Türkiye'de 2000 Sonrası Dönemde Kadına Yönelik Şiddetle Mücadelede Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 90, 66 - 97, 01.07.2025

Gülnihan Avcı Kaya , Ergin Ulusoy

Öz

: 1980’lerde kadına yönelik şiddetle mücadele eden sivil toplum kuruluşlarını karşılaştırmalı olarak ortaya koyan çalışmalar mevcutken, 2000 sonrası dönemde bu çalışmalar sınırlı düzeyde kalmaktadır. Literatürdeki sınırlılığa katkı sunmayı amaçlayan bu çalışmada Türkiye’de kadına yönelik şiddetle mücadelenin seyri tarihsel bir süreklilik içerisinde 1980’lerden günümüze ele alınırken, araştırma soruları 2000’lerde kadına yönelik şiddetle mücadelede sivil toplum kuruluşlarının hangi rolleri üstlendiklerini; bu kuruluşların kadına yönelik şiddetle mücadelede diğer kurum ve kuruluşlarla olan ilişkilerini ve iş birliğine yönelik tutumlarını; devlet kurum ve kuruluşlarından beklentilerini ortaya koymak üzere tasarlanmıştır. Çalışmada nitel araştırma yönteminden faydalanılarak ve çoklu durum araştırma deseni kullanılarak amaçlı örnekleme ile toplam altı sivil toplum kuruluşu seçilerek; bu kuruluşlardan sekiz temsilci ile yarı yapılandırılmış görüşme formları aracılığıyla mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmeler sonucunda kadına yönelik şiddetle mücadelede sivil toplum kuruluşlarının ortak hedefler taşısa da birbirlerinden farklılaştığı, devlet kurum ve kuruluşları ile iş birliği imkanlarının kısıtlı olduğu ve yasaların etkin şekilde uygulanması ve denetlenmesi gerekliliği göze çarpmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kadına yönelik şiddetle mücadele, Sivil toplum kuruluşları, Devlet kurum ve kuruluşları

Kaynakça

• 6284 Sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun. (2012). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.6284.pdf
• Acar, Feride. & Altunok, Gülbanu. (2013). The ‘Politics of Inmate’ at the Intersection of Neo-Liberalism and Neo-Conservatism in Contemporary Turkey. Women’s Studies International Forum, 41, 14–23.
• Aldıkaçtı Marshall, Gül. (2013). Shaping Gender Policy in Turkey, Grassroots Women Activists, The European Union, and The Turkish State. Albany: SUNY Press.
• Alican Şen, Ayşe. (2018). Türkı̇ye’de Kadına Yönelı̇k Şı̇ddetle Mücadelede Kurumlar Arası İş birliği Sürecı̇ ve 6284 Sayılı Yasanın Uygulanabı̇lı̇rlı̇ğı̇, Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi. 11(22), 141-161.
• Arat, Yeşim. & Altınay, Ayeşgül. (2008). Türkiye’ de Kadına Yönelik Şiddet. İstanbul: Punto.
• Ayata, Ayşe. & Tütüncü, Fatma. (2008). Party Politics of the AKP (2002–2007) and The Predicaments of Women at The Intersection of The Westernist, Islamist and Feminist Discourses in Turkey. British Journal of Middle Eastern Studies, 35(3), 363–384.
• Ayata, A. & Doğangün, G. (2017). Gender Politics of The AKP: Restoration of a Religio-Conservative Gender Climate. Journal Of Balkan and Near Eastern Studies, 19(6), 610–627.
• Bakırcı, Kadriye. (2015). İstanbul Sözleşmesi. Ankara Barosu Dergisi, 4(1), 133-204.
• Bayar, Tuğba. (2024). Turkey’s withdrawal from Istanbul Convention: international human rights regime vis-à-vis authoritarian survival. Turkish Studies, 25(1), 22-42.
• BBC. (2012). Turkey PM Erdogan Sparks Row Over Abortion. Elde edilme tarihi, 24 Haziran 2025, https://www.bbc.com/news/worldeurope-18297760.
