Mehmed Fevzî Efendi’nin İcmâlü’l-Kelâm Adlı Mevlidi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C 6, S 26, Bahar 2013.
• ATEŞ, Ahmed, Süleyman Çelebi-Vesîletü’n-Necât Mevlid, TTK Yay., Ankara, 1954.
• Ayasofya Müezzini Kemâl, Mevlidü’n-Nebî (Yazma), Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi Nesteren ve Fuat Bayramoğlu Nadir Eserler Odası No. 92. Yazmanın dijital kopyası şu adres üzerinden temin edilmiştir:
• http://digitalcollections.library.ku.edu.tr/cdm/compoundobject/collection/MC/id/28515/show/28430/rec/144
• Beyân-ı Fâtımatü’z-Zehrâ (Yazma), İBB Atatürk Kitaplığı K.453, yk. 20a-24a
• Beyân-ı Fâtımatü’z-Zehrâ (Yazma), İBB Atatürk Kitaplığı K.582, yk. 24a-27b.
• Beyân-ı Fâtımatü’z-Zehrâ (Yazma), Rıfat Kütük Özel Kütüphanesi, yk. 29a-36a.
• DOĞAN, Şaban, “Bir Eski Oğuz Türkçesi Metni ‘Hikâye-i Fâtıma’ ve Dil Özellikleri”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, S 32, Eylül – Ekim 2012.
• EKİNCİ, Ramazan, “Behiştî Mahlaslı Şairlere Ait Mevlidler”, Sufi Araştırmaları Dergisi, C 5, S 10, Güz 2014, s. 17-79.
• Erzurumlu Mustafa Darir, Siyer-i Nebî (haz.: Selman Yılmaz), 2 C, Darulhadis Yay., İstanbul, 2004.
• EYİCE, Semavi, “Ayasofya Camii” TDİA, C 4, İstanbul, 1991, s. 218.
• EYİCE, Semavi, “Ayasofya Camii” TDİA, C 4, İstanbul, 1991, s. 219.
• EYİCE, Semavi, “Ayasofya Camii” TDİA, C 4, İstanbul, 1991, s. 220.
• EYİCE, Semavi, “Ayasofya Camii” TDİA, C 4, İstanbul, 1991, s. 221.
• Fâik Reşâd, Târîh-i Edebiyât-ı Osmâniyye, C I, Zarâfet Matbaası, İstanbul, tarihsiz.
• Fasl-ı Vefât-ı Fâtımatü’z-Zehrâ (Yazma), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi YZ0837, yk. 13a-16a.
• GÜNŞEN, Ahmet, İpsalalı Ebu’l-hayr, Mevlid (İnceleme-Metin-Dizin), Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Merkezi Yay. , Ankara, 2004.
• Hacı Mustafaoğlu, Mecmaü’l-Envâr Tenkitli Metin – İnceleme (haz.: Zuhal KÜLTÜRAL), Simurg Yay. , İstanbul, 2009.
• Hikâye-i Mevlid, Ahmed Kâmil Matbaası, İstanbul, 1323.
• Hikâye-i Mevlid, Ârif Efendi Matbaası, İstanbul, 1313.
• Hikâye-i Mevlid, Es’ad Efendi Taş Destgâhı, İstanbul, 1283.
• Hikâye-i Mevlid, Hulusi Efendi Matbaası, İstanbul, 1321.
• Hikâye-i Mevlid, İbrahim Efendi Matbaası, İstanbul, 1299.
• Hikâye-i Mevlidi’n-Nebi, Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Seyfettin Özege Salonu 0162741 ve 0164213 numarada bulunan, basım yeri ve tarihi belli olmayan taşbaskı nüshalar.
• Hikâye-i Mevlidi’n-Nebi, Matbaa-i Osmaniyye, İstanbul, 1311.
• Hikâye-i Mevlidi’n-Nebi, Mevlid Hikâyeleri, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul, 2014.
• İhramcızade İsmail Hakkı, Mevlid/Yâre Yâdigâr (Yazma), Rıfat Kütük Özel Kütüphanesi.
• İsmâîl b. Muhammed Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs Ammâ İşteherâ mine’l-Ehâdîsi alâ Elsineti’n-Nâs, II C, Beyrut, 1997.
• İsmail Hakkı-yı Rumkalevî, Mevlid (Yazma), Rıfat Kütük Özel Kütüphanesi.
• KARAHANOĞLU, Müştak Hatifî; KIRZIOĞLU, Fahrettin, Karahanoğlu Aile Tarihçesi ve Karahanoğlu M. Muhtar’ın Şiirleri – Kitaplığı, Atatürk Üniversitesi Yay., Erzurum, 1986.
