Okul Müdürlerinin Liderlik Davranışları ile Öğretmenlerin Örgütsel Güvenleri Arasındaki İlişki

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 74, 145 - 164, 20.03.2018

Mehmet Kars Yusuf Inandı

Öz

Problem Durumu: Günümüz çağdaş toplumlarında ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelen insanlar örgütleri oluşturmaktadırlar. Bu örgütlerde yer alan insanlar bir taraftan örgütün ihtiyaç ve amaçlarına yönelik çalışırken bir taraftan da kendi amaçlarını gerçekleştirmeye uğraşmakta ve bunu yaparken bir takım ihtiyaçlarının karşılanmasını beklemektedirler. Bütün çalışanların birbirine karşı açık ve doğru olduğu, iletişim kanallarının her yönüyle açık olduğu, çalışanların söylediklerinin ve yaptıklarının daha sonra aleyhlerinde kullanılmayacağından emin olduğu rahat ve mutlu bir çalışma ortamı bir örgüt çalışanı için en temel ihtiyaçlardan birisidir. Bu beklentinin gerçekleşebilmesi ise en başta örgütün yöneticisine daha sonra da meslektaşlara ve paydaşlara duyulan güvene bağlıdır. Okul özelinde düşünüldüğünde de yönetimsel faaliyetlerden sorumlu olan okul müdürü gösterdiği liderlik davranışlarıyla ve öğretmenlere, öğrenci ve velilere karşı yaklaşımıyla okulda oluşması beklenen güven ortamını ve buna bağlı olarak okulun başarısını birinci elden belirleyebilmektedir. Bu noktada okul müdürünün göstereceği demokratik liderlik davranışlarının örgütsel güveni sağlamada ne kadar önemli olduğu göz önüne alındığında, araştırma sonuçlarının literatüre olumlu katkılarda bulunacağı düşünülmektedir.

Araştırmanın Amacı: Bu araştırmada kamu ilkokul ve ortaokullarında çalışan öğretmenlerin algılarına göre, okul müdürlerinin gösterdiği demokratik-katılımcı, otokratik ve tam serbesti tanıyan liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel güvenleri arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaca ilişkin şu araştırma sorularına cevap aranmıştır:

1. Öğretmenlerin, okul müdürlerinin göstermiş oldukları liderlik davranışlarına ilişkin algıları ile örgütsel güven düzeylerine ilişkin algıları arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?

2. Öğretmenlerin, okul müdürlerinin göstermiş oldukları liderlik davranışlarına ilişkin algıları onların örgütsel güven düzeylerine ilişkin algılarını ne düzeyde yordamaktadır?

Araştırmanın Yöntemi: Bu araştırmada okul müdürlerinin liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel güven algıları arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini 2016-2017 eğitim-öğretim yılında Mersin ili merkez ilçelerinde (Akdeniz, Toroslar, Yenişehir ve Mezitli) 252 kamu

Mehmet KARS – Yusuf INANDI / Eurasian Journal of Educational Research 74 (2018) 145-164 163

ilkokul ve ortaokulunda görev yapan 7233 öğretmen oluşturmaktadır. Çalışma evreninden oransız eleman örnekleme yoluyla seçilen örneklemde, 308 erkek ve 414 kadın öğretmen olmak üzere toplam 722 öğretmenin ölçeği değerlendirmeye alınmıştır. Araştırmanın verilerini toplamak amacıyla gerekli izinler alınarak Kurt ve Terzi (2005) tarafından geliştirilen “Yönetici Davranışları Ölçeği” ve Hoy ve Tschannen Moran (2003) tarafından geliştirilip Gökduman (2012) tarafından Türkçe’ye uyarlanan “Örgütsel Güven Ölçeği” kullanılmıştır. Yönetici davranışları ölçeği, demokratik-katılımcı yönetici davranışları, otokratik yönetici davranışları ve tam serbesti tanıyan yönetici davranışları alt boyutlarından oluşmaktadır. Ölçeğin güvenirliği demokratik-katılımcı yönetici davranışları için .95, otokratik yönetici davranışları için .90 ve tam serbesti tanıyan yönetici davranışları için .93 olarak hesaplanmıştır. Örgütsel güven ölçeği ise yöneticiye, meslektaşlara ve öğrenci ve velilere güven alt boyutlarından oluşmaktadır. Ölçeğin güvenirliği yöneticiye güven için .88, meslektaşlara güven için .90 ve öğrenci ve velilere güven için .88 olarak hesaplanmıştır.