• BBC News Türkçe. (2014, 24 Kasım). Erdoğan: Kadın Erkek Eşitliği Fıtrata Ters. Elde edilme tarihi: 15 Ağustos 2022, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/11/141124_kadininfitrati_erdogan
• Bianet. (2008). Dengir Mir Fırat: AKP’nin Kadınları Feminist İdeolojiye Köle Olmayacak. Elde edilme tarihi: 15 Ağustos 2023, https://bianet.org/haber/dengir-mir-firat-akp-nin-kadinlari-feminist-ideolojiye-koleolmayacak-106727
• Bodur Ün, Morella. (2019). Contesting Global Gender Equality Norms: The Case of Turkey. Review of International Studies, 45(5), 828-847.
• Bodur Ün, Morella. & Arıkan, Harun. (2022). Europeanization and De-Europeanization of Turkey’s Gender Equality Policy: The Case of the Istanbul Convention”. JCMS: Journal of Common Market Studies, 60(4), 945-962.
• Bora, Aksu. & Günal, Asena. (2002). 90’larda Türkiye’de Feminizm. İstanbul: İletişim.
• Buğra, Ayşe. (2020), Politics of Social Policy in a Late Industrializing Country: The Case of Turkey. Development and Change, 51(2), 442-462.
• Cindoğlu, Dilek. & Ünal, Didem. (2017). Gender and Sexuality in the Authoritarian Discursive Strategies of New Turkey. European Journal of Women’s Studies, 24(1), 39-54.
• Coşar, Simten. & Gençoğlu Onbaşı, Funda. (2008). Women’s Movement in Turkey at a Crossroads: From Women’s Rights Advocacy to Feminism. South European Society&Politics,13(3), 325-344.
• Coşar, Simten. & Yeğenoğlu, Metin. (2011). New Grounds for Patriarchy in Turkey? Gender Policy in The Age of AKP. South European Society and Politics, 16(4), 555-573.
• Çelebi, Elifcan. (2022). How Do Women’s Gongo’s Influence Policymaking Processes in Turkey? Journal of Civil Society, 18(3), 326-248.
• Dilipak, Abdurrahman. (2019). Önce Aile!, Elde edilme tarihi: 24 Haziran 2025, https://www.yeniakit.com.tr/yazarlar/abdurrahman-dilipak/onceaile-30482.html
• Diner, Çağla. (2018). Gender Politics and GONGOs in Turkey. Turkish Policy Quarterly, 16(4), 101-108.
• Ercoşkun, Şenol. & H., Kübra. (2019). Aı̇lenı̇n Korunması ve Kadına Karşı Şı̇ddetı̇n Önlenmesı̇ne Daı̇r Kanun Üzerı̇ne Bı̇r İnceleme. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 7(13), 423-459.
• Esim, Simel & Cindoğlu, Dilek. (1999). Women’s Organizations in 1990s Turkey: Predicaments and Prospects. Middle Eastern Studies, 35(1), 178–188.
• Eslen Ziya, H. & Kozanoğlu, N. (2022). De-democratization under the new Turkey? challenges for women’s organizations. Mediterranean Politics, 27(1), 101-122.
• Eslen Ziya, Hande. & Korkut, Umut. (2010), Political Religion and Politicized Women in Turkey: Hegemonic Republicanism Revisited. Totalitarian Movements and Political Religions, 11(3–4), 311–326.
• EŞİK. (2022). Danıştay’ın Kararı Ne Olursa Olsun İstanbul Sözleşmesi’nin Bir Kelimesinden Bile Vazgeçmiyoruz!, Elde edilme tarihi: 23 Haziran 2025, https://esikplatform.net/kategori/basin-aciklamalari/73927/danistay-inkarari-ne-olursa-olsun-istanbul-sozlesmesi-nin-bir-kelimesinden-bilevazgecmiyoruz/
• Gözdaşoğlu Küçükalioğlu, Elif. (2018). Framing Gender-Based Violence in Turkey, Les Cahiers De Cedref, 128-157.
