Araştırma Makalesi
Yıl 2017,
Cilt: 53 Sayı: 4, 123 - 149, 06.12.2017
Öz
The usage and customs have an
important position in the pratic of Islamic law. The Hanafi school of thought,
which is serious cult of Islamic law is one of them who are putting an emphasis
to the usage and customs. El- esbah ve’n-Nezair named work of Ibn Nuceym is
approved as most systemically study about the bases of the Hanafi school of
thought. He explains “el adetu muhakkematun” one of the first 6 bases about the
usage. In this work, we have analysed the topic about the usage from Ibn
Nuceym’ s work Kavâid, who has analysed the usage theoretically and explained
with samples for the first.
Anahtar Kelimeler
Ibn Nuceym El-esbah ve’n-Nezair Islamic Jurisprudence ‘Urf (custom) Habit
Kaynakça
- Acar, İsmail, “İbn Nüceym Hayatı ve Eserleri”, D.E.Ü.İ.F Dergisi, XIII, İzmir 2001. Acem, Refik, Mevsûatu mustelehâtı usûli’l fıkh ınde’l-müslimîn, I-II, 1. Baskı, Mektebetü lübnan, Beyrut 1998. Ades, Nezir Selim, Saâdetü’l vusûl îlâ ilmi’lusûl, 1.Baskı, Darü’t-taybe, Dımeşk 2008. Ahmet b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnavut-Âdil Mürşid, VI, 1. Baskı, Risâle yay., 2001. Ali b. Ebubekir b. Süleyman el-Heysemi Nureddin, Mecmau’z-Zevâid, XII, Thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed Ata, 1.Baskı, Darü’l-kütübi’l-İlmiyye. Ali Haydar Efendi, Dürer’u’l-hükkâm şerhu mecelletü’l-ahkâm, I-IV, Dâru âlemi’l-kütüb, Riyad 2003. Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, 7. Baskı, İFAV yay.,t.y. Baktır, Mustafa, “Kaide”, DİA, XXIV. Berkîtî, et-Tarîfâtü’l-fıkhiyye, 1.Baskı, Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 2003. Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahihu’l-Buhârî, I-VIII, Matbai Âmire, Âsitane, 1315, I-III, Çağrı yay., İstanbul 1981. Çiftçioğlu, Cengiz Topel, “2802 Sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununa Göre Hâkim ve Savcıların Disiplin Soruşturmaları”, DEHFD, XIII, S.I, 2011. Çeker, Orhan, İslâm Hukukunda Akitler, 1.Baskı, Tekin yay., Konya 2014. Demirci, Mehmet, “Muhammed b. Fadl el-Belhi” DİA, XXX. Dönmez, İbrahim Kâfi , “Örf”, DİA, XXXIV. Ebu Sünne, Ahmed Fehmi, el-Urfu ve’l-âde fi Re’yi’l-fukahâ, 3. Baskı, Dârü’l-beşâir, Kahire 1992. Elbani, Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaîfeve’l-mevzûa, 1. Baskı, Mektebetü’l-meârif, Riyad 2002. Erdoğan, Mehmet, Fıkıh Ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 4. Baskı, Ensar yay., İstanbul 2013. _______, İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, 8.Baskı, İFAV, İstanbul 2014. Feyyûmî, el-Misbâhü’l-münîr, Mektebetü Lübnan, Beyrut 2010. Graf, Ervin-Abdoldjavad Falaturi, İslâm Hukuku Üzerine Araştırmalar, Usûl yay., Kayseri 1994. Güzelhisârî, Mustafa Hulûsi, Menâfi’u’d-dekâik fi şerhi Mecâmi’i’l-hakâik, Dârü’t-Tibaatı’l-Âmire, h.1273. Hâdimî, Ebu Sa’îd Muhammed b. Mustafa b. Osman, Mecâmi’ul-hakâik, Dârü’t-Tibaatı’l-Âmire, h.1273. Hamevi, Gamzu uyûni’l-besâir, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1985. İbrahim, Mustafa-Ahmed Hasan ez-Zeyat-Muhammed Ali Neccar-Hamid Abdülkadir, Mucem’u-l