EĞİTİM KURUMLARINDA ÖĞRETMENLERİN ADİL OLMAYAN DAVRANIŞLAR KARŞISINDAKİ TUTUMLARI

Year 2024, Volume: 8 Issue: 1, 1 - 23

Hasan Özgüven

Abstract

1. GİRİŞ
İnsan çevresi ile etkileşim halindedir. İnsan ilişkileri temelinde kişiler kendilerine yakın gördüğü kişilere karşı farklı davranışlar geliştirecektir. Bu davranışların insan ilişkilerine dayalı olması nedeniyle iş hayatına yansır.
Birey kendisine yakın gördüğü kişilere karşı daha anlayışlı ve sevgi dolu olacaktır. Ancak örgütler açısından bu bir sorun teşkil eder. İnsanlar için büyük öneme sahip olan adalet, örgütlerin sağlıklı çalışabilmesi için de önemlidir. Örgütsel boyutta adalet kavramı insanların işyerindeki adaleti temsil eder. Okul örgütlerinin amaçlarına ulaşmasındaki belirleyici unsur öğretmendir. Öğretmenlerin bir örgüt olarak okula karşı tutumlarında adalet önemli rol oynamaktadır. Bu adaleti sağlayacak kişilerde okul yöneticileri olacaktır.
Okul yönetimleri açısından adil olmayan davranışlar daha çok kendisine yakın gördüğü kişileri yasalara uygun olmayacak şekilde desteklemesidir. Okul yöneticilerin yasalarla birlikte mesleki etik değerlere uygun davranması beklenir.
1.1 Araştırmanın Amacı
Bu araştırmada okullarda adil olmayan davranışların olup olmadığı, var ise ne tür adil olmayan davranışlar sergilendiği ve bu davranışlar karşısında öğretmenlerin ne tür tepkiler verdiği ve öğretmenlerin bu durumdan nasıl etkilendiğinin ortaya konması amaçlanmaktadır.
1.2 Araştırmanın Önemi
Bu araştırma ileride yapılacak çalışmalara destek olarak okullarda adil olmayan davranışlar varsa bunların azaltılması için öneriler sunması açısından önem arz etmektedir. Araştırma eğitim sisteminin kalitesini arttırmaya yönelik kullanılabilecek olması nedeniyle önemlidir.
2. YÖNTEM
Bu araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırmalar olayların ve olguların doğal ortamlarında insan tarafından nasıl algılandığını inceler. Bu araştırmada nitel araştırma desenlerinden durum çalışması deseninde gerçekleştirilmiştir. Durum çalışması bir durum ya da olayın derinlemesine incelenmesi için kullanılır. Olay ya da durumu doğal ortamında ele alır.
3. BULGULAR
Öğretmenlere okullarda adil olmayan davranışlar olup olmadığı sorulmuştur. Bu soruya öğretmenler tarafından önceki deneyimlerine de dayanarak cevap verilmesi istenmiştir. Öğretmenlerin büyük bir çoğunluğu bu soruya okullarda adil olmayan davranışların olduğu yönünde cevap vermiştir.
Öğretmenlere okullarda ne tür adaletsiz davranışlar sergilendiği sorulmuştur. Öğretmenlerin adaletsiz davranışların en çok gerçekleştiği alanların görev paylaşımlarında ve izin alma durumlarında karşılaştıklarını düşündükleri görülmektedir. Ayrıca ders programlarının oluşturulması ve nöbetlerde de adaletsiz davranışlara rastlanmaktadır. Değerlendirme sürecinde adil olunmadığı ve öğretmenlerin görevlerini yerine getirirken diğer meslektaşlarına farklı davranılması, iltimas gösterilmesi de adaletsiz davranışlar arasındadır.
Öğretmenlere adil olmayan davranışlara neden olan unsurun ne olduğu sorulmuştur. Öğretmenlerin adaletsiz davranışların başlıca sebebi olarak arkadaşlık ilişkileri ile kurulan yakınlık ve siyasi görüşe bağlı olarak sendikal aynılığı gördüğü söylenebilir. Bunun yanında öğretmenler yöneticilerin yetersizliklerinden kaynaklı adaletsiz davranışlar sergilendiğini düşünmektedir. Cinsiyet, yaş ve medeni durumda adil olmayan davranışların sebepleri arasında görülmektedir. Öğretmenler ayrıca yöneticilerin çıkar amaçlı adaletsiz davranışlar sergileyebildiğini ve tepki veren ve vermeyen öğretmenler arasında da ayrımcılık yaptıklarını dile getirmiştir.
Öğretmenlere adil olmayan davranışlar karşısında öğretmenlerin tavır ve davranışları sorulmuştur. Adil olmayan davranışlar karşısında büyük oranda görmezden gelmeyi ve sessiz kalmayı tercih ettiği görülmektedir. Bir kısım öğretmenler ise sessiz kalmayarak çatışma yaşamayı göze almaktadır.
Öğretmenlere adil olmayan davranışlar karşısında öğretmenler nasıl etkilendiği sorulmuştur. Öğretmenlerin adaletsiz davranışlar karşısında motivasyon kaybı yaşadıkları ve performanslarının düştüğü görülmektedir. Öğretmenler okullarda adil olmayan davranışların bölünme ve çatışmaya neden olduğunu düşünmektedir.
5. TARTIŞMA ve SONUÇ
Bu kapsamda okullarda adaletsiz davranışlar vardır diyebiliriz. Okullarda adaletsiz davranışların okul müdürlerinin insiyatifinde yer alan yönetim alanında yoğunlaştığı görülmüştür. Okullarda adil olmayan davranışların sebeplerinden en önemlileri okul müdürleri ile öğretmenler arasındaki arkadaşlık ilişkileri ve sendikal / siyasal yakınlık olmaktadır. Okullarda adil olmayan davranışlar karşısında öğretmenler çoğunlukla sessiz kalmayı ve görmezden gelmeyi tercih etmektedir. Okullardaki adaletsiz tutum ve davranışlar karşısında öğretmenler huzursuzluk ve mutsuzluk yaşamaktadır. Bununla birlikte motivasyonlarını kaybetmekte ve bu durum performanslarını düşürmektedir. Adil bir ortamda çalışmak tüm öğretmenlerin beklentisidir.

