EDVARLARIN İZİNDEN: İSMAİL HAKKI BEY ARŞİVİNDE BULUNAN HAMPARSUM DEFTERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2024, Volume: 10 Issue: SAYI 19, 59 - 93, 31.01.2024

Dilhan Yavuz

Abstract

Osmanlı/Türk müziği tarihi, teorisi ve müzik yazıları açısından önem taşıyan bazı yazmalar, kimi zaman kendilerinden sonra gelenler için kaynak, kimi zamansa örnek teşkil etmiştir. Nâyi Osman Dede’nin Nota-i Türkî’si, Kantemiroğlu Edvarı, Kevseri Mecmuası gibi birbirini takip eden yazmaların izdüşümlerinde, edvar geleneğinin değişime uğradığı 18. yüzyılın sonundan itibaren sonraki kaynaklarda da rastlanır. Her bir edvarın birbiriyle etkileşim içinde olması ve doğuşkanları misali birbirinin içinden türediği görülmektedir.

Edvar geleneğinin son yansımalarının görüldüğü Hâşim Bey Mecmuası’nda önceki edvarların net bir şekilde kaynak olarak kullanılmasının yanında, bu edvarların külliyat kısımları da farklı çalışmalara kaynaklık etmiştir. Müzik yazılarının görece aktif olarak kullanılmaya başladığı 19. yüzyıldan itibaren Nâyi Osman Dede, Kantemiroğlu, Kevseri gibi çalgısal repertuarın da kişisel arşivlerde yer alan defterlere girdiği görülmektedir. Gerek Hamparsum, gerekse Avrupa müzik yazısı ile yazılan defterlerde bazen parçalı olarak fasıl repertuarlarının içinde, bazense müstakilen çalgı repertuarı olarak karşımıza çıkar.

Bu örneklerden biri de, Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde bulunan, İsmail Hakkı Bey koleksiyonunun içindeki 373 numaralı Hamparsum defteridir. Bu çalışmada bahsi geçen Hamparsum defteri incelenerek, 17.-18. yüzyıl edvar repertuarı ile arasındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konacak, tarih yazımında kişisel arşivler ve paleografik kaynakların etkisi irdelenecektir.

Keywords

Arşiv, Edvar, Hamparsum, Muallim İsmail Hakkı Bey, Müzik Yazıları.

References

• Demirtaş. S. (2019), Critical Edition of Hampartsum Manuscript YZPER2 in the Private Archive of Ali Rifat Çağatay. (Unpublished Master Thesis), İstanbul Technical University, İstanbul. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, TRT Müzik Dairesi Defterleri, İsmail Hakkı Bey Koleksiyonu Defter No: 373
• Doğrusöz, N. (Ed.) (2018), Rauf Yekta Bey’in Mûsikî Antikaları- Osmanlı Türk Müziği Araştırmaları Grubu, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Konan, S. D. (2020), Muallim İsmail Hakkı Bey; Hayatı ve Dini Musiki Formlarındaki Eserleri Üzerine Bir İnceleme, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Tura, Y. (2001), Kitabu ‘İlmi’l-Mûsikî ‘alâ vechi’l-Hurufât Musikiyi Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı, II. Cilt Notalar, İstanbul: Yapıkredi Yayınları
• Uslu, R. (2008), İlk Folklor Derlemecilerinden İsmail Hakkı Bey Arşivinin Önemi. Folklor/Edebiyat Dergisi, c.14, S. 54, s. 152- 173. Yalçın, G. (2016), 19. Yüzyıl Türk Musikisinde Hâşim Bey Mecmuası- Birinci Bölüm: Edvâr, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Yıldızeli, İ.E. (2009), Bir Kültür Savaşçısı Dr. Osman Şevki Uludağ, İstanbul: Pan Yayıncılık.