Batı Çerkesya’da Direnişin Liderlik Dinamikleri: Seferbey, Muhammed Emin ve Dış Güçler [Leadership Dynamics of Resistance in Western Circassia: Seferbey, Muhammad Amin, and External Powers]

Year 2025, Volume: 10 Issue: 16, 45 - 62, 31.05.2025

Talha Kutay

https://doi.org/10.21488/jocas.1619818

Abstract

Bu çalışma, 18. ve 19. yüzyıllarda Rusya’nın Kuzey Kafkasya’ya yönelik işgal politikalarına karşı Batı Çerkesya’da gelişen direniş hareketlerini incelemektedir. Özellikle Seferbey Zanuko ve Muhammed Emin gibi önde gelen liderler ekseninde, direnişin askeri, siyasi ve diplomatik boyutları analiz edilmektedir. Osmanlı ve İngiltere gibi dış güçlerin Çerkeslerle olan ilişkileri, destek politikalarının sınırları ve bölgesel etkileri ortaya konmaktadır. Çalışma, kolonyalist stratejilere karşı yerel liderlik dinamiklerini ve bu dinamiklerin birleşik bir ulusal cephe oluşturamamasını, modern literatürle destekleyerek değerlendirmektedir. Sonuç olarak, Batı Çerkesya direnişi, hem sömürgecilik karşıtı mücadelelerin bir örneği hem de uluslararası ilişkiler bağlamında marjinalleşmiş bir tarihsel sürecin yansıması olarak ele alınmaktadır.

Keywords

Çerkesya, Kuzey Kafkasya, Muhammed Emin, Seferbey Zanuko, Osmanlı, İngiltere, Kolonyalizm, Liderlik Çatşması

Динамика лидерства в сопротивлении Западной Черкесии: Сефербей, Мухаммед Эмин и внешние силы

Abstract

В данном исследовании рассматриваются движения сопротивления в Западной Черкесии против политики российской империи в XVIII и XIX веках. Сосредоточив внимание на таких выдающихся лидерах, как Сефербей Зануко и Мухаммад Амин, в исследовании анализируются военные, политические и дипломатические аспекты борьбы. В исследовании также рассматриваются роль и ограничения иностранных держав, в частности Османской империи и Великобритании, в формировании курса черкесского сопротивления. Критически анализируя современную науку, авторы оценивают неспособность создать единый национальный фронт и внутренние разногласия в руководстве, которые подорвали сопротивление. В итоге сопротивление западных черкесов позиционируется как пример антиколониальной борьбы и как маргинальная глава в более широкой истории международной политики.

Keywords

Северный Кавказ, Сефер-бей, Мухаммед Эмин, Царская Россия, Черкесия, Османская империя, Великая Британия, колониализм

Leadership Dynamics of Resistance in Western Circassia: Seferbey, Muhammad Amin, and External Powers

Abstract

This study examines the resistance movements in Western Circassia against the Russian imperial policies in the 18th and 19th centuries. Focusing on prominent leaders such as Seferbey Zanuko and Muhammad Amin, it analyzes the military, political, and diplomatic aspects of the struggle. The study also explores the roles and limitations of foreign powers, particularly the Ottoman Empire and Great Britain, in shaping the course of the Circassian resistance. Through a critical engagement with modern scholarship, the paper evaluates the failure to establish a unified national front and the internal leadership disputes that undermined the resistance. Ultimately, the Western Circassian resistance is positioned as both an example of anti-colonial struggle and a marginalized chapter in the broader history of international politics.

Keywords

: Circassia, North Caucasus, Tsarist Russia, Seferbey, Muhammad Amin, Ottoman Empire, Great Britain, Colonialism, leadership conflict