Keywords

adalet, adaletsizlik, adil olmayan, kayırmacılık, okul, öğretmen, yönetici

Ethical Statement

Düzce Üniversitesi tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım yüksek lisans projesinden oluşturduğum bu makale çalışmasında; bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde ettiğimi, görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel ahlak kurallarına uygun olarak sunduğumu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu, atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapmadığımı beyan ederim.

Thanks

Syn. Prof. Dr. Süleyman GÖKSOY Syn. Prof. Dr. Engin ASLANARGUN Syn. Doç. Dr. Taner ATMACA Syn. Dr. Öğr. Üy. Ender KAZAK

References

• Akan, D. ve Zengin, M. (2018). Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışları ile öğretmenlerin örgütsel güven algıları arasındaki ilişki. Route Educational and Social Science Journal 5(5), 334-345.
• Altundere Doğan, M. B. ve Yaman, Z. (2022). Kayırmacılığın örgütsel bağlılık ve tükenmişliğe etkisi. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 11(1), 1-34.
• Arastaman, G., Öztürk Fidan, İ. ve Fidan, T. (2018). Nitel araştırmada geçerlik ve güvenirlik: kuramsal bir inceleme. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 37-75.
• Argon, T. (2016). Öğretmen görüşlerine göre ilkokullarda yöneticilerin kayırmacılık davranışları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1), 233-250.
• Atılgan, S. Ve Geçikli, G. (2020). Örgütsel adaletin örgütsel sinizme etkisinde örgütsel bağlılığın aracı rolü. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 289-312.
• Aydın, Y. (2016). Örgütsel sessizliğin okul yönetiminde kayırmacılık ve öğretmenlerin öz yeterlik algısı ile ilişkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 22(2), 165-192. DOI:10.14527/kuey.2016.007
• Aytaçlı, B. (2012). Durum çalışmasına ayrıntılı bir bakış. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(1), 1-9.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 231-274.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
• Cesur, A. ve Erol, E. (2020). Okul yönetiminde kayırmacılık ve örgütsel adalet arasındaki ilişki: Afyonkarahisar ili örneği. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi-International Journal of Society Researches, 25, 3467-3496. DOI:10.26466/opus.633508
• Cihangiroğlu, N. ve Yılmaz, A. (2010). Çalışanların örgütsel adalet algısının örgütler için önemi. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 10(19), 196-213.
• Çekiç, E. (2018). İlköğretim okullarındaki öğretmenlerin görüşlerine göre örgütsel adalet ve örgütsel iklim arasındaki ilişki (Edirne ili örneği). Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Edirne.
• Culha, A., ve Kaya, A. (2021). Öğretmenlerin örgütsel sinizm ve örgütsel sessizlik algıları arasındaki ilişki. Türküye Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 6(2), 415-430.
• Demirtaş, H. ve Demirbilek, N. (2019). Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 111-142. DOI:10.29029/busbed.456491
• Güneş, A., ve Köse, A. (2021). Okul yöneticilerinin kayırmacı davranışları ve öğretmen motivasyonu üzerine ilişkisel bir çalışma. KSÜ Eğitim Dergisi, 3(2), 26-43.
• Gül Öztürk, A. ve Koşar, S. (2021). Öğretmenlerin örgütsel adalet algıları üzerine bir olgubilim çalışması. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41(3), 1951-1991.
• Gündeyerli, B. ve Aypay, A. (2021). Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışlarına ilişkin öğretmen görüşleri. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (AUJEF), 6(3), 251-276.
• İmirzalıoğlu, N. K., Özgül, S., Yüksel, C., Doksöz, S. ve Gökaslan, S. (2023). Öğretmenlerin Örgütsel Sessizliklerine Yönelik Görüşleri. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 6(6): 722-736. DOI:10.26677/TR1010.2023.1229
• İşlek, Ö. ve Gül, İ. (2022). Okul yöneticilerinin kayırmacılık davranışları. Journal of Research in Education and Teaching, 11(4), 8-18.
• Kahraman, Ü. (2020). Okul müdürlerinin kayırmacı davranışları. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 6(3), 90-106.
• Kalay, F. (2016). İşletmelerde örgütsel adaletin işgören performansı üzerindeki etkisi: teorik bir inceleme. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, (11), 147-158.
