TÜRKİYE’NİN İKLİMSEL DEĞİŞKENLİK VE SOSYO-EKOLOJİK GÖSTERGELER AÇISINDAN KURAKLIKTAN ETKİLENEBİLİRLİK VE RİSK ÇÖZÜMLEMESİ

Yıl 2017, Cilt: 26 Sayı: 2, 47 - 70, 26.12.2017

Murat Türkeş

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’nin
gözlenen kuraklık olaylarına dayalı etkilenebilirlik ve risk çözümlemesinin
bilimsel bir değerlendirmesini yapmaktır.

Hava ve iklim ilişkili ekstrem
(aşırı) olayların ve afetlerin neden olduğu sosyal ve ekonomik kayıplar,
Türkiye’de ve Dünyanın birçok bölgesinde önemli bir alansal ve yıllararası
değişkenlikle birlikte artmaktadır. Aşırı hava ve iklim olaylarının ve
afetlerinin niteliği, şiddeti ve etkileme gücü, alansal ve zamansal ölçeklerde
değişen maruz kalma (bakı) ve etkilenebilirlik düzeylerinin yanı sıra,
ekonomik, sosyal, coğrafi, demografik, kültürel, kurumsal ve yönetişimsel (ör.
uyum), çevresel ve ekolojik etmenlere de yakından bağlıdır.

Türkiye’nin oldukça geniş bir
bölümü, yazı kurak subtropikal Akdeniz iklim kuşağında yer alır. Türkiye hem
günümüz iklimi, iklim değişikliği ve değişkenliği hem de gelecek iklimi
açısından orta-yüksek riskli ülkeler arasındadır. Türkiye aynı zamanda
çölleşmeden etkilenebilirliği ciddi (ortadan yükseğe değişen) bir Güneydoğu
Avrupa ve Doğu Akdeniz ülkesidir.

Çalışmada, Türkiye’nin
‘Potansiyel’ Kuraklık Afet ve Felaketinden Etkilenme Riskinin saptanması için,
özellikle Amerika Birleşik Devletleri (ABD) gibi gelişmiş ülkelerde
uygulanmakta olan bir Sosyal Etkilenebilirlik İndisi (SEİ) kullanıldı.  SEİ, şiddetli afetlerde ya da afet
boyutundaki olaylardan önce, sırasında ve sonrasında çoğunlukla yardıma
gereksinimleri olan toplulukları coğrafi olarak tanımlayan ve haritalayan acil
yardım plancıları ve halk sağlığı uzman ve görevlilerine yardım amacıyla
geliştirilmiş ve uygulanmaktadır. Kuraklık olaylarının etkileri açısından
Türkiye’nin Etkilenebilirlik İndisi’nin kestirimi, 5 etkilenebilirlik etmen
sınıfı dikkate alınarak gerçekleştirildi. Bunlar: (i) Öğretim durumu (1
indikatör), (ii) Demografi (4 indikatör), (iii) Ekonomik etkinlik (6
indikatör), (iv) Sağlık, sağlık koruma ve baş edebilme kapasitesi (5 indikatör)
ve (v) Doğal çevre özellikleri (3 indikatör).

Bu çerçevede, iyi bilinen bir
kuraklık risk formülü ve Türkiye’nin standartlaştırılmış yağış indisi (SPI)
dizilerinden kestirilen klimatolojik kuraklık oluşum olasılıklarına dayanarak,
“Türkiye’nin Kuraklık Felaket/Afet ‘Potansiyel’ Risk Modelleme ve
Değerlendirmesi’ gerçekleştirilerek, bir coğrafi bilgi sistemleri (CBS) alansal
analiz olanağı kullanılarak iller için haritalandı.

Anahtar Kelimeler

İklim değişikliği ve değişkenliği, hava ve iklim ekstremleri, afet, bakı, etkilenebilirlik ve risk çözümlemesi, afet risk yönetimi

Drought Vulnerability and Risk Analysis of Turkey with Respect to Climatic Variability and Socio-Ecological Indicators

Öz

The main aim of the present study
is to perform a vulnerability and risk analysis of Turkey along with a
scientific evaluation for the results of analysis based on the observed drought
events in Turkey by considering the recent trends and approaches on the subject
for disaster risk management of the weather and climate extremes and disasters
towards the climate change adaptation and reducing its impacts.

Economic and social loses caused
by weather and climate-related extreme events and disasters have been
increasing with a great spatial and inter-annual variability in many regions of
the world and in Turkey. The character, severity and impact powers of the
extreme weather and climate events and disasters closely depend not only on
exposure and vulnerability levels that are varying across temporal and spatial
scales, but also depend on economic, social, geographic, demographic, cultural,
institutional, governance, and environmental and ecological factors.

