KELÂMÎ BİR PROBLEM OLARAK ECEL VE MAKTÜLÜN ECELİ MESELESİNE MUKAYESELİ BİR YAKLAŞIM

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 1, 189 - 212, 15.06.2018

Mustafa Yalçınkaya

Öz

İnsanlık tarihi kadar geçmişi olan, kadim
sorunlardan birisi şüphesiz ecel terimiyle ilgili ortaya çıkan problemlerdir.

             Biz bu çalışmamızda ecel terimi etrafında
oluşmuş olan tartışmalardan; ecelin tanımı, mahiyeti ve ecelin Kur’an ve
Hadislerde geçişiyle birlikte, ecelde artma ve eksilme var mıdır; ecel tek
midir yoksa iki midir; Maktül kendi eceliyle mi, yoksa eceli gelmeden mi
ölmüştür? gibi ecelle ilgili soru ve sorunlara cevap bulmaya çalıştık. Ayrıca
Kelâmî Ekollerin konuya yaklaşımları ve ortaya koydukları yorumları karşılaştırarak
değerlendirmiş olduk.

Anahtar Kelimeler

Ecel, Ömür, Ezelî ilim, Kelâmî Ekoller, Mu’tezile, Şia, Ehl-i Sünnet

Kaynakça

• Abdülbakî, Muhammed Fuad, el-Mu'cemü'l-müfehres li-elfazi'l-Kur'âni'l-Kerîm, el-Mektebetü'l-İslâmiyye, İstanbul 1984. Aliyyül Kâri, Şerhu Fıkhil-Ekber, Darul Kitab’ul İslami, İstanbul 1375/1955. Âmilî, Hasan el-Mekkî, el-İlahiyat âlâ Hüde’l-Kitab ve’s-Sünne ve’l-Akl, (I-II), Daru’l-İslâmiyye, Beyrut 1989. Ardoğan, Recep, Delillerden Temellere Sistematik Kelâm, Klm Yayınları, İstanbul 2016. Âsım Efendi, Mütercim, Kamus Tercemesi, (I-IV), İstanbul 1304. Aydın, Ali Arslan, İslam İnançları: Tevhid ve İlm-i Kelam, Gonca Yay. , Ankara 1984. Aydın, Ferit, İslâm’da İnanç Sistemi, Kahraman Yayınları, İstanbul 1995. Aydınlı, Osman, Mu’tezilenin Beş Esasının Teşekkülünde Ebu’l-Hüzeyl’in Yeri, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1998. Bağdâdî, Abdülkâhir, Mezhepler Arasındaki Fark, (Çev. Ethem R. Fığlalı), T.D.V. Yay. Ankara 2011. Bağdadi, Ebu Mansur, Usulu’d-Din, İstanbul 1928. Bağdâdî, Usuli’d-Dîn, Devlet Matbaası, İstanbul 1928. Bakillâni, Ebu Bekir b. Tayyib, et-Temhid, Kahire 1931; Beyrut 1957. Buhari, Ebu Abdullah İsmail, el-Cami’us Sahih, I-VIII, Çağrı Yay. İstanbul 1981. Canan, İbrahim, Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, I-XVIII, Ak Çağ Yay. Ankara 1993. Cemaluddîn, İbn Manzur, Lisanu’l Arab, I-XVIII, Beyrut 1988. Cürcani, Seyyid Şerif, Şerhu’l Mevâkıf, İstanbuI 1286. Cüveynî, Kitabu’l İrşâd, Kahire 1950. Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Abdülmelik, el-‘Akîdetü’n-nizâmiyye. MÜİFV. Yay. İstanbul 1992. Develioğlu, Ferid, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Yay. Ankara 2002. Doğan, İsa, Zeydiyye Mezhebi’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1987. Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili. Eser Neşriyat, İstanbul 1979. Eş’arî, Ebu’l Hasan, el-İbane ve Usul-ü Ehli’s-Sünnet, (trc. Ramazan Biçer) Gelenek Yay. İstanbul 2010. Eş’arî, Ebu’l Hasan. el-İbane ve Usul-ü-Diyâne, Kahire 1375. Eş’arî, Ebu’l-Hasan İsmaîl, Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallîn, (tah. Muhammed Muhyiddin Abdi’l-Hamîd), (I-II), Beyrut 1990. Eş’arî, Ebu’l-Hasan İsmaîl, Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallîn, (tah. Helmut