• Gözler, Kemal. (2021). Cumhurbaşkanının Uluslararası Sözleşmeleri Feshetme Yetkisi Var Mı? İstanbul Sözleşmesinin Feshi Hakkında 3718 Sayılı Cumhurbaşkanı Kararı Üzerine Eleştiriler. Elde edilme tarihi: 10 Haziran 2022, https://www.anayasa.gen.tr/ua-sozlesme-fesih.htm
• Gülel, Devran. (2021a). A critical assessment of Turkey’s positive obligations in combatting violence against women: looking behind the judgments. Muslim World Journal of Human Rights, 18 (1), 27–53.
• Gülel, Devran. (2021b), Feminist movement and law-making in Turkey: a critical appraisal from 1998 to 2018. Women’s History Review, 30 (1), 2–27.
• Güneş, Ayşe. & Ezikoğlu, Çağlar. (2022). Legal and political challenges of gender equality and crimes against women in Turkey: the question of Istanbul Convention. Women & Criminal Justice, 33 (1), 1–14.
• Güney, Gizem. (2022). “One step forward, two steps back: an analysis of Turkey’s implementation of the Istanbul Convention in Adressing Gender Based Domestic Violence” In: Guney, G., Davies, D., Lee, PH. (eds) Towards Gender Equality in Law. Palgrave Macmillan, Cham.
• Işık, Nazik. (2002). “1990’larda Kadına Yönelik Aile İçi Şiddetle Mücadele Hareketi İçinde Oluşmuş Bazı Gözlem ve Düşünceler” (Ed: A. Bora ve A. Günal), 90’larda Türkiye’de Feminizm, İstanbul: İletişim.
• KADEM. (2016). Cumhurbaşkanımız KADEM’in Yeni Hizmet Binasının Açılışını Yaptı. Elde edilme tarihi: 10 Ağustos 2023. https://kadem.org.tr/cumhurbaskanimiz-kademin-yeni-binasinin-acilisini-yapti/
• Kadın Sığınakları ve Da(ya)nışma Merkezleri Kurultayı. Elde edilme tarihi: 10 Ağustos 2023. https://siginaksizbirdunya.org
• Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele IV. Ulusal Eylem Planı. (2021-2025). https://www.aile.gov.tr/ksgm/ulusal-eylem-planlari/kadina-yoneliksiddetle-mucadele-iv-ulusal-eylem-plani
• Kardam, Nükhet. & Ertürk, Yakın. (1999). Expanding Gender Accountability? Women’s Organizations and The State in Turkey. Theory&Behavior, 1(2), 167-197.
• Karlsson, Sofie. (2023). We Are Here, We Don’t Fear- Feminist Mobilizing Against Authoritarian Practices to End Violence Against Women in Turkey. SSRN.
• Kav, Gülsüm. (2020). Yaşasın Kadınlar Türkiye’de Kadın Cinayetleri Gerçeği ve Çözüm Yolları, İstanbul: Doğan Kitap.
• Koyuncu, Berrin. & Özman, Aylin. (2019). Women’s Rights Organizations and Turkish State in The Post-2011 Era: Ideological Disengagement Versus Conservative Alignment. Turkish Studies, 20(5), 728-753.
• Köktaş, Ömer Faruk. & Köseoğlu, Özer. (2024). A Decade Of Dichotomy: Understanding Turkey’s Changing Stance on The Istanbul Convention for Combating Violence Against Women. South European Society and Politics, 29(2), 181-210.
• Kütük-Kuriş, Merve. (2022). The Rise and Fall of Support for the Istanbul Convention: Understanding the Case of KADEM. Women’s Studies International Forum (93), 102-601.
