KİRLETEN ÖDER İLKESİ ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE’DE ÇEVRE VERGİLERİ VE NEGATİF DIŞSALLIKLAR SORUNU

Yıl 2018, Sayı: 57, 163 - 181, 18.08.2018

Özcan Sezer Gökhan Dökmen

Öz

Çevre
kirliliği çevre sorunlarının en önemli boyutlarından birisidir. Çevre
kirliliğini önlemeye yönelik olarak çevre korumacı bir yaklaşımla yeni çevre
politikaları geliştirilmektedir. Çevre kirliliğini önlemede geliştirilen en
yaygın kullanılan çevre politikası araçlarından birisi de çevre vergileridir.
Piyasa mekanizması içerisinde herkesin kirlettiği kadar ödemesi ilkesine dayanan
çevre vergileri bireylerin üretim ve tüketim davranışlarında değişiklik
yaratabilmek için özellikle AB üyesi ülkelerde tercih edilmektedir. Türkiye’de
çevre koruma amacına yönelik geliştirilen mali araçlar yeterli değildir.
Bununla beraber, çevre temizlik vergisi, motorlu taşıtlar vergisi, özel tüketim
vergisi gibi vergiler çevre kirliliğini önlemeye yönelik dolaylı etkileri
yönünden çevre vergisi niteliğindedirler. Çevre vergilerinin uygulanışında
kirletenin yarattığı kirliliğin maliyetini ödemesi asıldır. Teorik olarak bu
kolay olsa da uygulamada bazı zorluklar ortaya çıkmaktadır. Çevresel zararların
maliyetinin tam olarak hesaplanamaması, kimsenin mülkiyetinde olmayan çevresel
varlıkların fiyatlandırılamaması bu zorluklardan bazılarıdır. Sözü edilen güçlükler
“negatif dışsallıklar” sorununu ortaya çıkarmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’de
çevre vergisi niteliğinde olan vergi türleri ele alınacak ve ortaya çıkan
negatif dışsallıklar tartışılacaktır. Çevre vergilerinin “kirleten öder ilkesi”
ne uygunluğu ve çevre kirliliğini önleme de etkin bir vergi politikası aracı
olup olmadığı AB uygulamaları da dikkate alınarak incelenecektir. 

Anahtar Kelimeler

çevre kirliliği, çevre vergileri

The Issue of Envıronmental Taxation and Negative Externalities in Turkey in the Framework of the Polluter's Pays Principle

Öz

Environmental
pollution is one of the most important dimensions of environmental problems and
there is a need to design a new environmental policy in order to prevent
environmental pollution. One of the most important elements of this policy
design is environmental taxation. Environmental taxation based on the principle
of payment as much as the pollution of everyone in the market mechanism is
preferred especially in the EU member countries in order to change the
production and consumption behaviors of the individuals. The financial
instruments developed for the purpose of environmental protection in Turkey is
not enough. However, taxes such as environmental cleaning tax, motor vehicle tax,
private consumption tax are environmental tax in terms of indirect effects to
prevent environmental pollution. In the implementation of environmental taxes,
it is essential to pay the cost of pollution created by the polluter. Although
this is easy theoretically, some difficulties arise in practice. Some of these
difficulties are the inability to fully calculate the cost of environmental
damages, and the non-pricing of non-proprietary environmental assets. The mentioned
difficulties lead to the problem of "negative externalities". In this
study, environmental taxes, which are the types of taxes in Turkey will be
discussed and the resulting negative externalities will be discussed. The compatibility
of environmental taxation with the "polluter pay’s principle" and the
prevention of environmental pollution will also be examined, taking into
account EU practices as an effective tax policy instrument.