• KÖKSAL, M. Fatih, Mevlid-nâme, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara, 2011.
• KÖKSAL, M. Fatih, “Mevlidlerle İlgili Mevcut Malumata Dair Tashihler”, Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori, Kesit Yay., İstanbul, 2012, s. 275-276.
• KUZUBAŞ, Muhammet, “Manzum Bir Destan Kitabı (Destân-ı Veysel Karânî, Vefât-ı Hz. Fâtıma, Vefât-ı Hz. İbrâhîm, Hikâyet-i Gügercin, Hikâyet-i Geyik)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research, Volume 1/2, Winter 2007, s. 304-340;
• MAZIOĞLU, Hasibe, “Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şairler”, AÜDTCF Türkoloji Dergisi, C 6, S 1, Ankara, 1974, s. 31-62.
• Mehmed Fevzî, Kudsiyetü’l-Ahbâr fî Mevlidi Ahmedi’l-Muhtâr, yer ve tarih yok.
• Mehmed Şemseddin el-Mısrî; Mevlid – Mesâr-ı Şemsu’l-Mısrî fi’l-Mevlîdi’l-Muhammedî (haz. : Mustafa Kara), Sır Yay. , Bursa, 2008.
• Mevlûdü’n-Nebî, Dârü’t-Tıbâ’ati’l-Âmîre, İstanbul, 1265.
• Muslihî, Gül-efşân (Yazma), Rıfat Kütük Özel Kütüphanesi.
• OKİÇ, M. Tayyib, “Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinin Tercemeleri”, Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, S 1, Aralık 1975, Sevinç Matbaası, Ankara, 1976, s. 17-78.
• PEKOLCAY, Neclâ, Türkçe Mevlid Metinleri (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, 2 C, İstanbul, 1950.
• SARIKAYA, Bekir, Arif – Mürşidü’l-‘Ubbâd, Nüsha-i ‘Âlem ve Şerhü’l-Adem, Mevlid (Giriş- Transkripsiyonlu Metin-Sözlük) (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 1992.
• Sîret-i Hazret-i Fâtıma (Yazma), Rıfat Kütük Özel Kütüphanesi, yk. 36a-40a.
• SÖYLEMEZ, Mehmet Mahfuz, Dâstân-ı İbrâhîm Edhem, Dâstân-ı Fâtıma, Dâstân-ı Hâtun, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Alevî-Bektâşî Klasikleri 6, Ankara, 2011.
• Süleyman Çelebi, Mevlid (haz.: Faruk K. Timurtaş), Kültür Bakanlığı Yay. , İstanbul, 1980.
• Süleyman Çelebi, Mevlid (haz.: Neclâ Pekolcay), Dergâh Yay., İstanbul, 1992.
• Şeyh Sâmî; Mevlid-i Müctebâ ve Şemâ’il-i Celîle-i Muhammed Mustafâ Salla’llâhü Aleyhi ve Sellem, Müşterekü’l-Menfa’a Osmanlı Şirketi Matbaası, İstanbul, 1331.
• TUNÇ, Semra, Ârif Hayatı-Eserleri Edebî Kişiliği ve Eserlerinin Tenkidli Metni (Basılmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensititüsü, 1. C , Konya, 1996.
• UÇMAN, Abdullah; KONCU, Hanife; ÇAKIR, Müjgan; Sinanoğlu Mevlidi (Ümîzü’l-Müznibîn), Kitabevi Yay., İstanbul, 2013.
• ÜNVER, İsmail, “Ahmedî’nin İskender-nâmesi’ndeki Mevlid Bölümü”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 1977’den ayrı basım, Ankara, 1978, s. 355-411.
• ÜNVER, İsmail, “Çevriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, AÜDTCF. Türkoloji Dergisi, C XI, S 1, Ankara, 1993, s. 51-89.
• Vefât-ı Fâtıma (Yazma), Rıfat Kütük Özel Kütüphanesi, yk. 13b-18a.
• Vefât-ı Fâtıma (Yazma), Millî Kütüphane 06 Mil Yz A 8624/3, yk. 47a-57b .
• YEKBAŞ, Hakan, Türk Edebiyatında Hz. Ali ve Hz. Fâtıma Mevlidleri, Asitan Yay., Ankara, 2012.
• YILDIZ, Alim, “İhramcızade İsmail Hakkı” Mevlid-i Nebî İhramcızâde İsmâil Hakkı Toprak, Asitan Yay., Sivas, 2010.
• YILMAZ, Mehmet, Edebiyatımızda İslami Kaynaklı Sözler, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1992.