An Assessment on the Accusations of Heresy Concerning Riyāh ibn Amr al-Kaysī, One of the First Ascetics, and the Claims of His Marriage to Rābia al-Adawiyya

Year 2023, Issue: 15, 169 - 192, 31.12.2023

Ahmet Arslan

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1376965

Abstract

This article delves into the life of Riyāh ibn Amr al-Kaysī who was a notable figure of the ascetic period, exploring his biography, ascetic philosophy, the allegations surrounding him, and his relationships with Rābia al-Adawiyya. The lifestyles and ideas of the ascetics living during the ascetic period have formed the foundation of sufi thought. However, some ascetics have also been subject to criticism. One such criticized ascetic is Riyāh ibn Amr al-Kaysī, who lived in Basra during the 2nd century AH (Hijri). Riyāh faced accusations of heresy from both Abū Dāvūd al-Sicistānī and Abū al-Huseyn al-Malatī. According to Malatī, Riyāh contended that, having reached the state of divine intimacy through love for Allah, he was not bound by the legal obligations of Sharia. Additionally, recent researchers have posited the possibility that Riyāh might have been married to Rābia al-Adawiyya. The aim of this study is to thoroughly examine the ascetic philosophy of Riyāh ibn Amr al-Kaysī, the accusations against him, and his relationship with Rābia al-Adawiyya. The study begins by presenting information about Riyāh's life, the ascetic environment in which he lived, and his ascetic philosophy. Subsequently, the accusations against him are scrutinized in light of these details. The research findings indicate that Riyāh did not lead a life distant from religious beliefs; on the contrary, he adhered to a rigorous ascetic lifestyle. Consequently, he faced accusations of heresy, and it is narrated that he attained martyrdom in Yakapınar, Adana.

Keywords

Sufism, Basra, Asceticism Period, Riyâh b. Amr al-Kaysî, Abdülvâhid b. Zeyd, Râbia al-Adawiyya, Utbe al-Gulām, Heresy

İlk Zâhidlerden Riyâh b. Amr el-Kaysî Hakkındaki Zındıklık ve Râbia el-Adeviyye ile Evliliği İddiaları Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

Bu makale; zühd döneminin önemli simalarından Riyâh b. Amr el-Kaysî’nin hayatını, zühd anlayışını, hakkındaki iddiaları ve Râbia el-Adeviyye ile olan ilişkilerini ele almaktadır. Zühd döneminde yaşayan zâhidlerin hayat tarzları ve fikirleri, tasavvufî düşüncenin temelini oluşturmuştur. Ancak bazı zâhidler, eleştirilere de maruz kalmıştır. Eleştirilen zâhidlerin biri hicrî II. asırda Basra’da yaşayan Riyâh b. Amr el-Kaysî’dir. Riyâh, Ebû Dâvûd-es-Sicistânî ve Ebü’l-Hüseyin el-Malatî tarafından zındıklıkla itham edilmiştir. Malatî’ye göre Riyâh, Allah sevgisiyle hüllet makamına erdiğinden şeriat emirleriyle mükellef olmadığını ileri sürmüştür. Ayrıca son dönem araştırmacıları, Riyâh’ın Râbia el-Adeviyye ile evli olabileceğini öne sürmüşlerdir. Bu çalışmanın amacı Riyâh b. Amr el-Kaysî’nin zühd anlayışını, hakkındaki ithamları, Râbia el-Adeviyye ile olan ilişkilerini ayrıntılı bir şekilde incelemektir. Çalışmada önce Riyâh’ın hayatı, bulunduğu zühd ortamı ve zühd anlayışı ortaya konmuş, ardından bu bilgiler ışığında hakkındaki iddialar incelenmiştir. Araştırma neticesinde Riyâh’ın dinî inançlardan uzak bir yaşamının olmadığı, aksine katı bir zühd hayatı sürdüğü, bu nedenle zındıklıkla itham edildiği ve Adana’daki Yakapınar’da (Misis) şehit düştüğünün rivayet edildiği anlaşılmıştır.