Öğretmen algılarına göre, okul müdürlerinin göstermiş oldukları liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel güven algıları arasında anlamlı bir ilişkinin olup olmadığını ortaya koymak için korelasyon analizi yapılmıştır. Yine öğretmen algılarına göre, okul müdürlerinin göstermiş oldukları liderlik davranışlarının öğretmenlerin örgütsel güven algılarını ne düzeyde yordadığını belirlemek için ise çoklu regresyon analizinden yararlanılmıştır.

Araştırmanın Bulguları: Okul müdürlerinin liderlik davranışı alt boyutlarından demokratik yönetici davranışı boyutu ile örgütsel güven alt boyutlarından yöneticiye (r=.726, p<.01), meslektaşlara (r=.294, p<.01), öğrenci ve velilere (r=.254, p<.01) güven arasında pozitif yönde anlamlı ilişki bulunmuştur. Liderlik davranışının diğer alt boyutu olan otokratik yönetici davranışı boyutu ile örgütsel güven alt boyutlarından yöneticiye (r=-.552, p<.01), meslektaşlara (r=-.166, p<.01), öğrenci ve velilere (r=-.109, p<.01) güven arasında negatif yönde anlamlı ilişki bulunmuştur. Liderlik davranışının son alt boyutu olan tam serbesti tanıyan yönetici davranışı boyutu ile örgütsel güven alt boyutlarından yöneticiye (r=-.650, p<.01), meslektaşlara (r=-.177, p<.01), öğrenci ve velilere (r=-.109, p<.01) güven arasında negatif yönde anlamlı ilişki bulunmaktadır. Öğretmen algılarına göre demokratik, otokratik ve tam serbesti tanıyan yönetici davranışlarının öğretmenlerin yöneticiye güvenini ne düzeyde yordadığının tespiti için adımsal regresyon analizi yapılmış ve regresyon analizinin birinci adımında işlem gören demokratik yönetici davranışları yordayıcı değişkeninin yöneticiye güvene ilişkin toplam varyansın yaklaşık %53’ünü açıkladığı görülmüştür [R=.726, R2=.527]. Adımsal regresyon analizinin ikinci adımında demokratik yönetici davranışlarının yanında tam serbesti tanıyan yönetici davranışları değişkeni de modele girmiştir. Demokratik yönetici davranışları ve tam serbesti tanıyan yönetici davranışları değişkenlerinin birlikte yöneticiye güvenin %60,5’ini açıkladığı görülmüştür [R=.778, R2=.605]. Adımsal regresyon analizinin üçüncü adımında demokratik yönetici davranışları ve tam serbesti tanıyan yönetici davranışları değişkenlerinin yanında otokratik yönetici davranışları değişkeni de modele dâhil edilmiştir. Demokratik yönetici davranışları, tam serbesti tanıyan yönetici davranışları ve otokratik yönetici

164 Mehmet KARS – Yusuf INANDI / Eurasian Journal of Educational Research 74 (2018) 145-164

davranışları değişkenlerinin üçü birlikte yöneticiye güvene ilişkin toplam varyansın yaklaşık %60,9’unu açıklayabilmektedir [R=.781, R2=.609]. Buna ek olarak yine öğretmen algılarına göre okul müdürlerinin demokratik yönetici davranışlarının öğretmenlerin meslektaşlara güveninin (R=.294, R2=.086, p<.05) ve öğrenci ve velilere güveninin (R=.254, R2=.065, p<.05) anlamlı bir yordayıcısı olduğu tespit edilmiştir.

Araştırmanın Sonuçları ve Önerileri: Bu araştırmanın sonuçları, öğretmen algılarına göre, okul müdürlerinin liderlik davranışları ile öğretmenlerin örgütsel güvenleri arasında ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Bu ilişki demokratik yönetici davranışlarıyla örgütsel güvenin alt boyutları arasında pozitif yönlü ve anlamlı düzeydeyken otokratik ve tam serbesti tanıyan yönetici davranışlarıyla örgütsel güvenin alt boyutları arasında anlamlı ve negatif yönlüdür. Buna göre okul müdürlerinin demokratik davranışlarının öğretmenlerin örgütsel güvenlerini artırmakta ancak otokratik ve tam serbesti tanıyan davranışlarının öğretmenlerin kurumlarına karşı duyduğu örgütsel güveni azaltmakta olduğu söylenebilir. Araştırma bulguları, demokratik yönetici davranışlarının öğretmenlerin müdürlerine güvenini pozitif yönde ve anlamlı düzeyde yordadığını göstermektedir. Aynı zamanda, demokratik yönetici davranışlarının öğretmenlerin meslektaşlarına ve öğrenci ve velilere güvenini de pozitif yönde ve anlamlı düzeyde yordadığı görülmüştür.

