MÖ 5500 Öncesinde İç Güneybatı Anadolu’da Ne Oldu?: Selcen-Örenarası Yerleşimi Arkeolojik Kanıtları Üzerinden Bir Değerlendirme

Year 2016, Issue: 24, 1 - 30, 01.05.2016

Fulya Dedeoğlu Ali Ozan

Abstract

Yukarı Menderes Havzası Neolitik ve Erken Kalkolitik dönemlerde iki önemli kültür bölgesinin materyal kültür özelliklerinin ve bunların zaman içerisinde
gösterdiği değişimin takip edilebildiği bir bölge özelliği gösterir. Bu kesimde yer
alan Selcen-Örenarası yerleşimi, gerek ova düzlüklerinden dağlık bölgeye geçiş
veren konumu, gerekse materyal kültürü açısından, havzadaki diğer yerleşimler
ile birlikte bölgenin yerleşim modeli ve kültürel sürecine ilişkin genel bir çıkarım elde etmemizi sağlamaktadır. Zira arkeolojik veriler, MÖ 6. binyıl öncesinde
Göller Bölgesi’nden Kıyı Ege’ye değin uzanan geniş bölgenin birçok yönden
ortak bir kültürel yapı sergilediğini göstermektedir. Özellikle monokrom çanak
çömlekleğin üzerinden takip edilebilen benzerlikler Göller Bölgesi, İç Güneybatı
Anadolu’da yer alan Yukarı Menderes Havzası ve Kıyı Ege arasındaki bu ilişkiyi
doğrulamaktadır. MÖ 6. binyıldan sonra kültürel sınırların yeniden şekillendiği ve
yukarıda bahsedilen ortak kültürel yapının değiştiği görülür. Bu süreçle birlikte
Yukarı Menderes Havzası, boya bezemeli çanak çömleklerin gösterdiği üzere,
kültürel olarak Göller bölgesine dâhil olur. Diğer yandan İzmir ve çevresinde yer
alan Kıyı Ege yerleşimlerinde monokrom çanak çömlek geleneği kesintisiz olarak
devam eder. Bahsedilen bölgelerdeki karşılıklı ilişkilerin tamamen sona ermediği
kuşkusuzdur. Ancak bu tarihten sonra, Yukarı Menderes Havzası ve Göller Bölgesi
paralele bir kültür gelişim sergiler ve Kıyı Ege’den farklılaşır. Bu değişim ve dönüşüm Yukarı Menderes Havzası’nda Selcen-Örenarası yerleşimi üzerinden takip
edilebilmektedir. Havzanın Neolitik Dönem boyunca hem ova düzlüklerinin hem de dağlık
kesime yaslanan plato düzleminin yerleşim alanı olarak tercih edildiği, bölgedeki
sistematik yüzey araştırmalarıyla belgelenmiştir. Bu yerleşim düzeninin MÖ 6. binyılın başlarındadeğiştiği ve yerleşimlerin ova düzlemine doğru kaydığı, yine aynı
araştırmaların sonuçlarından birisidir. Makalede, Yukarı Menderes Havzası’nda
görülen bu değişimin sadece bölgenin kendi içerisindeki bir dönüşümü yansıtmadığı ve sonuçları bakımından Kıyı Ege ve hatta Ege Denizi’nin batısında yer alan
bölgeleri de etkilediği ortaya konulmaktadır. Nitekim aynı tarihlerde, bu son iki
bölgede ortaya çıkan yeni yerleşimler, Yukarı Menderes Havzası’nda yaşanan değişim ile ilişkili gibi görünmektedir. Muhtemelen İç Güneybatı Anadolu’daki Yukarı
Menderes Havzası’nda monokrom gelenekle temsil edilen yerleşimlerin bir kısmı
ova düzlemine doğru çekilir ve Göller Bölgesi ile bütünleşirken, aynı yerleşimlerden bazı topluluklar da batıya doğru hareket etmiş olmalıdır

Keywords

İç Güneybatı Anadolu, Neolitik, Selcen-Örenarası Yerleşimi, Yerleşim Düzeni, Prehistorya, Çanak Çömlek.

WHAT HAPPENED IN INLAND SOUTHWESTERN ANATOLIA BEFORE 5500 BC? A REVIEW OF THE ARCHAEOLOGICAL EVIDENCE FROM THE SELCEN-ÖRENARASI SETTLEMENT

Abstract

The Upper Meander Basin qualifies as a region where one can follow the characteristics of the material cultures of two important cultural regions in the Neolithic
and Early Chalcolithic periods and the changes they underwent. The settlement of
Selcen-Örenarası is strategically located at the pass connecting the plains to the
mountains. Its location enables us to make an overall inference concerning the
settlement pattern and cultural process of the settlements in this extensive region,
which extends from the Lake District to the Coastal Aegean. The archaeological
data shows that before the 6th millennium BC the settlements in the basin shared
a cultural structure which was common in many aspects. The analogies which can
particularly be followed via the monochrome pottery verify this relationship among
the Lake District, the Upper Meander Basin in Central Southwestern Anatolia,
and the Coastal Aegean. It is also clear that the cultural borders were reshaped
and the above-mentioned common cultural structure underwent a change after the
6th millennium BC. Because of this process, the Upper Meander Basin culturally
joined the Lake District, as indicated by the painted pottery. On the other hand,
the tradition of monochrome pottery continued uninterruptedly in the Coastal
Aegean settlements located in and around İzmir. There is no doubt that the mutual
relations within the regions concerned did not completely end. However, after
the 6th millennium BC, the Upper Meander Basin displayed a culture which was
identical with that of the Lake District but differed from the Coastal Aegean. These
changes and transformation can be followed via the settlement of Selcen-Örenarası
in the Upper Meander Basin. The systematic surveys in the region document that both the plains and the
plateau leaning against the mountainous region were preferred as settlement areas
in the basin throughout the Neolithic Period. The same surveys also shows that
this settlement order changed at the beginning of the 6th millennium BC when settlements shifted towards the plain. In this paper, it is put forward that this change
in the Upper Meander Basin not only reflected a transformation within the region
but also affected the Coastal Aegean and even the regions located to the west of
the Aegean Sea in terms of its consequences. Likewise, the new settlements which
appeared concurrently in these last two regions seem to have been related to the
changes in the Upper Meander Basin. It is likely that some of the settlements
represented by the monochrome pottery tradition in the Upper Meander Basin in
Inland Southwestern Anatolia withdrew towards the plain and integrated with the
Lake District, whereas some communities from these same settlements must have
dispersed and moved westwards.

Keywords

Inland Southwest Anatolia, Neolithic, Selcen-Örenarası Settlement, Settlement Pattern, Prehistory, Pottery