Keywords

Tasavvuf, Basra, Zühd Dönemi, Riyâh b. Amr el-Kaysî, Abdülvâhid b. Zeyd, Râbia el-Adeviyye, Utbe el-Gulâm, Zındık

References

• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Tasavvuf İslam’da Manevî Devrim. çev. H. İbrahim Kaçar - Murat Sülün. İstanbul: Risale Basın-Yayın, 1996.
• Akdoğan, Mesut. Abdullah Yâfiî: Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Düşüncesi. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2021.
• Âsım Efendi. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Askalânî, İbn Hacer. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettah Ebu Gudde. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2002.
• Bedevî, Abdurrahman. Şehîdetü’l-ʿışḳi’l-ilâhî: Râbiʿatü’l-ʿAdeviyye. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1962.
• Buharî, Ebû Abdillah İsmail b. İbrahim. et-Târîḫu’l-kebîr. thk. Muhammed b. Salih b. Muhammed ed-Debâsî. 12 Cilt. Riyad: y.y., 2019.
• Câhız, Ebû ‘Osmân ‘Amr b. Bah. el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 1423.
• Câhız, Ebû ‘Osmân ‘Amr b. Bah. el-Burṣân ve’l-ʿurcân ve’l-ʿumyân ve’l-ḥûlân. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Beyrût: Dârü’l-Cîl, 1410.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. eṣ-Ṣıḥâḥ. 6 Cilt. Beyrut: Dârul-ʻİlm liʼl-Melâyîn, 1987.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed. el-Müʾtelif ve’l-muḫtelif. thk. Muvaffak b. Abdullah b. Abdülkâdir. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Garbi’l-İslamî, 1986.
• Demir, Kevser. Ebû Sa’îd el-Harrâz ve Fenâ-Bekâ Çerçevesinde Tasavvuf Anlayışı. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Demirkent, Işın. “Misis”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 30/178-181. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Elbânî, Nâsıruddin. Silsiletü’l-eḥâdîs̱i’ṣ-ṣaḥîḥa ve şeyʾün min fıḳhihâ ve fevâʾidihâ. 16 Cilt. Mektebetü’l-Mea’rif li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 1996.
• Erginli, Zafer. “İlk Zâhidlerin Siyasetle İlişki Biçimlerinin Tasnifi Mümkün Müdür?” Tarihten Günümüze Sûfî - Siyaset İlişkileri. ed. Salih Çift - Takyettin Karakaya. 117-174. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2020.
• Ernst, Carl W. Words of Ecstasy in Sufism. Albany: State Univ of New York Pr, 1985.
• Gökhan, İlyas. “Harun Reşid Ve Oğulları Döneminde Tarsus (786-842)”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/2 (Haziran 2013), 195-214.
• Gündoğdu, Cengiz. “Doğuş Dönemi Zühd Ekolleri ve Tasavvuf Mektepleri”. Ekev Akademi Dergisi 1/1 (1997), 41-64.
• Hargûşî, Ebû Sa’d Abdülmelik. Tehẕîbü’l-esrâr fî ṭabaḳāti’l-aḫyâr. thk. Bessâm Muhammed Bârud. Ebû Zâbi: el-Mecmâu’s-Sakafî, 1999.
• Hıfnî, Abdülmün’im. el-ʿÂbidetü’l-ḫâşiʿa: Râbiʿatü’l-ʿAdeviyye, İmâmetü’l-ʿâşıḳīn ve’l-maḥzûnîn. Kahire: Dârü’r-Reşâd, 1996.
• İbn Ebü’d-Dünyâ. el-ʿUzle ve’l-infirâd. thk. Mesud Abdülhamid Muhammed es-Sa’dinî. Kahire: Mektebetü’l-Furkan, 1431.
• İbn Ebü’d-Dünyâ. eṣ-Ṣabr ve’s̱-s̱evâb ʿaleyh. Lübnan: Dâru İbn Hazm, 1998.
• İbn Ebü’d-Dünyâ. Mekârimü’l-aḫlâḳ. thk. Mecdî es-Seyyid İbrahim. Kahire: Mektebetü’l-Kur’ân, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. es̱-S̱iḳāt. thk. Muhammed Abdülmuid Han. 9 Cilt. Haydarâbâd/Deken: Dâiretü’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, 1973.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. Meşâhîru ʿulemâʾi’l-emṣâr. thk. Merzûk Ali İbrahim. Mansûre: Dârü’l-Vefâ, 1991.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullâh Muhammed. Kitâbü’ṭ-Ṭabaḳāti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 2001.
• İbn Teymiyye, Takiyüddîn Ebû’l-Abbas Ahmed b. Abdülhalim b. Abdüsselam b. Abdullah b. Ebî’l-Kâsım el- Harrânî. Mecmûʿu fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. Medine: Mecmeu’l- Melik Fahd li Tabâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2003.