• Maraşlı, Sema. (2019). İstanbul Sözleşmesi ve 6284 Sayılı Yasa Aileyi Korumuyor. Elde edilme tarihi: 24 Haziran 2025, https://dogruhaber.com.tr/marasli-istanbul-sozlesmesi-ve-6284-sayili-yasa-aileyi-korumuyor
• Mor Çatı. (2015). Kürtaj yapıyor musunuz? Hayır yapmıyoruz!, Elde edilme tarihi: 22 Haziran 2025, https://morcati.org.tr/haberler/kurtaj-yapiyormusunuz-hayir-yapmiyoruz/Mor Çati. (2021).
• Information Note on the IV. National Action Plan for Fighting Violence against Women (2021-2025). Elde edilme tarihi: 23 Haziran 2025, https://en.morcati.org.tr/news/information-note-on-the-ivnational-action-plan-for-fighting-violence-against-women-2021-2025/
• Negron Gonzales, Melinda. (2016). The Feminist Movement During The AKP Era in Turkey: Challenges And Opportunities. Middle Eastern Studies, 52(2), 198–214.
• O’Neil, M. L., Aldanmaz, B., Quirant Quiles, R. M., & Kılınç, F. R. (2016). Legal but Not Necessarily Available: Abortion at State Hospitals in Turkey. Istanbul: Kadir Has University Scientific Research Fund, ss. 148–153.
• Özcan, E. (2018). Conservative women in power: A new predicament for transnational feminist media research. feminist approaches to media theory and research. (Ed. D.Harp, J. Loke & I. Bachman), Palgrave Macmillan.
• Özgür Keysan, A. & Özdemir, Z. (2020). Civil Society And State Relations in Turkey: Opposing Trajectories of Two Islamist Women’s Civil Society Organizations. Asian Journal of Women’s Studies, 20(3), 301–325.
• Özgür Keysan, A. & Özdemir, Z. (2020). Converging/Diverging Frames: A Case of Islamist Women’s CSOS in Turkey. Fe Dergi: Feminist Eleştiri, 12(2), 129-140.
• Sallan Gül, S., Özen, B., & Kahya, Ö. (2017). Mor Çatı ve Şefkat-Der Örneğinde Kadına Yönelik Şiddetle Mücadelede Sivil Toplumun Rolü. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (42), 199-226.
• Savas, Gökhan. & Çakır, Dilek. (2024). Breaking the chains: exploring gender inequality in Türkiye through the eyes of women NGO members. Front. Sociol. 9:1491058.
• Şahin, Selver. (2022). Combatting violence against women in Turkey: structural obstacles. Contemporary Politics, 28 (2), 204–224.
• Tabak, Hüsrev., Erdogan, Seven., & Bodur Ün, Morella. (2023). Intraconservative bloc contestations on gender equality in Turkey – norm reception in fragmented normative orders. Journal of Asian and African Studies, 58(8), 1375–1392.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. (1982). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf
• UN Women. (2022). Facts and figures: Ending Violence Against Women, Elde edilme tarihi: 10 Ağustos 2023, https://www.unwomen.org/en/what-wedo/ending-violence-against-women/facts-and-figures
• UN Women. (2019). Global Database on Violence Against Women. Elde edilme tarihi: 10 Ağustos 2023, https://evaw-global-database.unwomen.org/en/countries/asia/turkiye#
• Ünal, Didem. (2023). Securitization of gender as a modus operandi of populism: anti-gender discourses on the Istanbul Convention in the context on AKP’s illiberal transformation. Southeast European and Black Sea Studies, 1–21.
• Yarar, Betül. (2020). Neoliberal-neoconservativefeminism(s) in Turkey: Politics of Female Bodies/Subjectivities And The Justice and Development Party’s Turn to Authoritarianism. New Perspectives on Turkey, (63), 113-137.
• Yetkin, Murat. (2020). Istanbul Convention vs. Islamist Congreation. Elde edilme tarihi: 24 Haziran 2025, https://yetkinreport.com/en/2020/07/09/the-istanbul-convention-vs-an-islamist-congregation/
• Zafer, Yılmaz. (2015). Strengthening the Family Policies in Turkey: Managing the Social Question and Armoring Conservative–Neoliberal Populism. Turkish Studies, 16(3), 371-390.