BİR AYDINLANMA BİÇİMİ OLARAK “ÇIKIŞ” KAVRAMI

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 23, 105 - 130, 28.07.2025

Hüseyin Adem Tülüce

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1733119

Öz

Bu çalışma, Platon’un metafiziksel düşüncesi ve Kant’ın eleştirel felsefesi ışığında çıkış kavramını felsefi bir perspektifle tartışmayı amaçlamaktadır. Bu tartışmayı yaparken Platon’un Devlet adlı eserinde yer alan anabasis ile Kant’ın Aydınlanma Nedir? Sorusuna Yanıt başlıklı makalesinde kullandığı ausgang kavramları temel referans noktaları olarak ele alınacaktır. Her iki filozofun eserlerinde kullandıkları anabasis ve ausgang sözcükleri kavramsal ve tarihsel bağlamları doğrultusunda analiz edilerek aralarındaki farklılar ve benzerlikler incelenecektir. Daha önce literatürde çıkış kavramı bağlamında her iki kavramı karşılaştıran bir çalışma yapılmamıştır. Çıkış kavramı, hem ontolojik ve epistemolojik bir yükselişi (aşağıdan yukarı doğru hareket) hem de toplumsallıktan bir kopuşu (içerden dışarı doğru hareket) içermektedir. Platon ve Kant bağlamında çıkış, zaman zaman bu iki anlamı bir araya getirse de aralarında kavrama verdikleri anlam açısından farklılıklar bulunmaktadır. Ancak her iki filozofta çıkışı bireyin ergin olmaya doğru yönelmesi olarak ifade etmektedirler. Çalışmada, iki filozofun düşüncelerinde çıkış kavramının nasıl şekillendiğini ortaya koymak için felsefi hermenötik ve eleştirel okuma yöntemlerine başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Felsefe Tarihi, Aydınlanma, Platon, Kant, Ausgang, Anabasis, Çıkış.

The Concept of "Exit" as a Form of Enlightenment

Öz

This study aims to discuss the concept of “exit” from a philosophical perspective in light of Plato’s metaphysical thought and Kant’s critical philosophy. In doing so, it takes as its primary reference points the notions of anabasis in Plato’s Republic and ausgang in Kant’s essay “An Answer to the Question: What is Enlightenment?”. The terms anabasis and ausgang, as employed by these two philosophers, will be analyzed within their conceptual and historical contexts, and their similarities and differences will be examined. There has been no previous study in the literature that compares these two concepts in the context of the notion of exit. The concept of exit encompasses both an ontological and epistemological ascent (a movement from below to above) and a rupture from social structures (a movement from inside to outside). Although Plato and Kant sometimes integrate these two meanings, they differ in the specific significance they attribute to the concept. However, both philosophers describe exit as an individual’s progression toward maturity. While immaturity is defined as an individual’s tendency to remain within social conformity and comfort, leaving decisions about their own life to a guardian or caretaker. The movement toward maturity necessitates breaking free from these dependencies and beginning to exercise independent reason. Nevertheless, this process requires the individual to relinquish their existing comfort, thereby entailing a disruptive transformation. The destructive characterization of exit arises from its nature as an act that prioritizes critique, rejection, and abandonment of existing structures rather than a constructive process. In this context, the study highlights and interprets the concept of exit through a critical and comparative analysis. To explore how this concept takes shape in the thoughts of these two philosophers, the study employs philosophical hermeneutics and critical reading methodologies.