Vasît, 2. Baskı, Mektebeü’l-İslâmiyye, İstanbul. İbn Âbidîn, Nüzhetü’n-nevâzirale’l-eşbâh ve’n nezâir, I-II, Dârü’l-fikr. _______, Mecmûatü Resâilî İbn Âbidîn, (Thk. Muhammed el-Azâzî) I-II, 1.Baskı, Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 2014. İbn Nüceym, ZeynelÂbidîn b. İbrahim b. Muhammed el-Mısri, el-Eşbâh ve’n Nezâir (Hamevi şerhiyle beraber), I-IV, 1.Baskı, Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, Beyrut, 1985. (Thk. Abdülkerim el-Fudaylî), thk. li’l Eşbâh ve’n Nezâir, el-Mektebetü’l Asriyye, Beyrut 2011. _______, Resâil-i İbn Nüceym el iktisâdiyye, (Thk. Ali Cuma Muhammed-Muhammed Ahmed Serrâc), Dârü’s-selâm, Kahire 1998. _______, el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzü’d-Dekâik, (Thk. Zekeriyya Umeyrât), I-IX, 2.Baskı, Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 2013. _______, el-Fevâ’idü’z-Zeyniyye fî mezhebi’l-Hanefîyye, Dârü İbnü’l- Cevzî, Umman 2014. Kaplan, İlyas, “Hanefî Mezhebinde Muteber Kaynaklar ve Mezheb İçi Tercihin İşleyişi”, İHAD, XVIII, 2011. Karafi, Nefâisu’lusûl fîşerhı’l-mahsûl, IX, 2.Baskı, Mektebetü nezzar mustafa el-bân, Mekke 1997. Karaman, Hayreddin, “Akid”, DİA, II. Kaya, Ali, “İslâm Hukukunda Örfün Kaynaklık Değerinin Sınırları Konusuna Hukuk Felsefesi Açısından Bir Yaklaşım”, İHAD, V, 2005. Kurt, Ayhan, Mavsıli’nin İhtiyar Adlı Eserinde Örf ve Âdet, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) H.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum 2014. Muavvid, Abdüttevvab Mustafa Halid, el-Veciz fi ilmi kavâidi’l-fıkhiyye, 1.Baskı, Nida Yay., İstanbul 2014. Ocakoğlu, Ömer Faruk, Hanefî Mezhebinin Mezheb İçi İşleyişinde Örfün Konumu: İbn Âbidîn’in “Örf Risâlesi” Örneği, (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004. Özbalıkçı, Mustafa Reşit, “el-Eşbâh ve’n-Nezâir”, DİA, XI. Özel, Ahmet, Hanefî Fıkıh Âlimleri, 3. Baskı, TDV yay., Ankara 2013. _______, “İbnNüceym” DİA, XX. Pekcan, Ali, Klasik Usul Düşüncesinde İcma Doktrini, Yediveren yay., Konya 2009. _______, Fıkhî Risâleler, 1.Baskı, EK Kitap yay., İstanbul 2012. _______, İslâm Hukuk Teorisine Usûli Yaklaşımlar, Yediveren yay, Konya 2009. Serahsî, Mebsût, I-XXXI, 1. Baskı, Dârü’l-ma’rife, Beyrut 1989. Seyyid, Seyyid Muhammed, “Kansu Gavri”, DİA, XXIV. Siraceddin, Abdullah, Şerhu’l-Manzûmeti’l-Beykûniyye fî Mustalahi’l-Hadîs, Dârü’l-felâh, Haleb, t.y. Şaban, Zekiyyuddin, Usulü’l fıkhı’l islâmî, Mektebetü’l-Hanefîyye, İstanbul, 2012. Notlar ekleyerek tercüme eden: İbrahim Kâfi Dönmez, İslâm Hukuk İlminin Esasları, TDV İsam yay. Ankara 2008. Şevkânî, Neylü’l-evtâr, I-VIII, 1.Baskı, Dârü’l-hadis, 1993. Taberâni, Süleyman b. Ahmed Ebü’l-Kasım, Mu’cemu’t-Taberâni’l-Kebîr, Thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefi, 2. Baskı, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire 2008. Temîmi, Takiyyuddin b. Abdülkadir ed-Dârî el-Ğazzî el-Mısrî el-Hanefî, et-Tabakâtü’s-seniyye fi terâcimi’l Hanefîyye, I-IV, 1. Baskı, Daru’r rıfâî, Riyad 1989. Tomar, Cengiz, ,“Zebid”, DİA, XLIV. Yıldırım, Mustafa, Mecelle’nin küllî kaideleri, İlvak yay. İzmir 2009.