Anahtar Kelimeler

Environmental Pollution, Environmental Taxes, Externalities, Tax Policies

Kaynakça

• Aggeri, F. (1999). Environmental Policies and Innovation A Knowledge-based Perspective on Cooperative Approaches, Research Policy, 28, 699-717.
• Aksoy, Ş. (1999). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, 5. Baskı, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Barde, J. P. (1994). Economic Instruments in Environmental Policy: Lessons from the OECD Experience and their Relevance to Developing Economies. Development Centre of the Organisation for Economic Co-operation and Development.
• Batal, S. (2010). Avrupa Birliği Çevre Politikalarının Temel Özellikleri, Mevzuat Dergisi, Yıl:13, Sayı:148, Nisan, 1-17.
• Bayram, T. T. (2011, Mart). Avrupa Birliği ve Türkiye’de Çevre Politikaları. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1(1). 33-38.
• Bilgin, S., & Orkunoğlu, I. F. (2010). Fiskal ve Ekstrafiskal Amaçlar Bağlamında 1970’lerden Günümüze Çevre Vergileri. Gazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 77-108.
• Biyan, Ö. & Gök, M. (2014). Çevre Politikaları Kapsamında Avrupa Birliği ve Türkiye’de Çevre Vergilerinin Uygulanışı: Karşılaştırmalı Bir Analiz. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 281-310.
• Bülbül, D. (2006). Yerel Yönetimler Maliyesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Çelikkaya, A. (2011). Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde Çevre Vergisi Reformları ve Türkiye’deki Durumun Değerlendirilmesi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (2), 97-120.
• Çitil, E., Kınacı, C., & Cumali, Ö. (2010). Katı Atık Yönetiminde Ekonomik Araçların Kullanımı ve Çevre Temizlik Vergisi. İTÜ Dergisi, 9(6), 23-36.
• Çokgezen, J. (2007). Avrupa Birliği Çevre Politikası ve Türkiye, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, 23 (2).
• Durmaz, B. (2004). Avrupa Birliğinde Çevre Politikası Alanında Muhtemel Müzakere Sürecine Yönelik Gerekli Hazırlıkların Örneklerle Çalışılması, Avrupa Birliği Genel Sekreterliği, Sektörel ve Bölgesel Politikalar Dairesi Uzmanlık Tezi, Ankara.
• Ercan E. (2015). Türkiye’de Çevre Vergileri mi Çevre Vergisi mi? TBB Dergisi, 119, 209-226.
• Ferhatoğlu, E. (2003). Avrupa Birliği’nde Ortak Çevre Politikası Çerçevesinde Çevre Vergileri. E-yaklaşım, sayı:3, Ekim.
• Fullerton, D., & Metcalf, G. E. (1997). Environmental Taxes and the Double-Dividend Hypothesis: Did you Really Expect Something for Nothing?, No. 6199, National Bureau of Economic Research.
• Gökdayı, İ. (1997). Çevrenin Geleceği-Yaklaşımlar ve Politikalar-, Ankara: Türkiye Çevre Vakfı Yayını.
• Görmez, K. (2003). Çevre Sorunları ve Türkiye, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Güran, M. C. & Serpil, Oğuz. (2010). Kamu Ekonomisi Alanında Geçmişten Günümüze Yaşanan Gelişmeler ve Geleceğe İlişkin Beklentiler. Maliye Dergisi, 59(158), 75-102.
• Kalkınma Bakanlığı (2014). 10. Kalkınma Planı (2014-2018) Vergi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Kalkınma Bakanlığı, Ankara.
• Kallbekken, S. & Saalen, H. (2011). Public Acceptance for Environmental Taxes: Self-Interest, Environmental and Distributional Concerns, Energy Policy, 39, 2966-2973.
• Karadeniz, H. K. (2011), Türkiye’de Motorlu Taşıtlar Vergisinin Çeşitli Ülke Uygulamaları ile Karşılaştırılması ve Bir Model Önerisi. Maliye Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2011/415, Ankara.
