SİNOP AYANCIK YENİKONAK (OTMANLI) KÖYÜ’NDE GELENEKSEL KIRSAL MİMARİ II

Year 2023, Volume: 9 Issue: 20, 457 - 488, 30.12.2023

Mehmet Sami Bayraktar

https://doi.org/10.31765/karen.1227237

Abstract

Öz
Sinop İli Ayancık İlçesi’ne bağlı Yenikonak Bucağı’nın Merkez Köyü olan Otmanlı, Ayancık’ın 10 km güneyinde yer alır. Köyde halen konut, ahır - ağıl - samanlık, odunluk, ambar, fırın, çeşme, kuyu, menfez, atölye kümes ve çardak olmak üzere 13 tür geleneksel kırsal yapı bulunmaktadır. Evler ve ev altı kesiminde bulunan ahır - ağıl – samanlıklar ilk makelenin, bunların dışında kalanlar bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Yakın bölge ve Karadeniz Bölgesi ağırlıklı bir değerlendirme yapılarak yapı türlerinin karakteristik özellikleri ve geleneksel kırsal mimarideki yerleri konusunda analizler yapılmaya çalışılmıştır. Çalışma, Sinop yöresi geleneksel kırsal mimarisinin belgelenip değerlendirmesine katkı sağlayacaktır. Çalışma alanında bulunan yapıları konu alan bilimsel bir çalışma bulunmamaktadır.
Köy sakinlerinin verdiği bilgilere ve yapıların mimari özelliklerine bakılarak en eski yapıların 17. yüzyıla tarihlediğimiz Meydan Çeşmesi ile 18. yüzyıla tarihlediğimiz 1 Numaralı Fırın olabileceğini düşünmekteyiz. Diğer yapılar 19. yüzyıl ile 20. yüzyıl ortalarına kadar geçen dönemde yapılmış olmalıdır.
Otmanlı Köyü’ndeki geleneksel kırsal yapılar, köy ölçeğinde zamanla biriken halk mimarlığı kültürün bir yansımasıdır. Yapım sistemi bakımından incelenen yapılarda üç ayrı tip ile karşılaşılır. Kâgir yığma, ahşap karkas ve ahşap yığma (çantı). Tipler, çoğu kez aynı yapıda farklı kesimlerde karma şekilde uygulanmıştır. Ancak ahşap yığma ve ahşap karkas, kâgir (Otmanlı’da taş kâgir) sisteme göre çok daha baskındır.
Mekân düzeni bağlamında evlerde olduğu gibi her yapı türünde birbirine benzer bir tipleşmeden söz edilebilir. Ahır – ağıllar – samanlıklar aynı çatı altında bütünleşik karakterli yapılardır. Doğu Karadeniz Bölgesinde serender adıyla bilinen yapıların yalın benzerleri olan ambarlar, direklik ile bunun üstünde yer alan ambar katından oluşan iki katlı yapılardır. İkiz ve tek fırın şeklinde görülen fırınlar; kare mekânlı ve kubbeli ana yapı ile bunun önündeki sundurmadan oluşmaktadır. Çeşmeler; ilki avlu duvarına yaslı, salma lüleli, art arda sıralı uzun yalaklı, diğeri depolu meydan çeşmesi olmak üzere iki tiptir. Etkileyici çatı, kütle, malzeme-teknik ve figürlü bezeme unsurlarıyla köyün en dikkat çeken yapısı olan Meydan Çeşmesi, taşra ölçeğinde özenli ve gösterişli bir örnektir. Demirci atölyesi, kuyu ve menfezler son derece yalın yapılardır.
Otmanlı Köyü geleneksel yapılarının, yapım sistemi, plan, malzeme-teknik, mimari eleman ve süsleme özellikleri, Orta Karadeniz Bölgesinin kırsal yapı karakterini yansıtmaktadır. İncelenen yapıların yakın benzerleri Sinop ve komşu illerde de görülmektedir. “Destek kavila” ayrıntısıyla ayrıca dikkat çeken say taşlı çatı kaplaması, araştırma alanının en özgün mimari unsurudur.

Keywords

Sinop, Otmanlı, kırsal mimari, ambar, çeşme., rural architecture, warehouse, fountain.