Araştırma bulguları demokratik yönetici davranışlarının müdüre güven üzerinde oldukça etkili olduğunu ve müdüre duyulan güvenin de bütün olarak kuruma, meslektaşlara ve öğrenci ve velilere duyulan güveni olumlu yönde etkilediğini göstermektedir. Bu yüzden okul müdürlerinin demokratik yönetici davranışlarını benimseyip sergilemelerini sağlayacak gerekli hizmet içi eğitimlerin bakanlıkça düzenlenmesi gerekmektedir. Okul müdürleri kendilerine duyulan güveni artırmak için iletişim kanallarını açık tutmalı, öğretmenlerin sorunları ile daha fazla ilgilenmeli ve eylemlerinde daha şeffaf ve tutarlı olmalıdırlar.

Bu araştırmada okul müdürlerinin liderlik davranışlarıyla öğretmenlerin örgütsel güvenleri arasında ilişki öğretmen görüşlerine göre incelenmiştir. Benzer çalışmalar okul yöneticilerinin liderlik davranışlarına ilişkin kendi görüşleri de alınarak yapılabilir.

Anahtar Kelimeler

Demokratik liderlik, otokratik liderlik, tam serbesti tanıyan liderlik, okul müdürüne güven

Relationship between School Principals’ Leadership Behaviors and Teachers’ Organizational Trust

Öz

Purpose: A comfortable and happy work environment, where all the teachers are sincere and true to each other and sure that what they say and do will not be used against them, is a basic need for a teacher. It is thought that meeting this expectation is up to the feeling of trust, especially in the principal, and then in colleagues and students and parents. The aim of the study is to reveal the relationship between school principals’ leadership behaviors and teachers’ organizational trust, and at what level leadership behaviors predict teachers’ organizational trust. Research Methods: A correlational survey model was used to select participants (n=722). 

Findings: The results show a significant and positive relationship between democratic leadership behaviors and all dimensions of organizational trust, while autocratic and laissez-faire leadership behaviors have a significant and negative relationship with all dimensions of organizational trust. When compared to autocratic and laissez-faire leadership behaviors, democratic leadership is the most significant predictor of principal trust. In addition, democratic leadership is the only significant and positive predictor of trust in colleagues, students, and parents, even though it is at a low level.

Implications for Research and Practice: The results of the study show that democratic principal behaviors affect not only teachers’ principal trust but also their trust in colleagues, students, and parents. Therefore, school principals should take education seminars to increase their awareness about the importance democratic leadership.

Anahtar Kelimeler

democratic leadership, autocratic leadership, laissez-faire leadership, trust in the school principal