• Karaeminoğulları, A. (2006). Öğretim elemanlarının örgütsel adalet algıları ile sergiledikleri üretkenliğe aykırı davranışlar arasındaki ilişki ve bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Karataş, K. (2020). Öğretmenlik mesleğine kuramsal bir bakış. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 9(17), 39-56.
• Kaya, A. (2022). Öğretmen perspektifinden okul yöneticilerinin kayırmacılık davranışları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 64, 350-378.
• Kılıçaslan, S. (2010). Örgütsel adalet algısı ve örgütsel bağlılık arasındaki ilişkilere kuramsal bir yaklaşım. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir.
• Kılınç, S. (2018). Sağlık çalışanlarında örgütsel adalet algısının duygusal emek üzerine etkisi: Konya ilinde bir uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Konya.
• Kuşci, E. ve Cemaloğlu, N. (2022). Öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile saygınlıklarını yitirme kaygıları arasındaki ilişki. International Social Sciences Studies Journal, 8(103), 3535-3548. DOI:10.29228/sssj.64978
• Meriç, E. ve Erdem, M. (2013). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin algılarına göre okul yönetiminde kayırmacılık. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi-Educational Administration: Theory and Practice, 19(3), 467-498.
• Nayir, F., Taşkın, P. ve Kuru Çetin, S. (2019). Öğretmen ve yönetici görüşlerine göre tarafsızlık kavramına ilişkin nitel bir inceleme. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 6(43), 2916-2933. DOI:10.26450/jshsr.1338
• Onural, H. (2005). Üst düzey eğitim yöneticilerinin eğitim yönetimi alanındaki yeterlik sorunu ve nedenleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, (41), 69-85.
• Ozan Leylum, Ş., Odabaşı, H. F. ve Kabakçı Yurdakul, I. (2017). Eğitim ortamlarında durum çalışmasının önemi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 5(3), 369-385. www.enadonline.com DOI:10.14689/issn.2148-2624.1.5c3s16m
• Özbek, M. F. ve Umarov, A. (2010). Prosedürel adalet, dağıtımsal adalet ve değersel bağlılık ilişkisi: bir yapısal eşitlik modeli uygulaması. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(2), 307-318.
• Özdemir, F. ve Kaplan, A. (2017). Öğretmen adaylarının bakış açısından Türk eğitim sisteminin sorunları ve bu sorunlara yönelik çözüm önerileri, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turki, 12(28), 577-592.
• Özdemir, İ. H. ve Gündüz, Y. (2022). Okul yönetimindeki kayırmacılığın örgütsel güven ve örgütsel bağlılık ile olan ilişkisinin öğretmen algılarına göre incelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 11(2), 800-826. DOI:10.15869/itobiad.927248
• Özgan, H. ve Bozbayındır, F. (2011). Okullarda adil olmayan uygulamalar ve etkileri. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 16, 66-85.
• Polat, S. ve Kazak, E. (2014). Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışları ile öğretmenlerin örgütsel adalet algıları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 20(1), 71-92.
• Subaşı, M. ve Okumuş, K. (2017). Bir araştırma yöntemi olarak durum çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 419-426.
• Şayan, M. (2021). Okul müdürlerinin örgütsel adalet davranışlarına ilişkin öğretmen görüşler. Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Denizli.
• Taşdan, M., Oğuz, E. ve Kantos, Z. E. (2006). Sınıf öğretmenlerinin örgütsel adalet algısı. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (12), 100-111.
• Tavşancıl Tarkun, E. (2000). Nitel araştırmalar. Öneri Dergisi. 3(14), 29-34.
• Titrek, O. (2009). Okul türüne göre okullardaki örgütsel adalet düzeyi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2), 551-573.
• Türk, K., Aydın, M., Çilesiz, M. ve Güney, İ. (2023). Öğretmen görüşlerine göre okul yönetimde kayırmacı uygulamalar üzerine nitel bir çalışma. International Academic Social Resources Journal, 8(47), 2294-2301 DOI:http://dx.doi.org/10.29228/ASRJOURNAL.68363
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, K. (2010). Devlet ortaöğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel adalet algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10(1), 579-616.