BEYLİKLER DÖNEMİ TIP METİNLERİNDE YAPILAN TÜRKÇELEŞTİRME VE TERİM ÇALIŞMALARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2022, Issue: 31, 37 - 52, 30.12.2022

Nuray Demir Öztürk

Abstract

Oğuzların Anadolu’ya gelmeleriyle beraber siyasî anlamda devlet kurma çabalarının etkileri yazı dillerine de yansımıştır. Oğuzların Orta ve Batı Asya’da devlet kuramayışları Oğuzcanın yazı dili haline gelemeyişine sebep olmuş ardından Selçuklular döneminde Arapça ve Farsçanın da hâkimiyeti Türkçeyi olumsuz etkilemiştir. Anadolu Beylikler dönemi ise Oğuzca için yeni bir başlangıcı beraberinde getirmiş; dinî, edebî, tasavvufî, tıbbî konularda birçok eser tercüme/telif edilmiştir. Bu alanlardan biri olan tıp konusunda yazılmış eserlerde kullanılan dil, Türkçenin kullanımı açısından dikkate değerdir. Anadolu Beylerinin teşvik ve destekleri doğrultusunda kaleme alınan bu eserlerde bilinçli bir şekilde dil yerlileştirilmesi yapıldığı tespit edilmiştir. Bu yerlileştirme yapılırken Arapça ve Farsça sözcük, ifade, tamlama gibi yapıların varsa Türkçede karşılıklarının yoksa müellif/mütercimin Türkçeleştirme çabasıyla hem Beylerin hem de halkın katında eserleri anlaşılır kılmak ve Türkçe terim üretilerek yazı dilini işler hale getirmesi amaçlanmıştır. İncelenen tıp eserlerinden seçilen örnekler öyküntü başlığının altında sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Anlamsal örnekseme ve anlam alıntılama kategorilerinden Türkçenin temasta olduğu Arapça ve Farsçaya karşı hangi yolları tercih ederek Türkçeleştirme yoluna gidildiği ve bu yapılırken nasıl yöntemlere başvurulduğu üzerinde de durulmuştur. Yapılan çalışma ile Türkçe sözcüklerde ilk kez öyküntü kategorisi belirlenmeye çalışılmış ayrıca Eski Anadolu Türkçesi tıp metinlerinde nasıl bir Türkçeleştirme çalışması yapıldığı sorusuna, verilen örneklerle cevap aranmıştır.

Keywords

Oğuzca, tıp terimleri, öyküntü, Türkçeleştirme, Anadolu Beyleri

References

• BAYAT, A. H. (2008). “Tıp Dili ve Terimleri Açısından Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Tıp Kitaplarının Önemi”. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları. İstanbul: Nobel Matbaacılık, s. 61-82.
• BUßMANN, H. (1996). Routledge Dictionary of Language and Linguistics. London: Routledge.
• BUßMANN, H. (Ed.). (2002). Lexikon der Sprachwissenschaft. Stuttgart: Kröner.
• CAMPBELL, L., & MİXCO, M. J. (2007). A Glossary of Historical Linguistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• CANPOLAT, M., ve ÖNLER, Z. (2016). İshâk Bin Murâd Edviye-i Müfrede. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÇELİK, A.(2014). Terceme-i Kāmilü’s-Sınāʻa (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin). (Yüksek Lisans Tezi) Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• DOĞUER,B. Erdağı (2013). Hekim Bereket Tuḥfe-i Mübārizī Metin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DOĞUER,B. Erdağı (2016). Hekim Bereket Ḫulāṣa Metin-Sözlük. Ankara: Ürün Yayınları.
• ECKMANN, J. (1972). “Macar Dil Devrimi”. Alman ve Macar Dillerinde Özleşme. Ankara: TDK Yayınları, s. 17-41.
• GÖNÜLAL, Y. Özcan (2021). “Popüler Bir Tartışma Alanı Olarak Türk Dil Reformu”. Türk Dünyası Dil, Kültür ve Edebiyat İncelemeleri. Ed.: Akartürk Karahan. İstanbul: Kutlu Yayınevi, s. 235-250.
• KARAAĞAÇ, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK.
• KORKMAZ, Z. (2009). “Anadolu’da Oğuz Türkçesi Temelinde İlk Yazı Dilinin Kuruluşu”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 57 (2), s. 61-69.
• KUT, G. (2006). “13. ve 14. Yüzyıllarda Anadolu’da Türkçenin Yazı Dili Olması ve Bu Yüzyıldaki Eserler Üzerine”. Payitaht Bursa’da Kültür ve Sanat Sempozyum Kitabı (07-07 Nisan 2006-Bursa), s. 27-41.
• MANSUROĞLU, M. (1951). “Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Başlama ve Gelişmesi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, IV (3), s. 215-229.
• ÖNLER, Z. (1990). Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa) Müntahab-ı Şifâ I Giriş-Metin. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZKAN, M, (2014). “Türkçenin Anadolu’da Yazı Dili Olarak Gelişmesi”. Türkiyat Mecmuası, Yıl 2014, 24 (1), s. 53-73.
• TEKİN, T. (2013). “Atatürk ve Dil Reformu”, Makaleler 3: Çağdaş Türk Dilleri. Ankara: TDK.
• Tercüme-i Müfredât-ı İbn Baytar (2017). Koordinatör: Kevser Topkar, Bilim Kurulu: Metin Uçar, H.Halit Atlı, Burhanettin İlter, İstanbul: Sağlık Bilimleri Üniversitesi Yayınları.