Öz
In the studies of translation history, the
concept of “tercüme” (“translation”) emerges as “an amalgamation of many forms
of transfer practices bound to the Ottoman culture” (Paker, 2014: 67). Within
this context, the concept of “tercüme” brought forward conceptual discussions
on terms such as “nakl” (“appropriated transfer”), “taklid” (“imitation”) and
“te’lîf” (“creative mediation”). The studies highlight that, in contrast to the
contemporary conception of “original” used as synonymous with “te’lîf” today, the
Ottoman understanding of “te’lif” covers “works that are produced based on a
source or sources that can be considered foreign and that could partially be a
translation and partially be shaped by the author’s contribution” (2014: 38).
In this respect, “tercüme” in Ottoman culture is considered as “a concept that
encompasses many forms of rewriting practices” (2014: 42), and “te’lîf”
practice is “an act of appropriation through translation” (2014: 56). This way,
the strict distinction between original works and translated works gets
blurred, and we encounter works that are produced via translation. Considering
“te’lif” within the framework of the concept of “tercüme” necessitates the
re-examination of works that were presented as “original” or “translated”. The
aim of this study is to analyse the first local examples of Ottoman crime
fiction within this perspective. “Amanvermez” series (1913-1934), written by
different “authors” and presented as the “Sherlock Holmes of the Turks”, are
among the aforementioned crime fiction works. Despite their similarities to the
Western crime fiction works in terms of both narrative and character creation,
the first crime fiction literary works, also reflecting the specific features
of their era, open up the debate of
whether they are “original” or “imitation” (See Öztürk, 2012; Şahin, 2011). Our
study aims to reconsider these works in light of the concept of “te’lîf”, a
strategy of “writing through translation” (Paker, 2014: 46) to understand their
functions in the era they were written in.
Anahtar Kelimeler
Crime fiction series Translation Studies Writing through translation
Kaynakça
- Altıntaş, Özge & Ayşe Banu Karadağ. (2019). Polisiye Edebiyatta Ulusal Alegori Çevirisi: Amanvermez Avni’nin Serüvenleri. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 17, 277-295. Altıntaş-Balcı, Ayşe. (2005). Türklerin Sherlock Holmes'ü Amanvermez Avni. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Altuğ, Fatih. (2007). Namık Kemal’in Edebiyat Eleştirisinde Modernlik ve Öznellik. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Bassnett, Susan. (2002). Translation Studies (3. Baskı). New York: Routledge. Bozkurt, Eshabil. (2014). 1908-1928 Yılları Arasında Batı Dillerinden Osmanlı Türkçesine Çevrilen Romanlarda Mukaddime Geleneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Demircioğlu, Cemal. (2005). Geç-Dönem Osmanlı Edebiyatı Geleneğinde Tercüme ve Onunla İlişkili Metin Üretme Uygulamalarını Yeniden Düşünmek. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Demirkol, Neslihan. (2015). 1850-1900 Yılları Arasında Edebiyat Yayıncılığı Alanının Yeniden Biçimlenmesi ve Edebiyat Çevirileri Piyasasının Doğuşu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Doyle, Arthur Conan. (1996). Sherlock Holmes: The Complete Stories. Hertfordshire: Wordsworth Editions. Göktürk, Akşit. (1994). Çeviri: Dillerin Dili. İstanbul: Yapı Kredi. Kaya, Nilay. (2015). Amanvermez Avni ile Yeniden. Erişim 29 Mayıs 2019, http://t24.com.tr/k24/yazi/a1,194 Koç, İlyas. (2015). Polisiye Romanın “Kültü”: Sherlock Holmes. Erişim 29 Mayıs 2019, https://yaakebikec.wordpress.com/2019/01/24/polisiye-romanin-kultu-sherlock-holmes/ Munday, Jeremy. (2001). Introducing Translation Studies: Theories and Applications. Shanghai: Shanghai Foreign Language Education Press. Öner, Işın. (1990). A Re-evaluation of the Concept of Equivalence in the Literary Translations of Ahmed Midhat Efendi: A Linguistic Perspective. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Öztürk, Banu. (2012). Sherlock Holmes’ün Türk Edebiyatındaki İzdüşümüne Bir Örnek: Amanvermez Avni’nin Serüvenleri. Proocedings of International Symposium on Language and Communication: Research Trends and Challenges, 10-13 Haziran, İzmir. Erişim 29 Mayıs 2019, https://www.academia.edu/2535086/Aman_Vermez_Avni Paker, Saliha. (2009). Terceme ve Nazire Olarak Çeviri: Kültüre Bağlı Kavramlar ve Osmanlı Çeviri Tarihi Araştırmalarına Bir Kavramsal Çerçeve Kurmak. Journal of Turkish Studies = Türklük Bilgisi Araştırmaları: Cem Dilçin Armağanı II, Cilt 33, Sayı 2, 92-5. Paker, Saliha. (2014). Terceme, Te’lîf ve Özgünlük Meselesi. Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh, Ed. H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu, S. S. Kuru & A. E. Özyıldırım, 36-71. İstanbul: Klasik. Recâizâde Mahmûd Ekrem. (1872). Atala Tercemesi. İstanbul: Terakki. Rolls, Alistair & Clara Sitbon. (2013). Traduit de l’Américain’ from Poe to the Série Noire: Baudelaire’s Greatest Hoax. Modern and Contemporary France, Cilt 21, Sayı 1, 37-53. Rolls, Alistair. (2016). Whose National Allegory Is It Anyway? Or What Happens When Crime Fiction Is Translated? Forum for Modern Language Studies, Cilt 52, Sayı 4, 434-448. Sami, Ebüsüreyya. (2019). Türklerin Sherlock Holmes’ü Amanvermez Avni. Çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Ötüken. Sayer, David Selim. (2015). Bir Osmanlı Polisiyesi. Erişim 29 Mayıs 2019, http://t24.com.tr/k24/yazi/bir-osmanli-polisiyesi,381. Şahin Seval, Didem Ardalı Büyükarman, Banu Öztürk, Ayşe Şahin & İpek Şahbenderoğlu. (2011-2014). 1884-1928’de Türkiye'de Yayımlanmış Telif Polisiye Eserlerin Tarihi. TÜBİTAK Projesi, İstanbul. Şahin, Seval. (2011). Taklit Orjinale Karşı: Cingöz Recai versus Sherlock Holmes. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt 6, Sayı 1, 1831-1842. Şahin, Seval. (2017). Cinai Meseleler. İstanbul: İletişim. Tahirü’l-Mevlevî. (1973). Edebiyat Lügati. Ed. Kemal Edip Kürkçüoğlu. İstanbul: Enderun Kitabevi. Tellioğlu, Banu. (2019). Özgünün Kökeni ve Çeviride Telif Hakları Meselesi. Çeviribilimde Araştırmalar, Ed. Seda Taş, 123-148. İstanbul: Hiperlink. Toprak, Zafer. (2008). ‘Reel’den ‘İmajiner’e Güvenlik Meselesi – Osmanlı Kolluk Kuvvetleri ve Marjinaller. Toplumsal Tarih, Sayı 175, 54-62. Üyepazarcı, Erol. (2008). Korkmayınız Mister Sherlock Holmes!. Türkiye'de Polisiye Romanın 125 Yıllık Öyküsü. Cilt 1-2. İstanbul: Oğlak. Venuti, Lawrence. (2004). The Translator’s Invisibility - A History of Translation. Shanghai: Shanghai Foreign Language Education Press. Yazıksız, Necib Asım. (1983). Kitap. Ed. Türker Acaroğlu. İstanbul: İletişim. Yetiş, Kâzım. (2006). Belâgattan Retoriğe. İstanbul: Kitabevi.
Öz
Çeviri tarihi araştırmalarında “tercüme” kavramı
“Osmanlı kültürüne bağlı pek çok aktarım çeşidini kapsayan bir pratikler
bütünü” olarak karşımıza çıkmaktadır (Paker, 2014: 67). Bu bağlamda “tercüme”
kavramı “nakl”, “taklid”, “te’lîf” gibi
kavramsal tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Yapılan araştırmalarda
Osmanlı’nın “te’lîf”
eser anlayışının günümüzün “özgün” eser anlayışından farklı olarak “yabancı
sayılabilecek kaynak ya da kaynaklara dayanan, kısmen terceme olabilen, kısmen
yazarın katkılarıyla üretilen” eserleri kapsadığı vurgulanmaktadır (2014: 38).