Kaynakça

• Adams, C. M. (2008). Building trust in schools: A review of the empirical evidence. In Hoy, W. K. & DiPaola, M. (Eds.). Improving Schools: Studies in Leadership and Culture (p. 29-54). USA: Information Age Publishing.
• Adams, S. & Wiswell, A. K. (2008). Dimensionality of organizational trust. Retrieved October 24, 2016 from http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED504674.pdf
• Adiguzelli, Y. (2016). Dagitilmis liderlik ile orgutsel guven arasindaki iliskinin ogretmen goruslerine gore incelenmesi [Examining the relationship between distributed leadership and organizational trust in accordance with teacher perceptions]. Egitim ve Bilim, 41, 269-280.
• Aksit, H. (2010). Yonetim ve yoneticilik [Managing and management] (2nd ed.). Istanbul: Kumsaati Yayın Dagitim.
• Aunga, D. A. O. & Masare, O. (2017). Effects of leadership styles on teacher’s performance in primary schools of Arusha District Tanzania. International Journal of Educational Policy Research and Review, 4, 42-52.
• Bas, G. (2012). Correlation between school principals’ instructional leadership behaviours and teachers’ organizational trust perceptions. Middle Eastern & African Journal of Educational Research, 1, 5-18.
• Beycioglu, K., Ozer, N. & and Ugurlu, C. T. (2012). Distributed leadership and organizational trust: the case of elementary schools. Social and Behavioural Sciences, 46, 3316-3319.
• Bhatti, N., Maitlo, G. M., Shaikh, N., Hashmi, M. A. & Shaikh, F. M. (2012). The impact of autocratic and democratic leadership style and job satisfaction. International Business Research, 5, 192-201.
• Bryk, A. S. & Schneider, B. (2003). Trust in schools: A core resource for school reform. Educational Leadership, 60, 40-45.
• Buyukozturk, S. (2012). Sosyal bilimler icin veri analizi el kitabi [Data analysis handbook for social studies] (16th ed.). Ankara: Pegem Akademi.
• Cemaloglu, N. & Kilinc, A. C. (2012). Okul mudurlerinin liderlik stilleri ile ogretmenlerin orgutsel guven duzeyleri arasindaki iliski [The relationship between school principals’ leadership styles and level of teachers’ organizational trust]. Mehmet Akif Ersoy Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi, 23, 132-156.
• Cook, J. & Wall, T. (1980). New work attitude measures of trust, organizational commitment and personal need non-fulfilment. Journal of Occupational Psychology, 53, 39-52.
• Celik, H. (2016). Demokratik liderlik ve orgutsel guven iliskisi: Balikesir merkez ilceleri ornegi [The relationship between democratic leadership and organizational trust: Balıkesir central districts case]. (Unpublished master’s thesis), Balikesir Universitesi, Balikesir.
• Cubukcu, K. & Tarakcioglu S. (2010). Orgutsel guven ve baglilik iliskisinin otelcilik ve turizm meslek lisesi ogretmenleri uzerinde incelenmesi [Examining the relationship between organizational trust and commitment on the teachers working at hotel management and tourism vocational high schools]. Isletme Arastirmalari Dergisi, 2, 57-78.
• Erdem, F. (2003). Orgutsel yasamda guven [Trust in organizational life]. In Erdem, F. (Edt). Sosyal bilimlerde guven (p. 153-182). Ankara: Vadi Yayinlari.
• Eren, E. (1998). Orgutsel davranis ve yonetim psikolojisi [Organizational behaviour and management physchology] (5th ed.). Istanbul: Beta Basim.
• Ferres, N., Connell, J. & Travaglione, A. (2004). Co-worker trust as a social catalyst for constructive employee attitudes. Journal of Managerial Psychology, 19, 608-622.
• Goddard, R. D., Tschannen-Moran, M. & Hoy, W. K. (2001). A multilevel examination of the distribution and effects of teacher trust in students and parents in urban elementary schools. The Elementary School Journal, 102, 3-17.
• Gokduman, D. (2012). Ilkogretim okulu ogretmenlerinin orgutsel guven algilarinin bazi degiskenler acisindan incelenmesi [Examining primary school teachers’ perceptions about organizational trust in terms of some variables]. (Unpublished master’s thesis), Ahi Evran Universitesi, Kirsehir.
• Hoy, W. K. & Tschannen-Moran, M. (2003). The conceptualization and measurement of faculty trust in schools: The omnibus T-Scale. In Hoy, W. K. & Miskel, C. G. (Eds.). Studies in leading and organizing schools (p. 181-208). Connecticut: Information Age Publishing.
• Karasar, N. (2007). Bilimsel arastirma yontemi: kavramlar, ilkeler, teknikler [Scientific research method: concepts, principals, techniques] (17th ed.). Ankara: Nobel Yayincilik.
• Klein et al., 2000 – Klein, K.J., Bliese, P.D., Kozlowski, S.W.J., Dansereau, F., Gavin, M.B., Griffin, M.A., Hofmann, D.A., James, L.R.,
• Yammarino, F.J., & Bligh, M.C. (2000). Multilevel analytical techniques: Commonalities, differences, and continuing questions. In K. J. Klein & S.W.J. Kozlowski (Eds.). Multilevel theory, research and methods in organizations: Foundations, extensions, and new directions (p. 512-553). San Francisco, CA: Jossey-Bass.
• Kurt, T. & Terzi, A. R. (2005). Ilkogretim okulu mudurlerinin yoneticilik davranislarinin ogretmenlerin orgutsel bagliligina etkisi [The impact of primary school principals’ leadership behaviours on teachers’ organizational commitment]. Milli Egitim Uc Aylik Sosyal Bilimler ve Egitim Dergisi, 166. Retrieved May 25, 2016 from http://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/Milli_Egitim_Dergisi/166/index3-kurt.htm