Yıl 2017,
Cilt: 53 Sayı: 4, 123 - 149, 06.12.2017
Öz
Örf ve âdet, İslâm hukuku pratiğinde
önemli bir yere sahiptir. İslâm hukukunun önemli ekollerinden olan Hanefî
mezhebi de örfe en çok önem veren fıkıh mezheplerinden birisidir. İbn Nüceym’in
el-Eşbah ve’n-Nezâir adlı eseri de Hanefî mezhebinde fıkıh kaidelerine dair en
sistematik ilk çalışma olarak kabul edilir. Bu eserde müellif ilk altı küllî
kaideden örfe dair “el-Âdetü muhakkemetün” kaidesini açıklamıştır. Biz de bu
çalışmamızda Hanefî mezhebinde ilk defa, örfü teorik bir şekilde inceleyen ve
örneklerle açıklayan İbn Nüceym’in kavâide dair bu eserindeki örfle ilgili
kısmı inceledik.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Acar, İsmail, “İbn Nüceym Hayatı ve Eserleri”, D.E.Ü.İ.F Dergisi, XIII, İzmir 2001. Acem, Refik, Mevsûatu mustelehâtı usûli’l fıkh ınde’l-müslimîn, I-II, 1. Baskı, Mektebetü lübnan, Beyrut 1998. Ades, Nezir Selim, Saâdetü’l vusûl îlâ ilmi’lusûl, 1.Baskı, Darü’t-taybe, Dımeşk 2008. Ahmet b. Hanbel, Müsned, Thk. Şuayb el-Arnavut-Âdil Mürşid, VI, 1. Baskı, Risâle yay., 2001. Ali b. Ebubekir b. Süleyman el-Heysemi Nureddin, Mecmau’z-Zevâid, XII, Thk. Muhammed Abdülkadir Ahmed Ata, 1.Baskı, Darü’l-kütübi’l-İlmiyye. Ali Haydar Efendi, Dürer’u’l-hükkâm şerhu mecelletü’l-ahkâm, I-IV, Dâru âlemi’l-kütüb, Riyad 2003. Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, 7. Baskı, İFAV yay.,t.y. Baktır, Mustafa, “Kaide”, DİA, XXIV. Berkîtî, et-Tarîfâtü’l-fıkhiyye, 1.Baskı, Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 2003. Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahihu’l-Buhârî, I-VIII, Matbai Âmire, Âsitane, 1315, I-III, Çağrı yay., İstanbul 1981. Çiftçioğlu, Cengiz Topel, “2802 Sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununa Göre Hâkim ve Savcıların Disiplin Soruşturmaları”, DEHFD, XIII, S.I, 2011. Çeker, Orhan, İslâm Hukukunda Akitler, 1.Baskı, Tekin yay., Konya 2014. Demirci, Mehmet, “Muhammed b. Fadl el-Belhi” DİA, XXX. Dönmez, İbrahim Kâfi , “Örf”, DİA, XXXIV. Ebu Sünne, Ahmed Fehmi, el-Urfu ve’l-âde fi Re’yi’l-fukahâ, 3. Baskı, Dârü’l-beşâir, Kahire 1992. Elbani, Silsiletü’l-ehâdîsi’z-zaîfeve’l-mevzûa, 1. Baskı, Mektebetü’l-meârif, Riyad 2002. Erdoğan, Mehmet, Fıkıh Ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 4. Baskı, Ensar yay., İstanbul 2013. _______, İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, 8.Baskı, İFAV, İstanbul 2014. Feyyûmî, el-Misbâhü’l-münîr, Mektebetü Lübnan, Beyrut 2010. Graf, Ervin-Abdoldjavad Falaturi, İslâm Hukuku Üzerine Araştırmalar, Usûl yay., Kayseri 1994. Güzelhisârî, Mustafa Hulûsi, Menâfi’u’d-dekâik fi şerhi Mecâmi’i’l-hakâik, Dârü’t-Tibaatı’l-Âmire, h.1273. Hâdimî, Ebu Sa’îd Muhammed b. Mustafa b. Osman, Mecâmi’ul-hakâik, Dârü’t-Tibaatı’l-Âmire, h.1273. Hamevi, Gamzu uyûni’l-besâir, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 1985. İbrahim, Mustafa-Ahmed Hasan ez-Zeyat-Muhammed Ali Neccar-Hamid Abdülkadir, Mucem’u-l Vasît, 2. Baskı, Mektebeü’l-İslâmiyye, İstanbul. İbn Âbidîn, Nüzhetü’n-nevâzirale’l-eşbâh ve’n nezâir, I-II, Dârü’l-fikr. _______, Mecmûatü Resâilî İbn Âbidîn, (Thk. Muhammed el-Azâzî) I-II, 