Anahtar Kelimeler

History of Philosophy, Enlightenment, Plato, Kant, Ausgang, Anabasis, Exit

Kaynakça

• Afşar Timuçin vd. Aydınlanma Nedir?. İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı, 2008.
• Ağaoğulları, Mehmet Ali. Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Akbay, Yunus Emre. Platon ve Aristoteles’te Varlık, Dil ve Düşünce Bağlamında Kavramlar. Ankara: Sonçağ Yayıncılık, 2021.
• Akbay, Yunus Emre ve Merve Mumcu. “Schopenhauer Felsefesinde Platon’un Etkisi Üzerine Bir Analiz”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49 (2022/2): 238–255.
• Alatlı, Alev. Batıya Yön Veren Metinler 3. İstanbul: Kapadokya Meslek Yüksekokulu Yayınları, 2010.
• Allison, Henry E. Essays on Kant. Oxford: Oxford University Press, 2012.
• Arslan, Ahmet. “Aydınlanma”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 1/2 (1992), 23–32.
• Bozkurt, Nejat. Kant. İstanbul: Say Yayınları, 2005.
• Casey, Edward S. Getting Back into Place: Toward a Renewed Understanding of the Place-World. Bloomington: Indiana University Press, 1993.
• Cevizci, Ahmet. Aydınlanma Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları, 2020.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Tarihi: Thales’ten Baudrillard’a. Ankara: Say Yayınları, 2022.
• Çaylak, Adem – Onur Yıldırım. “Nevâbitten Muhalefete: Mütevahhid’in Muhalefetinden Erdemli Siyasal Topluma”. Milel ve Nihal 17/2 (31 Aralık 2020), 333–359. https://doi.org/10.17131/milel.787717
• Digitales Wörterbuch der Deutschen Sprache (DWDS). “Mündig”. Erişim 02 Aralık 2024. https://www.dwds.de/wb/m%C3%BCndig?o=M%C3%9CND%C4%B0G
• Duman, Musa. Özgürlüğün Anlamı: Felsefi Bir Soruşturma. İstanbul: Küre Yayınları, 2021.
• Fleischacker, Samuel. What is Enlightenment? New York: Routledge, 2013.
• Foucault, Michel. Özne ve İktidar. Çev. Işık Ergüden ve Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2005.
• Frenken, Ralph. “Psychology and History of Swaddling, Part Two: The Abolishment of Swaddling From the 16th Century Until Today”. The Journal of Psychohistory 39/3 (2024), 219–245.
• Goldmann, Lucien. Kant Felsefesine Giriş. Çev. Afşar Timuçin. İstanbul: Metis Yayınları, 1983.
• Kant, Immanuel. Lectures on Anthropology. Cambridge: Cambridge University Press, 2012.
• Kant, Immanuel. Sürekli (Ebedi) Barış Üstüne Felsefi Bir Deneme. Çev. Nejat Bozkurt. İstanbul: Say Yayınları, 2005.
• Kant, Immanuel. “An Answer to the Question: What is Enlightenment?”. Çev. H. B. Nisbet. Der. H. S. Reiss. Kant: Political Writings. 2. baskı. Cambridge: Cambridge University Press, 1991, 54–60.
• Kant, Immanuel. “Düşüncede Yönünü Bulmak Ne Demektir?”. Çev. Emre Karatekeli. Pasajlar Sosyal Bilimler Dergisi 6 (2020). https://akademimkitapligi.com/kitap/pasajlar-06-immanuel-kant/
• Kant, Immanuel. Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi. Çev. İoanna Kuçuradi. Çeviriyi karşılaştıran Gertrude Durusoy. 3. baskı. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2002.
• Kant, Immanuel. Saf Aklın Eleştirisi. Çev. Naci Pektaş. Ankara: Gece Kitaplığı, 2022.
• Karadoğan, Ahmet. “Çık-(mak), Taşık-(mak) mıdır?”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/1 (03 Haziran 2015), 141–147.
• Kiddell, Henry George – Robert Scott. A Greek-English Lexicon. Oxford: Clarendon Press, 1940.
• Kluge, Friedrich. Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. 25. Aufl. Berlin: De Gruyter.
• Kuehn, Manfred. Immanuel Kant. Çev. Bülent H. Doğan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2011.
• Lipton, Earle vd. “Swaddling, A Child Care Practice: Historical, Cultural, And Experimental Observations”. Pediatrics 35/3 (1965), 521–567.
• Merleau-Ponty, Maurice. Phenomenology of Perception. Çev. Colin Smith. London: Routledge, 2002.
• Online Etymology Dictionary. “Anabasis”. Erişim 01 Aralık 2024. https://www.etymonline.com/word/anabasis
• Platon. Devlet. Çev. Sabahattin Eyüboğlu ve M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2010.
• Platon. Devlet (Politeia). Çev. Benjamin Jowett. Perseus Digital Library. https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Plat.+Rep.+7.517b (erişim: 11 Mayıs 2025).
• Platon. Menon. Çev. Ahmet Cevizci. İstanbul: Say Yayınları, 2013.
• Platon. Phaidon. Çev. Furkan Akderin. Ankara: Say Yayınları, 2015.
• Platon. Theaitetos. Çev. Birdal Akar. İstanbul: BilgeSu Yayınları, 2013.
• Russ, Jacqueline. Avrupa Düşüncesinin Serüveni: Antik Çağlardan Günümüze Batı Düşüncesi. Çev. Özcan Doğan. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2012.
• Schmidt, James. What is Enlightenment? Eighteenth-Century Answers and Twentieth-Century Questions. Berkeley: University of California Press, 1996.
• TDK. “Çıkmak”. Erişim 12 Aralık 2024. https://sozluk.gov.tr/
• Tatar, Burhanettin. “Sınır ve Boşluk: Klasik İslam Sanat Eseri-Çerçeve-Duvar Arasındaki İlişkiye Dair Felsefi Bir Analiz”. Milel ve Nihal 19/1 (2022), 9–22.
• Tuan, Yi-Fu. Space and Place: The Perspective of Experience. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1977.
• Vatansever, Saniye. “Kant’ın Aydınlanma Anlayışı: Tarihi Arka Planı ve Aydınlanmada Eğitimin Rolü”. Kaygı. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi 21/2 (2022), 838–880.
• Wiktionary. Ausgang. Erişim 04 Aralık 2024. https://de.wiktionary.org/wiki/Ausgang#:~:text=Herkunft%3A,%5B1%5D%20Eingang
• Yanık, Celalettin – Musa Öztürk. “Toplumsal Hareketlerin Dönüşümü Üzerine Bir Değerlendirme”. Mukaddime 5/1 (2014), 45–63.
• Yılmaz, Fikret. “Kant’ın Ahlak Anlayışında Amaçlar Krallığı: Özerklik ve Evrensel Ahlak İlkelerinin Rolü”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi 28/3 (2024), 590–602.