• Kargı, V. & Yüksel, C. (2010). Çevresel Dışsallıklarda Kamu Ekonomisi Çözümleri. Maliye Dergisi. Sayı:159, Temmuz-Aralık, 183-202.
• Kıymalıoğlu, Ü. (2005). Dışsallıklar, Yığılma Ekonomileri ve Türkiye'de Kentlere Göre Yığılmaların Belirlenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kirmanoğlu, H. (2013). Kamu Ekonomisi Analizi, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, İstanbul: Beta Yayınevi.
• Luppi, B., Parisi, F., & Rajagopalan, S. (2012). The Rise And Fall of The Polluter-Pays Principle in Developing Countries. International Review of Law and Economics, 32(1), 135-144.
• Mengi, A. (1998). Çevre Koruma Yöneltileri, İlkeleri ve Araçları. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 7(3). 65-71.
• Mutlu, A. (2002). Çevre Ekonomisi Politikalar, Uygulamalar ve Türkiye. Marmara Üniversitesi Marmara Araştırma ve Uygulama Merkezi, No:15, İstanbul.
• Nadaroğlu, H. (2001). Kamu Maliyesi Teorisi. 10. Baskı, İstanbul: Beta Yayınları
• OECD (1992). Environmental Policy: How to Apply Economic Instruments. OECD.
• OECD (2004). Glossary of Statistical Terms: Environmentally Related Taxes. http://stats.oecd.org/glossary/detail.asp?ID=6270
• Öner, C. (2014). Çevre Vergileri Üzerine Kavramsal Bir Deneme: Terminoloji Ve Uyumlaştırma Problemleri. Ankara Barosu Dergileri, 72(3). 135-157.
• Özdemir, B. (2009). Küresel Kirlenme Sürdürülebilir Ekonomik Büyüme ve Çevre Vergileri, Maliye Dergisi. Sayı:156, Ocak-Haziran, 1-36.
• Özsoy, F. N. (2015). Sanayileşme Olgusunun Kirlilik Sığınağı Hipotezi ve Çevresel Vergiler Açısından Yeniden Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Pigou, A. C. (1920). The Economics of Welfare, London: McMillan & Co.,
• Reyhan, A. S. (2014), Çevre Ekonomisinde Çevre Vergileri Uygulamaları. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (1), Haziran. 110-120.
• Sağbaş, İ. (2013). Vergi teorisi, Ankara: Kalkan Matbaacılık.
• Savaşan, F. (2016). Piyasa Başarısızlığından Devletin Başarısızlığına Kamu Ekonomisi, 6. Baskı, Bursa: Dora Yayınevi.
• Soares, C. D. (2011). The Design Features of Environmental Taxes. Doctoral dissertation, MPhil thesis, The London School of Economics and Political Science, Reino Unido, disponível em http://etheses. lse. ac. uk/368.
• Topal, M. H. (2017). Çifte Kazanç Hipotezinin OECD Ekonomileri İçin Testi: Panel Eş Bütünleşme ve Nedensellik Analizi. The Journal of International Scientific Researches, 2(4). 1-20.
• Toprak, D. (2006). Sürdürülebilir Kalkınma Çerçevesinde Çevre Politikaları ve Mali Araçlar. Süleyman Demirel Üniversitesi SBE Dergisi, 2(4), Güz, 146-169.
• Turgut, N. (1995). Kirleten Öder İlkesi ve Çevre Hukuku. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 44(1-4), 607-654.
• Turgut, N. Y. (2009). Çevre Politikası ve Hukuku, Ankara: İmaj Yayınevi.
• Turner, R. K., Salmons, R., Powell J.& Craighill A. (1998), Green Taxes, Waste Management and Political Economy. Journal of Environmental Management. 53, 121-136
• Uzel, Ç. (2017). Çevresel Sorunları Önleme Kapsamında Kullanılan Vergi Politikası ve Türkiye’de Güncel durumun Analizi. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Uzmanlık Tezi, Ankara
• Yılmaz, A. & Bozkurt Y., (2007). Avrupa Birliği’ne Uyum Sürecinde Türk Çevre Politikalarının Dönüşümü, Küresel Esintiler ve Yerel Etkiler Sarmalında Türk Kamu Yönetimi, Ed. (A.Yılmaz-Y. Bozkurt), Ankara: Gazi Kitabevi.