References

• Aktürk, Şener. Regimes of Ethnicity and Nationhood in Germany, Russia, and Turkey. Cambridge University Press, 2012.
• Aslan, Cahit. “Bir Soykırımın Adı: 1864 Büyük Çerkes Sürgünü”, Uluslararası Suçlar ve Tarih, Yaz 2006, Sayı 1, 103-153.
• Aydın, Mustafa. “Şeyh Mansur.” TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 39. İslam Araştırmaları Merkezi. 2010. 60-62.
• Baddeley, J. F. The Russian Conquest of the Caucasus. Longmans, Green, and Co., 1908.
• Bell, James. Journal of a Residence in Circassia. Edward Moxon, 1840.
• Bennigsen-Broxup, Marie. “The North Caucasus Barrier: The Russian Advance Towards the Muslim World.” Central Asian Survey, vol. 11, no. 3, 1992, pp. 57–82.
• Bi, Mahmut. Muhammed Emin Paşa Kişiliği ve Faaliyetleri (1818 Honoda – 1901 Bursa). Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2015.
• Budak, Mustafa. “1853-1856 Kırım Harbi Başlarında Doğu Anadolu – Kafkas Cephesi ve Şeyh Şamil”. Kafkas Araştırmaları, 1. (1988): 52-58.
• Budak, Mustafa. “1853-1856 Kırım Savaşında Osmanlı Devleti ile Şeyh Şamil Arasındaki İlişkiler.” Tarih Boyunca Balkanlardan Kafkaslara Türk Dünyası Semineri Bildiriler Kitabı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi. 1996. 79-92.
• Channell, George. Travels in Circassia and Krim-Tartary. London, 1850. Crews, Robert D. For Prophet and Tsar: Islam and Empire in Russia and Central Asia. Harvard University Press, 2006.
• Gammer, Moshe. Muslim Resistance to the Tsar: Shamil and the Conquest of Chechnia and Daghestan. Frank Cass, 1994.
• Havjoko, A. Canbek, “Muhammed Emin”, Dağıstan Kültür Dergisi, Yalova, 1999, Sayı 8-10.
• Henze, Paul B. The North Caucasus: Russia’s Long Struggle to Subdue the Circassians. US Institute of Peace Press, 1990.
• Jersild, Austin. Orientalism and Empire: North Caucasus Mountain Peoples and the Georgian Frontier, 1845–1917. McGill-Queen’s University Press, 2002.
• Karpat, Kemal H. Ottoman Population, 1830–1914: Demographic and Social Characteristics. University of Wisconsin Press, 1985.
• Kasumov, Ali ve Kasumov, Hasan. Çerkes Soykırımı – Çerkeslerin XIX. Yüzyıl Kurtuluş Savaşı Tarihi, KAFDER, 1995.
• Khodarkovsky, Michael. Russia’s Steppe Frontier: The Making of a Colonial Empire, 1500–1800. Indiana University Press, 2002.
• Khoon, Yahya. “Prince of Circassia: Seferbey Zanuko and the Circassian Struggle for Independence”. Kafkasya Çalışmaları, 1.1. (2015): 69-92.
• Kırk Beşinci Belge. “Kırk Beşinci Belge.” Osmanlı Belgelerinde Kafkasya 1 Savaş ve Sürgün (1781-1919). Haz. Mustafa Özsaray. Kafkas Vakfı. 2011. 152-155.
• Kırk Yedinci Belge. “Kırk Yedinci Belge.” Osmanlı Belgelerinde Kafkasya 1 Savaş ve Sürgün (1781-1919). Haz. Mustafa Özsaray. Kafkas Vakfı. 2011. 160-162.
• King, Charles. The Ghost of Freedom: A History of the Caucasus. Oxford University Press, 2008.
• Köremezli, İbrahim. The Place of the Ottoman Empire in the Russo-Circassian War (1830-1864), Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi (Ankara: Bilkent Üniversitesi, 2004).
• Kumuk, Tugan. “Çerkeslerin Türkiye’ye Sürgünü.” Çev. Murat Papşu. Vatanından Uzaklara Çerkesler. Ed. Murat Papşu. Chiviyazıları Yayınevi. 2004. 17-34.
• Kushhabiev, Anzor. “Osmanlı Belgelerine Göre 18. Yüzyılın Sonlarında Kuzey ve Batı Kafkasya’da Osmanlı Politikasının Bazı Yönleri”. Çev. Murat Topçu. Kafkasya Çalışmaları, 1.1. (2015): 93-102.
• LeDonne, John P. The Russian Empire and the World, 1700–1917: The Geopolitics of Expansion and Containment. Oxford University Press, 1997.
• Longworth, John. Kafkas Halklarının Özgürlük Savaşı, Çev. Sedat Özden, Rey Yayıncılık, 1996. Özsaray, Mustafa. Çerkeslerin İslamlaşması. İz Yayıncılık, 2012.
• Paneş, Askerbiy. “İmam Şamil’in Çerkesya naibi Muhammed Emin’in Kuzeybatı Kafkasya’daki Faaliyetleri (1848-1859)”. Çev. Murat Topçu. Kafkasya Çalışmaları, 4.7-8. (2019): 159-182.
• Richmond, Walter. Çerkes Soykırımı, Çev. Erdoğan Boz, Koyu Siyah Kitap, 2018.
• Shenfield, Stephen D. “The Circassians: A Forgotten Genocide?” The Brown Journal of World Affairs, vol. 6, no. 1, 1999, pp. 137–147.
• Spencer, Edmund. Travels in Circassia, Krim-Tartary, etc. Vol. 1, London, 1837.
• Tanrıverdi, Mustafa. “Kuzey Kafkasya’dan Muhaceretin Rusça Literatürde Ele Alınışı.” Uluslararası 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın 140. Yılında Kafkas Göçleri ve Etkileri Sempozyumu Bildirileri Kitabı. Ed. Fahameddin Başar ve Murat Kasap. İstanbul: Gürcistan Dostluk Derneği. 2019. 137-146.
• Temizkan, Abdullah. “Kuzey Kafkasya Müridizmi, Müridizmin Yayılma Stratejisi ve Feodal Beylerle İlişkiler”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 9.2. (2009): 165-190.
• Temizkan, Abdullah. “XVIII. ve XIX. Yüzyılda Rusya’nın Kuzey Kafkasya’yı Kolonileştirmesinde Kazakların İşlevi”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 13.2. (2013): 313-336.
• Urquhart, David. The Spirit of the East. London, 1836–1838.
• Yağcı, Zübeyde Güneş. “Kuzey Kafkasya’nın Uluslararası Lideri: Sefer Zaniko”. Bilig, 76. (2016): 59-86.
• Zelkina, Anna. In Quest for God and Freedom: Sufi Responses to the Russian Advance in the North Caucasus. C. Hurst & Co. Publishers, 2000.