Supporting Institution

yok

Project Number

yok

TRADITIONAL RURAL ARCHITECTURE IN SİNOP AYANCIK YENİKONAK (OTMANLI) VILLAGE II

Abstract

Abstract
Otmanlı, which is the Central Village of Yenikonak Subdistrict of Sinop Province, Ayancık District, is located 10 km south of Ayancık. There are still 13 types of traditional rural buildings in the village, including houses, barns - sheep pen – hayloft, woodsheds, warehouses, ovens, fountains, wells, culverts, workshops, coops and arbors. The houses and Barns - sheep pen in the under-house section are the subject of the first article, and the rest of them are the subject of this study. By doing a comprehensive analysis of the neighborhood and the Black Sea Region,analyzes were made about the characteristic features of the building types and their place in traditional rural architecture. The study will contribute to the documentation and evaluation of the traditional rural architecture of the Sinop region. There is no scientific study on the structures in the study area. We believe that the Meydan Fountain, which we date to the 17th century, and the Oven No. 1, which we date to the 18th century, may be the oldest constructions based on the information provided by the people and the architectural characteristics of the buildings. Other structures must have been built between the 19th century and the middle of the 20th century.
The traditional rural buildings in Otmanlı Village are a reflection of the culture of folk architecture that has accumulated over time on the village scale. In the structures examined in terms of construction system, three different types are encountered. Masonry, wood frame and wood masonry (bag). Types were applied in a mixed manner in different sections of the same structure. However, wood masonry and wood carcass are much more dominant than the masonry (stone masonry in Otmanlı) system.
In the context of spatial layout), a similar typification can be mentioned in every building type, as in houses. Barns - sheep pen - hayloft are structures with an integrated character under the same roof. Warehouses, which are simple similar to the structures known as serender in the Eastern Black Sea Region, are two-storey structures consisting of a pole studding and a warehouse floor above it. Ovens seen as twin and single kilns; It consists of the main structure with a square space and a dome and the porch in front of it. Fountains; It is of two types, the first of which is leaning against the courtyard wall, with a keel bowl, a long trough in a row, and the other is a square fountain with a Warehouse. The Square Fountain, which is the most staring structure of the village with its impressive roof, mass, material-technical and figural decoration elements, is a meticulous and ostentatious example at the provincial scale. Blacksmith's workshop, wells and culverts are very simple structures.
The construction system, plan, material-technical, architectural elements and ornamentation features of the traditional buildings of Otmanlı Village reflect the rural character of the Central Black Sea Region. Similar structures are also seen in Sinop and neighboring provinces. The stone roof cladding, which also attracts attention with its "support dowel" detail, is the most unique architectural element of the research area.

Keywords

rural architecture, warehouse, fountain.