Bu açıdan Osmanlı kültüründe “tercüme” “çok çeşitli yeniden yazma pratiklerini
kapsayan bir kavram” (2014: 42), “te’lîf” pratiği ise “terceme yollu bir sahiplenme edimi” (2014: 56) olarak
düşünülmektedir. Böylece te’lîf eser ve tercüme eser arasındaki
keskin sınırlar bulanıklaşmakta ve tercüme yoluyla oluşturulan eserler
karşımıza çıkmaktadır. “Te’lif” kavramının “tercüme” kavramı çerçevesinde
değerlendirilmesi, “te’lîf” ve
“tercüme” olarak sunulan eserlerin yeniden incelenmesini gerekli kılmaktadır.
Bu çalışmanın amacı, Osmanlı’daki ilk yerli polisiye edebiyat örneklerini bu
çerçevede irdelemektir. Bahsi geçen polisiye edebiyat eserlerine “Türklerin
Sherlock Holmes’ü” olarak tanıtılan ve farklı “yazarlar” tarafından kaleme
alınan “Amanvermez” serileri (1913–1934) örnek gösterilebilir. İlk seri
polisiye edebiyat eserleri gerek kurgu gerek karakter yaratımı açısından Batılı
polisiye örneklerine benzemesine rağmen kendi döneminin
özelliklerini yansıtması sebebiyle “özgün mü?” yoksa “taklit mi?” sorularını
gündeme getirmiştir (Örn. Öztürk, 2012; Şahin, 2011). Bu çalışmada, eserlerin
yazıldığı dönemdeki işlevlerini anlamak için söz konusu eserler “terceme yollu
yazma” (Paker, 2014: 46) stratejisi olarak “te’lîf” kavramı ışığında yeniden
değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler
Polisiye edebiyat serileri çeviribilim tercüme yoluyla yazma
Kaynakça
- Altıntaş, Özge & Ayşe Banu Karadağ. (2019). Polisiye Edebiyatta Ulusal Alegori Çevirisi: Amanvermez Avni’nin Serüvenleri. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 17, 277-295. Altıntaş-Balcı, Ayşe. (2005). Türklerin Sherlock Holmes'ü Amanvermez Avni. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Altuğ, Fatih. (2007). Namık Kemal’in Edebiyat Eleştirisinde Modernlik ve Öznellik. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Bassnett, Susan. (2002). Translation Studies (3. Baskı). New York: Routledge. Bozkurt, Eshabil. (2014). 1908-1928 Yılları Arasında Batı Dillerinden Osmanlı Türkçesine Çevrilen Romanlarda Mukaddime Geleneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Demircioğlu, Cemal. (2005). Geç-Dönem Osmanlı Edebiyatı Geleneğinde Tercüme ve Onunla İlişkili Metin Üretme Uygulamalarını Yeniden Düşünmek. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Demirkol, Neslihan. (2015). 1850-1900 Yılları Arasında Edebiyat Yayıncılığı Alanının Yeniden Biçimlenmesi ve Edebiyat Çevirileri Piyasasının Doğuşu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Doyle, Arthur Conan. (1996). Sherlock Holmes: The Complete Stories. Hertfordshire: Wordsworth Editions. Göktürk, Akşit. (1994). Çeviri: Dillerin Dili. İstanbul: Yapı Kredi. Kaya, Nilay. (2015). Amanvermez Avni ile Yeniden. Erişim 29 Mayıs 2019, http://t24.com.tr/k24/yazi/a1,194 Koç, İlyas. (2015). Polisiye Romanın “Kültü”: Sherlock Holmes. Erişim 29 Mayıs 2019, https://yaakebikec.wordpress.com/2019/01/24/polisiye-romanin-kultu-sherlock-holmes/ Munday, Jeremy. (2001). Introducing Translation Studies: Theories and Applications. Shanghai: Shanghai Foreign Language Education Press. Öner, Işın. (1990). A Re-evaluation of the Concept of Equivalence in the Literary Translations of Ahmed Midhat Efendi: A Linguistic Perspective. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Öztürk, Banu. (2012). Sherlock Holmes’ün Türk Edebiyatındaki İzdüşümüne Bir Örnek: Amanvermez Avni’nin Serüvenleri. Proocedings of International Symposium on Language and Communication: Research Trends and Challenges, 10-13 Haziran, İzmir. Erişim 29 Mayıs 2019, https://www.academia.edu/2535086/Aman_Vermez_Avni Paker, Saliha. (2009). Terceme ve Nazire Olarak Çeviri: Kültüre Bağlı Kavramlar ve Osmanlı Çeviri Tarihi Araştırmalarına Bir Kavramsal Çerçeve Kurmak. Journal of Turkish Studies = Türklük Bilgisi Araştırmaları: Cem Dilçin Armağanı II, Cilt 33, Sayı 2, 92-5. Paker, Saliha. (2014). Terceme, Te’lîf ve Özgünlük Meselesi. Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh, Ed. H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu, S. S. Kuru & A. E. Özyıldırım, 36-71. İstanbul: Klasik. Recâizâde Mahmûd Ekrem. (1872). Atala Tercemesi. İstanbul: Terakki. Rolls, Alistair & Clara Sitbon. (2013). Traduit de l’Américain’ from Poe to the Série Noire: Baudelaire’s Greatest Hoax. Modern and Contemporary France, Cilt 21, Sayı 1, 37-53. Rolls, Alistair. (2016). Whose National Allegory Is It Anyway? Or What Happens When Crime Fiction Is Translated? Forum for Modern Language Studies, Cilt 52, Sayı 4, 434-448. Sami, Ebüsüreyya. (2019). Türklerin Sherlock Holmes’ü Amanvermez Avni. Çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Ötüken. Sayer, David Selim. (2015). Bir Osmanlı Polisiyesi. Erişim 29 Mayıs 2019, http://t24.com.tr/k24/yazi/bir-osmanli-polisiyesi,381. Şahin Seval, Didem Ardalı Büyükarman, Banu Öztürk, Ayşe Şahin & İpek Şahbenderoğlu. (2011-2014). 1884-1928’de Türkiye'de Yayımlanmış Telif Polisiye Eserlerin Tarihi. TÜBİTAK Projesi, İstanbul. Şahin, Seval. (2011). Taklit Orjinale Karşı: Cingöz Recai versus Sherlock Holmes. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt 6, Sayı 1, 1831-1842. Şahin, Seval. (2017). Cinai Meseleler. İstanbul: İletişim. Tahirü’l-Mevlevî. (1973). Edebiyat Lügati. Ed. Kemal Edip Kürkçüoğlu. İstanbul: Enderun Kitabevi. Tellioğlu, Banu. (2019). Özgünün Kökeni ve Çeviride Telif Hakları Meselesi. Çeviribilimde Araştırmalar, Ed. Seda Taş, 123-148. İstanbul: Hiperlink. Toprak, Zafer. (2008). ‘Reel’den ‘İmajiner’e Güvenlik Meselesi – Osmanlı Kolluk Kuvvetleri ve Marjinaller. Toplumsal Tarih, Sayı 175, 54-62. Üyepazarcı, Erol. (2008). Korkmayınız Mister Sherlock Holmes!. Türkiye'de Polisiye Romanın 125 Yıllık Öyküsü. Cilt 1-2. İstanbul: Oğlak. Venuti, Lawrence. (2004). The Translator’s Invisibility - A History of Translation. Shanghai: Shanghai Foreign Language Education Press. Yazıksız, Necib Asım. (1983). Kitap. Ed. Türker Acaroğlu. İstanbul: İletişim. Yetiş, Kâzım. (2006). Belâgattan Retoriğe. İstanbul: Kitabevi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dilbilim |
| Bölüm | Türk dili ve edebiyatı |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 21 Ağustos 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 - RumeliDE 2019.Ö5 - II. Rumeli [Dil, Edebiyat, Çeviri] Sempozyumu Bildirileri |
