A Noble in Harput: Çötelizâde Hacı Mehmed Efendi

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 14, 95 - 110, 18.11.2020

Kürşat Çelik

Öz

In the 18th century, in order to eliminate the financial distress that arose with the weakening of the Ottoman Empire, “the Mukâtaas”, whose income belonged to the state, İltizam was started to be given with the condition of “Kayd-ı Hayat”(lifetime) with a procedure called “Mâlikâne”. These were taken by the wealthy elite and civil servants in the local community, and a clan or group that appeared as a “Ayan”. With the weakening of the central administration, the “Ayan” in the provinces became an administrative power as well as their economic power and were effective in the provincial administration.
In this study, the financial resources of Çötelizâde Hacı Mehmet Efendi, who is one of the Harput Ayan’s, his relations with local administrators and his role in the events around Harput were studied. With this research, it has been revealed that the murder of Çötelizâde Hacı Mehmed Efendi is an example of the power and power struggle that occurred between Ayan and local administrators in the provinces. Also the foundation works of Çötelizâde Hacı Mehmed Efendi were examined.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Harput, Noble(Ayan), Çötelizâde Hacı Mehmed.

HARPUTLU BİR ÂYAN: ÇÖTELİZÂDE HACI MEHMED EFENDİ

Öz

18. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla birlikte ortaya çıkan mali sıkıntıyı gidermek için geliri devlete ait olan mukâtaaların mâlikâne adı verilen bir usul ile kayd-ı hayat şartıyla iltizama verilmeye başlanmıştır. Bunları yereldeki zengin seçkinler ile devlet memurları almış ve âyan olarak ifade edilen bir zümre veya grup ortaya çıkmıştı. Merkezi idarenin zayıflamasıyla birlikte taşradaki âyanlar iktisadî güçlerinin yanı sıra idarî olarakta bir güç olmuşlar ve taşra yönetiminde etkili olmuşlardır.
Bu çalışmada, Harput âyanlarından Çötelizâde Hacı Mehmed Efendi’nin âyanlığının maddi kaynakları, yerel idarecilerle olan ilişkileri Harput ve çevresinde meydana gelen olaylardaki rolü araştırılmıştır. Yine bu araştırma ile Çötelizâde Hacı Mehmed Efendi’nin katl edilme sürecinde yaşanan olayların taşradaki âyan ve yerel idareciler arasında meydana gelen güç ve iktidar çekişmesinin bir örneği olduğu ortaya çıkarılmıştır. Yine bu makalede Çötelizâde Hacı Mehmed Efendi’nin vakıf eserleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti,, Harput,, Âyan,

Kaynakça

• AYDEMİR, Hilal (2019). Osmanlı Dönemi Harput ve Mamuratülaziz Vakfiyeleri Envanteri, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• BACA, Duygu (2013). 1767-1774 (H. 1181-1188) Tarihli Harput Şer’iyye Sicili (Metin Değerlendirme Varak 45-83), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• ÇAKAR, Enver – UZUN, Celalettin (2017). Hurufat Defterlerinde Harput (1690-1812), Elazığ.
• ÇAKAR, Enver (2012). Elazığ Baskil Yöresi Aşiretleri, Ankara.
• ÇÖTELİ, Oktay (2011). Toprak, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya.
• DEMİREL, Yurdal (2006). Bulutoğulları, Manas Yayıncılık, Elazığ.
• İPŞİRLİ, Mehmet (1994). “Klasik Dönem Osmanlı Teşkilatı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyet Tarihi, I, (Editör: Ekmeleddin İhsanoğlu), İstanbul, s.137-279.
• MERT, Özcan (1991). “Âyan”, DİA, 4, İstanbul, 1991, s.195-198.
• MERT, Özcan (1999). “Osmanlı Devleti Tarihinde Ayânlık Dönemi”, Osmanlı, VI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 174-180.
• ÖZKAYA, Yücel (1977). Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyanlık, Ankara Üniversitesi DTCF Yay., Ankara.
• ÖZKAYA, Yücel (1999). “Merkezi Devlet Yapısının Zayıflaması Sonuçları: Âyânlık Sistemi ve Büyük Hanedanlıklar”, Osmanlı, 6, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s.165-173.
• SALZMANN, Ariel (1999). “İmparatorluğu Özelleştirmek: Osmanlı XVIII. Yüzyılında Paşalar ve Âyânlar”, Osmanlı, 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 227-235.
• SUNGUROĞLU, İshak (1959). Harput Yollarında, II, İstanbul.
• TIZLAK, Fahrettin (1987). 398 Numaralı Harput Şer’iyye Sicili M. 1814/1815-1839 (H. 1230-1255), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ.
• TIZLAK, Fahrettin (1997). Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik (1775-1850), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• TIZLAK, Fahrettin (2013). “XVIII. Yüzyıl Sonu ile XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Harput Çevresinde Madencilik Faaliyetleri”, Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013, 1, Elazığ, 2013, s.349-365.
• UZUN, Celalettin (2016). 17. Yüzyılda Harput, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elazığ.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, (1979). “Âyân”, İslâm Ansiklopedisi Milli Eğitim Bakanlığı, 2, İstanbul, 1979, s.40-42.
• ÜNAL, Mehmet Ali (1989). XVI. Yüzyılda Harput Sancağı, Ankara,
• YILMAZÇELİK, İbrahim (2000). “Osmanlı Hakimiyet Sürecinde Diyarbakır Eyalet Valileri, (1516-1838)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/1,Elazığ, s.233-287.
• YÜKSEL, Hasan (1997). Osmanlı Döneminde 1776-1794 Tarihli Maden Emini Defteri, Sivas.