Project Number

yok

References

• Ayverdi, E. Hakkı (1989), Osmanlı Mi’mârîsinin İlk Devri, Ertuğrul Osman Orhan Gazîler Hüda-vendigâr ve Yıldırım Bâyezîd 630-805 (1230-1402) I, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Bayhan, A. Ali (2005), “Ordu / İkizce’de Bir Ahşap Camii: Laleli (Eski) Camii”, Atatürk Üniver-sitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 14, Erzurum, 2005: 1-22.
• ________ (2006), “Ordu’da Yeni Tespit Edilen Ahşap Camiler”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sa-natlar Enstitüsü Dergisi, 16, Erzurum: 33-48.
• ________ (2009), “Ordu’dan Bazı Tarihi Ahşap (Çantı) Camiler”, Uluslararası Sosyal Araştırma-lar Dergisi (The Journal of International Social Research), (Karadeniz Sosyal Araştırmaları Özel Sayısı), 2/7, 55-84.
• Bayraktar, M. Sami (2016), Samsun’da Türk Devri Mimarisi, Samsun: Canik Belediyesi.
• ________ (2018), “Çarşamba’da Tarihi Yapı Mirasımız”, Tarih Boyunca Çarşamba, (Ed. İbrahim Tellioğlu), Serander Yayınları, Trabzon: 111-182.
• ________ (2022), “Sinop Ayancık Yenikonak (Otmanlı) Köyü’nde Geleneksel Kırsal Mimari I – Evler”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8/16, Trabzon: 539-578 . DOI: 10.31765/karen.1082649
• Bayraktar, M. Sami-Atıcı, Alper-Çelemoğlu, Şuayip-Yiğitpaşa, N. Tuğba (2021), “Tekkeköy’de Tarihi Yapı Mirası”, Tarih Boyunca Tekkeköy (Ed. İbrahim Tellioğlu), Serander Yayınları, İstan-bul: 131-290.
• Can, Yılmaz (1988), Samsun Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler, Samsun: Etüt Yayınları.
• ________ (2003), “Kastamonu ve Sinop Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14-15, Samsun: 117-134.
• Cemil Başar, Sinop / Ayancık / Otmanlı Köyü, 1964, Lise, Çiftçi/Muhtar.
• Çelemoğlu, Şuayip (2022), “Fatsa Kabakdağı Kırsal Mimarisi”, Fatsa ve Yöresi Tarihi – II, (Ed. Sadullah Gülten vd.), Fenomen Yayınları, Samsun: 369-404.
• Çetin, Yusuf (2007), “Kuruluş Dönemi Osmanlı Mimarisine Ait İki Çantı Camii: Sakarya Büyük Tersiye (Büyük Esence) Köyü Orhan Gazi Camii ve Büyük Kaynarca (Topçu) Köyü Şeyh Musli-huddin Camii”, Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 18, Erzurum: 1-15.
• Davulcu, Mahmut (2009), “Sakarya Yöresi Kırsal Yerleşmelerinde Konut Mimarisi ve Ustalık Geleneği Üzerine Bir İnceleme”, Kastamonu Eğitim Dergisi, 17/2, 687-706.
• Dolu, Y. Burak (2015), “Kocaeli ve Çevresinde Çandı (Ahşap Yığma) Teknikle Yapılmış Cami-ler”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli: Kocaeli Belediyesi, 1685-1701.
• Erdem, Ayten (2020), “Boyabat Köylerinde Geleneksel Kandil Evler ve Koruma Sorunları”, TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 21, 105-129. DOI: 10.22520/tubaked.2020.21.006
• Güneş ve Bayraktar, “Samsun Salıpazarı Alan Köyü Geleneksel Fırınları”, 10. International At-las Congress On Social Sciences Humanities (March 9-10, 2023), (Ed. Ahmet Kardaşlar), Konya: İksad Yayınları, 508-534.
• Kandemir, Ercan (2019), Şalpazarı’nda Bulunan Serenderler (Tekirler), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana-bilim Dalı, Çanakkale 2019. 2012.
• Karataş, Emre (2019), Safranbolu Kırsalındaki Geleneksel Çantı Evlerin Tespiti, Korunmaları ve Restorasyonları İçin Öneriler: Akkışla, Cabbar, Cücahlı ve Gökpınar Köyleri Örneği, Yayımlan-mamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük: Karabük Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Ana Bilim Dalı.
• Karpuz, Haşim (1999). “‘Serander’ ve ‘Loft’: Türk ve Norveç Halk Mimarîsinde Eşdeğerli İki Yapı”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, 19/1-2, 71-82.
• Kazım Yüksel, Sinop / Ayancık / Otmanlı Köyü, 1949, İlkokul, Çiftçi.
• Keskin, Şükran (2022), Salıpazarı Geleneksel Kırsal Konut Oluşumu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Ana Bilim Dalı.
• Kukoğlu, Sibel (2019), Geleneksel Yapı Olarak Serenderlerin Ekolojik ve Sürdürülebilirlik Kapsa-mında İncelenmesi: Trabzon Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon: Avrasya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık ve Yapılı Çevre Anabilim Dalı.
• Nefes, Eyüp (2009a), Samsun Yöresindeki Son Dönem Ahşap Camiler, Samsun: Etüt Yayınları.
• ________ (2009b), “Giresun’da Yeni Tespit Edilen Bir Ahşap Camii Çaldağ Beldesi Melikli Ma-hallesi Tahtalı Camii”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9/3, 187-209.
• ________ (2010), “Samsun’da Ahşap Bir Osmanlı Eseri Ayvacık / Tiryakioğlu Camii”, Ondokuz-mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 28, Samsun: 151-174.
• ________ (2012), “Samsun/Çarşamba’da Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş İki Ahşap Camii Ustaca-lı Köyü Camii ve Kocakavak Köyü Camii”, Vakıflar Dergisi, S. 38, Ankara: 155-162.
• ________ (2019), Sinop’ta Geleneksel Ahşap Köy Camileri, İstanbul: Kriter Yayınları.
• Özgüner, Orhan (1970), Köyde Mimari Doğu Karadeniz, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi.
• Özüdoğru, Ali, ve Aygen, Zeynep (2016), “Yokolmaya Yüztutmuş Bir Kültür Mirası: Çorum Çandı Tahıl Ambarları”, Uluslararası Bütün Yönleriyle Çorum Sempozyumu (28 - 30 Nisan 2016) Bildiriler Kitabı, (Ed. Zekeriye Işık), II, Çorum: 145-157.
• Polat, Selahattin (2016), “Uşak İlinde Bir Ev Eklentisi Olarak Ambarlar”, Marmara Coğrafya Dergisi, 34, 230-243. Sümerkan, M. Reşat (1998), “Trabzon’da Köy ve Yayla Mimarisi”, Arkitekt, 458, 27-34.
• Tuncer, Akın (2012), Anadolu Türk Dönemi Sanatında Aslan Figürü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Tunç, Zübeyde Yeşilyurt (2019), Trabzon’da Serender Yapılarının İncelenmesi ve Yeniden İşlev-lendirme Önerileri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Maltepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı.
• Tümer, Şerif (2020), Bafra Kırsal Konut Mimarisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Türk, Merve (2019), Sinop Boyabat Yayla Yerleşimlerindeki Kırsal Mimari, Koruma Sorunları ve Çözüm Önerilerinin Alıç Yaylası Örneğinde İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Rölöve-Restorasyon Programı.
• Uzun, Hilal (2019), Ağaköy (Bartın-Ulus) Geleneksel Konutları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabi-lim Dalı.
• Yılmaz, Cevdet (2015), “Sinop Yöresi Ahşap Kır Meskenlerinde Taş Çatı Örtüsü”, Sinop İli De-ğerleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (Ed. Alpay Tırıl, Evrim Sönmez, Süleyman Özdemir, Hün-kar Avni Duyar), Ankara: Sinop Üniversitesi Yayını, 389-399.
• Yusuf Özcan, Sinop / Ayancık / Otmanlı Köyü, 1963, İlkokul, Çiftçi.