• Lima Rua, O.M.M.M. & Araujo, J.M.C. (2013). The influence of the transformational leadership in the organizational trust. Harvard Deusto Business Research, 2, 55-66.
• Mayer, R. C., Davis, J. H. & Schoorman F. D. (1995). An integrative model of organizational trust. The Academy of Management Review, 20, 709-734.
• MoNE (2017). Mersin Directorate of National Education.
• Ndaipa, C. J. (2016). Leadership styles adopted by headteachers and the influence on staff performance in primary schools of Chimoio cluster in Mozambique. The Eurasia Proceedings of Educational & Social Sciences, 5, 107-115.
• Northouse, P. G. (2009). Introduction to leadership: Concepts and practice (1st ed.). California: Sage Publications.
• Northouse, P. G. (2010). Leadership: theory and practise (5th ed.). California: Sage Publications.
• Ozyigit, P. (2012). Resmi ilkogretim okulu ogretmenlerinin okul mudurlerine duyduklari guven ile okul mudurlerinin liderlik stilleri arasindaki iliski: Istanbul ili Anadolu yakasi ornegi [The relationship between public primary school teachers’ trust in the principal and leadership styles of the principals: Istanbul province Anatolian side case]. (Unpublished master’s thesis), Maltepe Universitesi, Istanbul.
• Reyhanoglu, M. (2006). Ar-ge isbirliklerinde guven: Ankara’daki teknoparklarda faaliyet gosteren isletmelerde bir arastirma [Trust in research&development cooperation:A research conducted at technopark enterprices in Ankara]. (Unpublished doctoral dissertation), Ankara Universitesi, Ankara.
• Sabuncuoglu, Z. & Tuz, M. (1998). Orgutsel psikoloji [Organizational psychology] (3rd ed.). Bursa: Alfa Yayincilik.
• Samanci, G. (2007). Orgutsel guven ve orgutsel vatandaslik davranisi [Organizational trust and organizational citizenship behaviour]. (Unpublished master’s thesis), Afyon Kocatepe Universitesi, Afyonkarahisar.
• Saunders, M., Lewis, P. & Thornhill, A. (2009). Research methods for business students (5th ed.). London: Pearson Education.
• Sendjaya, S. & Pekerti, A. (2010). Servant leadership as antecedent of trust in organizations. Leadership & Organization Development Journal, 31, 643-663.
• Simsek, H. (2009). Toplam kalite yonetimi kuram, ilkeler, uygulamalar [Total quality management theory, principals, applications] (1st ed.). Ankara: Seckin Yayincilik.
• Tan, H. H. & Tan C. S. (2000). Toward the differentiation of trust in supervisor and trust in organization. Genetic, Social and General Psychology Monographs, 126, 241-260.
• Teyfur, M., Beytekin, O. F. & Yalcinkaya, M. (2013). Ilkogretim okulu yoneticilerinin etik liderlik ozellikleri ile okullardaki orgutsel guven duzeyinin incelenmesi (Izmir ili örnegi) [Examining primary school principals’ ethical leadership styles and the level of organizational trust at schools (Izmir province case)]. Dicle Universitesi Ziya Gokalp Egitim Fakultesi Dergisi, 21, 84-106.
• Topaloglu, I. G. (2010). Isgorenlerin adalet ve etik algilari acisindan orgutsel guven ile orgutsel baglilik iliskisi [The relationship between organizational trust and organizational commitment in terms of workers’ perceptions about justice and ethics]. (Unpublished master’s thesis), Atilim Universitesi, Ankara.
• Tuzun, I. (2006). Orgutsel guven, orgutsel kimlik ve orgutsel ozdeslesme iliskisi; uygulamali bir calisma [The relationship between organizational trust, organizational identity and organizational identification; an applied study]. (Unpublished doctoral dissertation), Gazi Universitesi, Ankara.
• Tuzun, I.K. (2007). Guven, orgutsel guven ve guven modelleri [Trust, organizational trust and trust models]. Karamanoglu Mehmetbey Universitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakultesi Dergisi, 13, 93-118.
• Wech, B. A. (2002). Trust context, effect on organizational citizenship behaviour, supervisory fairness, and job satisfaction beyond the influence of leader-member exchange. Business and Society, 41, 353-360.
• Yilmaz, K. (2004). Okul yoneticilerinin destekleyici liderlik davranislari ile okullardaki guven arasindaki iliski konusunda ilkogretim okulu ogretmenlerinin gorusleri [Primary school teachers’ views about the relationship between school principals’ supportive leadership and and trust at schools]. Inonu Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi, 5, 117-131.
• Yilmaz, K. (2009). Ozel dershane ogretmenlerinin orgutsel guven duzeyleri ile orgutsel vatandaslik davranislari arasindaki iliski [The relationship between private teaching institute teachers’ organizational trust levels and organizational citizenship behaviours]. Kuram ve Uygulamada Egitim Yonetimi, 15, 471-490.
• Yilmaz, K. & Altinkurt, Y. (2012). Liderlik davranislari, orgutsel adalet ve orgutsel guven arasindaki iliski [The relationship between leadership behaviours, organizational justice and organizational trust]. Cukurova Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi, 41, 12-24.
• Yukl, G. (1989). Managerial leadership: a review of theory and research. Journal of Management, 15, 251-289.