A large part of Turkey is located
over the dry-summer subtropical macro climate belt characterised with many
climate and climate-related problems arising from its nature. Turkey is a mid
to high climate risk-prone country, with respect to not only present climate,
climate change and variability, but also future climate. Turkey is also one of
the South-eastern Europe and the Eastern Mediterranean countries that are
considerably vulnerable to desertification processes varying mid to high
degrees.

In the study, a Social
Vulnerability Index (SVI) was used for determining “Turkey’s ‘Potential’
Drought Hazard/Disaster Risk.” The SVI is a tool that was originally developed
and applied in the United States to help emergency response planners and public
health experts and officials geographically identify and map the communities
that will most likely need support before, during, and after a hazardous event.
The estimation for Turkey’s Vulnerability Index in terms of the impacts of
drought events was based on five vulnerability factor classes including “(i)
Education statue with one indicator”, “(ii) Demography with four indicators”,
“(iii) Economic activity with six indicators mostly related to agricultural
activities and production”, “(iv) Public health and health protection statues
and public coping capacities with five indicators”, and “(v) Natural
environmental features with three indicators.”

In this frame, based on a
well-known drought risk formula and the climatological drought occurrence
probabilities estimated from the standardised precipitation index (SPI) series
of Turkey, “Turkey’s Drought Hazard/Disaster ‘Potential’ Risk Modelling and
Valuation” were performed and mapped on the main administrative city provinces
by using the spatial analysis tools of a geographical information system (GIS).

Anahtar Kelimeler

Climate change and variability, weather and climate extremes, disaster, exposure, vulnerability and risk analysis, disaster risk management