1.Baskı, Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 2014. İbn Nüceym, ZeynelÂbidîn b. İbrahim b. Muhammed el-Mısri, el-Eşbâh ve’n Nezâir (Hamevi şerhiyle beraber), I-IV, 1.Baskı, Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, Beyrut, 1985. (Thk. Abdülkerim el-Fudaylî), thk. li’l Eşbâh ve’n Nezâir, el-Mektebetü’l Asriyye, Beyrut 2011. _______, Resâil-i İbn Nüceym el iktisâdiyye, (Thk. Ali Cuma Muhammed-Muhammed Ahmed Serrâc), Dârü’s-selâm, Kahire 1998. _______, el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzü’d-Dekâik, (Thk. Zekeriyya Umeyrât), I-IX, 2.Baskı, Darü’l-Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 2013. _______, el-Fevâ’idü’z-Zeyniyye fî mezhebi’l-Hanefîyye, Dârü İbnü’l- Cevzî, Umman 2014. Kaplan, İlyas, “Hanefî Mezhebinde Muteber Kaynaklar ve Mezheb İçi Tercihin İşleyişi”, İHAD, XVIII, 2011. Karafi, Nefâisu’lusûl fîşerhı’l-mahsûl, IX, 2.Baskı, Mektebetü nezzar mustafa el-bân, Mekke 1997. Karaman, Hayreddin, “Akid”, DİA, II. Kaya, Ali, “İslâm Hukukunda Örfün Kaynaklık Değerinin Sınırları Konusuna Hukuk Felsefesi Açısından Bir Yaklaşım”, İHAD, V, 2005. Kurt, Ayhan, Mavsıli’nin İhtiyar Adlı Eserinde Örf ve Âdet, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) H.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum 2014. Muavvid, Abdüttevvab Mustafa Halid, el-Veciz fi ilmi kavâidi’l-fıkhiyye, 1.Baskı, Nida Yay., İstanbul 2014. Ocakoğlu, Ömer Faruk, Hanefî Mezhebinin Mezheb İçi İşleyişinde Örfün Konumu: İbn Âbidîn’in “Örf Risâlesi” Örneği, (Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004. Özbalıkçı, Mustafa Reşit, “el-Eşbâh ve’n-Nezâir”, DİA, XI. Özel, Ahmet, Hanefî Fıkıh Âlimleri, 3. Baskı, TDV yay., Ankara 2013. _______, “İbnNüceym” DİA, XX. Pekcan, Ali, Klasik Usul Düşüncesinde İcma Doktrini, Yediveren yay., Konya 2009. _______, Fıkhî Risâleler, 1.Baskı, EK Kitap yay., İstanbul 2012. _______, İslâm Hukuk Teorisine Usûli Yaklaşımlar, Yediveren yay, Konya 2009. Serahsî, Mebsût, I-XXXI, 1. Baskı, Dârü’l-ma’rife, Beyrut 1989. Seyyid, Seyyid Muhammed, “Kansu Gavri”, DİA, XXIV. Siraceddin, Abdullah, Şerhu’l-Manzûmeti’l-Beykûniyye fî Mustalahi’l-Hadîs, Dârü’l-felâh, Haleb, t.y. Şaban, Zekiyyuddin, Usulü’l fıkhı’l islâmî, Mektebetü’l-Hanefîyye, İstanbul, 2012. Notlar ekleyerek tercüme eden: İbrahim Kâfi Dönmez, İslâm Hukuk İlminin Esasları, TDV İsam yay. Ankara 2008. Şevkânî, Neylü’l-evtâr, I-VIII, 1.Baskı, Dârü’l-hadis, 1993. Taberâni, Süleyman b. Ahmed Ebü’l-Kasım, Mu’cemu’t-Taberâni’l-Kebîr, Thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefi, 2. Baskı, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire 2008. Temîmi, Takiyyuddin b. Abdülkadir ed-Dârî el-Ğazzî el-Mısrî el-Hanefî, et-Tabakâtü’s-seniyye fi terâcimi’l Hanefîyye, I-IV, 1. Baskı, Daru’r rıfâî, Riyad 1989. Tomar, Cengiz, ,“Zebid”, DİA, XLIV. Yıldırım, Mustafa, Mecelle’nin küllî kaideleri, İlvak yay. İzmir 2009.
Toplam 1 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 6 Aralık 2017 |
| Gönderilme Tarihi | 12 Temmuz 2017 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2017 Cilt: 53 Sayı: 4 |
Diyanet İlmi Dergi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.