• İbnü’l-Cevzî. Ṣıfatü’ṣ-ṣafve. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadis, ts.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddin. el-Muḫtâr min menâḳıbi’l-aḫyâr. thk. Me’mûn es-Sâğırcî vd. 6 Cilt. B.y.: Merkezü Zâyed li’t-Turâs ve’t-Târîh, 2003.
• İsfahânî, Ebû Nuaym. Ḥilyetü’l-evliyâ (Allah Dostlarının Dünyası). çev. Hüseyin Yıldız vd. 11 Cilt. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2015.
• İsfahânî, Ebû Nuaym. Ḥilyetü’l-evliyâʾ ve ṭabaḳātü’l-asfiyâʾ. 10 Cilt. Mısır: Matba’atüs’s-Sa’adet, 1974.
• Kandemir, M. Yaşar. “Gulâmu Halîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/187. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Konur, Himmet. “Tarihte İlk Toplu Sûfî Tasfiyesi Girişimi: Gulâmu Halîl Olayı”. Kâşgarlı Mahmud Anısına Türkiye ve Türk Dünyası Araştırmaları-VII. 449-476. Ankara: İksad Yayınevi, 2020.
• Kubat, Mehmet. “el-Malatî ve Selefîlik”. Marife 9/3 (2009), 227-255. https://doi.org/doi.org/10.5281/zenodo.3344106
• Malatî, Ebü’l-Hüseyin. et-Tenbîh ve’r-red. nşr. S. Dedering. Beyrût: el-Ma’hadü’l-Almayânî li’l-Ebhâsi’ş-Şerkiyye, 2009.
• Massıgnon, Louis. Doğuş Devrinde İslâm Tasavvufu. haz. Osman Türer - Cengiz Gündoğdu. İstanbul: Ataç Yayınları, 2020.
• Massıgnon, Louis. Essai sur les origines de lexique technique de la mystique musulmane. Paris, 1922.
• Mekkî, Ebû Tâlib. Kalplerin Azığı (Kûtu’l-Kulûb). çev. Yakup Çiçek - Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2004.
• Mekkî, Ebû Tâlib. Ḳūtü’l-ḳulûb. thk. Âsım İbrahim el-Keyâlî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Melchert, Christopher. Sünnî Düşüncenin Teşekkülü Din-Yorum-Dindarlık. çev. Ali Hakan Çavuşoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım., 2018.
• Mizzi, Cemalüddin Ebu’l-Haccac Yusuf b. Abdurrahman b. Yûsuf. Tehzîbü’l-kemal fî esmâi’r-rical. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf. el-Kevâkibü’d-dürriyye fî terâcimi’s-sâdeti’ṣ-ṣûfiyye. thk. Muhammed Edîb el-Câdir. 3 Cilt. Beyrût: Dârü Sâdr, ts.
• Neşşâr, Ali Sâmî. Neşʾetü’l-fikri’l-felsefî fi’l-İslâm. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ma’arif, ts.
• Öktem, Murat. “Tabakât ve Ricâl Kitaplarında Zındıklık ve Zındık Olduğu Söylenen Hadis Râvîleri”. Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi 7/1 (Haziran 2021), 955-989. https://doi.org/10.47424/tasavvur.910851
• Râzî, İbn Ebû Hâtim er-. el-Cerh ve’t-Ta‘dîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Sicistânî, Ebû Dâvud Süleyman b. Eş’aş. Suâlatu Ebî Ubeyd el-Âcurrî. thk. Abdulalîm Abdulazîm el-Bestevî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İstikâmeti, 1997.
• Smith, Margaret. Bir Kadın Sufi Rabia. çev. Özlem Eraydın. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman Muhammed. Ṭabaḳātü’ṣ-ṣûfiyye. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Şa’rânî, Abdülvehhâb b. Ahmed b. Ali el-Ensârî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. Ahmed Abdürrahim es-Sâyih - Tevfik Ali Vehbe. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfetü’d-Diniyye, 2005.
• Tan, M. Nedim. Bir Dini İdealin İfade Biçimleri-Rabia el-Adeviyye’den Kalanlar. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2020.
• Uludağ, Süleyman. “Tarihi Süreçte Selefîlik ve Tasavvuf İlişkileri”. İlahiyat Akademi Dergisi 1/1-2 (2015), 253-262.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Avâsım”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 4/111-112. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mîzânü’l-i‘tidâl. B.y.: y.y., ts.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Ömer Abdüsselam Tedmirî. 52 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitabi’l-Arabî, 1993.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Fâʾiḳ fî ġarîbi’l-ḥadîs̱. thk. Ali Muhammed el-Becavi - Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Lübnan: Dârü’l-Ma’rife, ts.