Kaynakça

• Bowman, K. O., Shenton, L. R. 1988. Properties of Estimators for the Gamma Distribution. Marcel Dekker.
• FAO. 2009. Profile for climate change. Food and Agriculture Organization, Rome.
• FAO. 2011. FAO’s Framework Programme on Climate Change Adaptation (FAO-Adapt). Food and Agriculture Organization (FAO), FAO’s Inter-Departmental Working Group on Climate Change (IDWG-CC), Rome.
• Flanagan, B. E., Gregory, E. W., Hallisey, E. J., Heitgerd, J. L. and Lewis, B. 2011. A social vulnerability index for disaster management. Journal of Homeland Security and Emergency Management 8(1). Article 3. DOI: 10.2202/1547-7355.1792
• Guttman, N. B. 1998. Comparing the Palmer drought index and the standardized precipitation index. Journal of the American Water Resources Association 34: 113-121. Guttman, N. B. 1999. Accepting the standardized precipitation index: a calculation algorithm. Journal of the American Water Resources Association 35: 311-322.
• IPCC. 2007. Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Solomon, S., D. Qin, M. Manning, Z. Chen, M. Marquis, K.B. Averyt, M. Tignor and H.L. Miller (eds.)]. Cambridge University Press: Cambridge.
• IPCC. 2012. Managing the risks of extreme events and disasters to advance climate change Adaptation. A Special Report of Working Groups I and II of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) (Field et al. (eds.). Cambridge University Press: Cambridge.
• McKee, T. B., Doesken, N.J., Kleist, J. 1993. The relationship of drought frequency and duration of time scales. Presented at the Eighth Conference on Applied Climatology. Anaheim CA, American Meteorological Society, 179-186.
• Öztürk, T., Türkeş, M. ve Kurnaz, L. 2014. RegCM4.3.5. İklim modeli benzetimleri kullanılarak Türkiye’nin gelecek hava sıcaklığı ve yağış klimatolojilerindeki değişikliklerin çözümlenmesi. Ege Coğrafya Dergisi 20(1): 17-27.
• Padgham, J. 2009. Agricultural Development under the Changing Climate. Opportunities and Challenges for Adaptation. The World Bank Joint Discussion Paper, Washington, D.C.
• Palmer, W. C. 1965. Meteorological Drought. Weather Bureau Research Paper No. 45, U.S. Department of Commerce, Washington, D.C.
• Press, W. H., Flannery, B. P., Teukolsky, S. A., Vetterling, W. T. 1992. Gamma function, beta function, factorials, binomial coefficients and incomplete gamma function, error function, chi-square probability function, cumulative poisson function. Numerical Recipes in FORTRAN: The Art of Scientific Computing, 2nd ed. Cambridge University Press, 206-214.
• Rygel, L., O’Sullivan, D. and Yarnal, B. 2006. A method for constructing a social vulnerability index: An Application to hurricane strorm surges in a developed country. Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change 11: 741–764. DOI: 10.1007/s11027-006-0265-6
• Thom, H. C. S. 1966. Some Methods of Climatological Analysis. Technical Note No. 81. WMO, Geneva.
• Thornthwaite, C. W. 1948. An approach toward a rational classification of climate. Geography Review 38, 55-94.
• Turp, M.T., Öztürk, T., Türkeş, M. ve Kurnaz, M. L. 2014. RegCM4.3.5 bölgesel iklim modelini kullanarak Türkiye ve çevresi bölgelerin yakın gelecekteki hava sıcaklığı ve yağış klimatolojileri için öngörülen değişikliklerin incelenmesi. Ege Coğrafya Dergisi 23(1): 1-24.
• Türkeş, M. 1999. Vulnerability of Turkey to desertification with respect to precipitation and aridity conditions. Turkish Journal of Engineering and Environmental Science 23: 363-380.
• Türkeş, M. 2010. Klimatoloji ve Meteoroloji. Birinci Baskı, Kriter Yayınevi - Yayın No. 63, Fiziki Coğrafya Serisi No. 1, ISBN: 978-605-4613-26-7, 650 + XXII sayfa: İstanbul.
• Türkeş, M. 2012a. Küresel İklim Değişikliği ve Çölleşme. İçinde: Günümüz Dünya Sorunları – Disiplinlerarası Bir Yaklaşım (Ed. N. Özgen), ISBN 978-605-5472-79-5, s.1-42. Eğiten Kitap: Ankara.
• Türkeş, M. 2012b. Kuraklık, çölleşme ve Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi’nin ayrıntılı bir çözümlemesi. Marmara Avrupa Araştırmaları Dergisi – Çevre Özel Sayısı 20 (1): 7-56.
• Türkeş, 2013a. İklim verileri kullanılarak Türkiye’nin çölleşme haritası dokümanı hazırlanması raporu. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Yayını, ISBN: 978-6054610-51-8, 57 sayfa: Ankara.
• Türkeş, M. 2013b. Türkiye’de gözlenen ve öngörülen iklim değişikliği, kuraklık ve çölleşme. Ankara Üniversitesi Çevre Bilimleri Dergisi, 4(2): 1-32.
• Türkeş, M. 2013c. İklim değişiklikleri: Kambriyen’den Pleyistosene, Geç Holosen’den 21. Yüzyıla. Ege Coğrafya Dergisi 22(1): 1-25.
• Türkeş, M. 2013d. Değişen iklim koşullarında aşırı hava ve iklim olaylarının afet risk yönetimi. TMMOB Çevre Mühendisleri Odası 10. Ulusal Çevre Mühendisliği Kongresi - Çevre Yönetimi, Bildiriler Kitabı, s.11-25, 12-14 Eylül 2013: Ankara.
• Türkeş, M. 2014. İklim Değişikliğinin Tarımsal Gıda Güvenliğine Etkileri, Geleneksel Bilgi ve Agroekoloji. Turkish Journal of Agriculture - Food Science and Technology 2(2): 71-85.
• Türkeş, M. 2015. Türkiye Afet Risk Yönetim Sistemi Projesi (TAFRİSK): Kuraklık Afeti Risk Modelleme Trend Analiz Raporu. Doküman Kodu: TAFRİSK-RTAR-12, Sürüm No: 3.0, Sürüm Tarihi: 31.03.2015. TÜBİTAK Bilişim ve Bilgi Güvenliği İleri Teknolojiler Araştırma Merkezi (BİLGEM), Bilişim Teknolojileri Enstitüsü, Ankara. (Yayımlanmamış Araştırma Projesi Raporu).
• Türkeş, M. and Akgündüz, A. S. 2011. Assessment of the desertification vulnerability of the Cappadocian district (Central Anatolia, Turkey) based on aridity and climate-process system. International Journal of Human Sciences 8: 1234-1268.
• Türkeş, M. and Tatlı, H. 2009. Use of the standardized precipitation index (SPI) and modified SPI for shaping the drought probabilities over Turkey. International Journal of Climatology 29: 2270–2282. DOI: 10.1002/joc.1862
• Türkeş, M. and Tatlı, H. 2011. Use of the spectral clustering to determine coherent precipitation regions in Turkey for the period 1929-2007. International Journal of Climatology 31: 2055–2067. DOI: 10.1002/joc.2212
• Türkeş, M. ve Yıldız, D. 2014. Gözlenen bugünkü ve benzeştirilen gelecek yağış değişimleri ve kuraklık olayları perspektifinde Türkiye’de hidroelektrik santrallerin geleceği. 22 Ocak 2014. Hidropolitik Akademi İklim Değişikliği ve Kuraklık Çalışmaları, Ankara.
• UNDP/BCPR. 2004. A global report, reducing disaster risk: A challenge for development. United Nations Development Programme and Bureau for Crisis Prevention and Recovery. John S. Swift Co., New York.
• WB. 2010. WB world development report 2010: Overview - Changing the climate for development. World Bank (WB), Washington, DC.
• Wilhite, D. A. 2007. Managing drought: A roadmap for change in the United States. PowerPoint Presentation, www.hazardscaucus.org/.../Wilhite0707.ppt; erişim tarihi: 1 Mayıs 2016.
• Wilks, D. S. 1995. Statistical Methods in the Atmospheric Sciences: An Introduction. Academic Press.
• İnternet Referansı http://nadss.unl.edu