Mechanical Clocks in Mathematical Compendium by Ishaq Hoca

Yıl 2018, Sayı: 13, 11 - 20, 01.06.2018

Saatler Bahsi Melek DOSAY Gökdoğan

Öz

Clocks as a device to determine and measure the time that needed by all of the civilizations since ancient times, are the mechanisms which the most attracted attention and studied. For thousand of years, devices have been used to measure and keep track of time. When the first mechanical clocks were invented in the Middle Ages, they were more accurate than any previous timekeeping device. As far as known Taqi al-Din was the first to write on clocks in the Ottomans. Ishaq Hoca, who was the chief instructor of the Army Engineering School, has studied the mechanical clocks in the third volume of his monumental treatise Compendium of Mathematical Sciences consisting of four volumes. In this article, the mechanical clocks appearing in the Compendium of Mathematical Sciences, transliterated into modern Turkish and interpreted historically

Anahtar Kelimeler

Mechanical clocks, Ishaq Hoca, Ottoman clocks

İshak Hoca’nın Mecmûa-i Ulûm-i Riyaziye’sinde Saatler Bahsi

Öz

Eski çağlardan beri bütün medeniyetlerin ihtiyaç duyduğu zamanı belirleme ve ölçme aleti olarak saatler, en çok dikkat çeken ve araştırılan düzeneklerdir. Saatlerin çeşitli türleri ilk çağlardan itibaren geliştirilmeye başlanmış olmakla birlikte, bunlarla dakik zaman ölçümü mümkün olmuyordu. Orta Çağ’da mekanik saatlerin icadıyla birlikte hassas zaman ölçümleri de başladı. Osmanlılarda saatler üzerine ilk eserleri yazan kişi bilindiği kadarıyla Takiyüddin (16. yy) idi. Takiyüddin mekanik saati astronomik araç olarak da geliştirmişti. Osmanlılara Batı’nın modern bilimlerini ilk defa gerektiği biçimde aktaran, Mühendishane baş hocalarından İshak Hoca, Mecmûa-i Ulûm-i Rîyâziye adlı anıtsal dört ciltlik eserinin üçüncü cildinde bu konuya yer vermiştir. Bu yazıda, söz konusu bölümün sadeleştirilmiş metni yer almış ve değerlendirmesi yapılmıştır

Anahtar Kelimeler

Mekanik saatler, İshak Hoca, Osmanlı saatleri

Kaynakça

• Bézout, É. (1799). Cours de mathématiques, à l’usage des gardes du pavillon et de la marine et de l’artillerie. L’application des principes généraux de la mécanique, à différens cas de mouvement et d’équilibre. Paris.
• Grabiner, J. Étienne Bézout. Dictionary of Scientific Biography. Cilt 2. 111-114. New York: Charles Scribner’s Sons.
• Hassan, A., Hill, D. (1986). Islamic Technology. Cambridge University Press.
• İshak H. (1260 H.). Mecmûa-i Ulûm-ı Riyâziye. Cilt 3. Mısır: Bulak.
• Luis Manuel Riberio Saraiva. (2015). Étienne Bézout in Portugal. Historia Mathematica, Volume 42, Issue 1, 14-46.
• Tekeli, S. (2002). 16’ıncı Yüzyılda Osmanlılarda Saat ve Takiyüddin’in “Mekanik Saat Konstrüksüyonuna Dair En Parlak Yıldızlar” Adlı Eseri. Ankara: Kültür Bakanlığı.