Ritter, Wiesbaden), 1980. Fığlalı, Ethem Rûhi, İmamiyye Şiası, Selçuk Yay. İstanbul 1984. Firûzâbâdİ, Mecduddin, Kamusu’l-Muhît, Daru’l Fikir, Beyrut 1995. Gazzali, Ebu Hamid Muhammed, el-İktisad Fi’l-İtikad, Beyrut 1969. Gölcük, Şerafettin, Kelâm Açısından İnsan ve Fiilleri, Kayıhan Yay. İstanbul 1979. Gölcük, Şerafettin-Toprak, Süleyman, Kelam, Tekin Kitabevi, Konya 2014. Gölpınarlı, Abdulbaki, Tarih Boyunca İslâm Mezhepleri ve Şiilik, Der Yay. İstanbul 1979. Hâdî, Yahya b Hüseyin,Kitabu’r-Red ve’l İhticac alel Hasan b. Muhammed b. El- Hanefiyye (neşr. Muhammed Amâre ) Kâhire 1971. Harputî, Abdullatif, Tenkihu’l Kelâm fî Akaidi Ehli’l-İslâm, Dersaadet, İstanbul 1330. İbn Fürek, Ebû Bekr, Mücerred’ü- Makâlâti’l-Eş’arî, Paris 1987. İbn Hadîd, Şerh Nehcu’l-Belâğa, (I-XX), (tah. M. Ebu’l-İbrahim), Beyrut 1965. İbn Hazm, Ebu Muhammed, Kitabu’l Fasl fil Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal, (I-V), Mısır 1902. İbn Murtaza, Ahmet b. Yahya, Kitabu’l- Kalaid fi Tashihi’l Akaid, (thk.N. Nadir), Daru’Maşrık Yay. Beyrut 1986. İbn-İ Hanbel, Ahmed, Müsned, (I-VI), Çağrı Yay. İstanbul 1981. İbn-İ Kemal, Şemsettin Ahmet, Ecel Risalesi, İstanbul 1610. İbn-İ Kesîr, Ebu’l- Fida, Tefsîri’l Kur’ani’l-Azîm, (I-IV)Beyrut 1992. İbnu’l Hümam, Kemaleddin, el-Müsayere, Çağrı Yay. İstanbul 1400/1979. İbnü’l Melâhimî, Kitabu’l Fâık Fî Usuli’d-Dîn, Tahran 1386. İbnü’l-Mutahhar, Menâhicü’l Yakîn fî Usuliddîn, Ettâbiu’l Evkâfi ve’ş- Şuûnil Hayriyye,ts. İcî, Aduddîn, el-Mevakıf fî İlm-i Kelâm, Alimü’l-Kütüb, Beyrut ts. İsfahani, Rağıb, Müfredat: Elfazı’l-Kur’an, Beyrut 1992. İsfahani, Rağıb. Müfredat: Kur'an Kavramları Sözlüğü, (trc. Yusuf Türker), Pınar Yay. İstanbul, 2007. İzmirli, İsmail Hakkı, Muhassal’ul- Kelam, Evkaf Matbaası, İstanbul 1336. İzmirli, İsmail Hakkı,Yeni İlm-i Kelam, (haz. Sabri Hizmetli), Ümran Yay. Ankara 1981. Kâdı Abdulcebbar, Ebu’l Hasan, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, (trc.İlyas Çelebi), TYEKB. İstanbul 2013. Kâdı Abdulcebbar, Ebu’l Hasan, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Kahire 1965. Kâdı Abdulcebbar, el-Muğnî fî Ebvâbi’t- Tevhîd ve’l-Adl, Mısır 1962. Kara, Bünyamin, Dinler Tarihi Açısından İslam Dininde Ölüm, Ankara 1995. Karadenız, Osman, Ecel Üzerine, Anadolu Matbaası, İzmir 1992. Karadeniz, Osman, Kelam El Kitabı,(Ecel ve Ömür) bölümü, Grafiker Yay. Ankara 2013. Karagöz, İsmail, Dini Kavramlar Sözlüğü, (Komisyon), D.İ.B. Yay. Ankara 2006. Kestelli, Muslihüddin, Haşiye ala Şerhi’l-Akaid, Bahar Matbaası, İstanbul 1973. Konyalı, M. Vehbi, Hülâsâtu’l-Beyân fi Tefsîri’l- Kur’an, (I-XVI), Üçdal Yay. İstanbul ts. Kur’an-I Kerim ve Açıklamalı Meali, (Haz. Heyet), TDV. Yay. Ankara 1993. Maturîdî, Akâid Risâlesi ve Şerhi, (trc. M. Saim Yeprem) Ankara 2011. Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed, Kitâbu’t-Tevhid, (B. Topaloğlu, M. Aruçi), Ankara 2003. Mâtürîdî, Kitâbu’t-Tevhid, (Tah. Fethullah Huleyf), İstanbul 1979. Mâtürîdî, Te’vîlâtu’l-Kur’an (Haz. B. Topaloğlu), Mizan Yay. İstanbul 2005-2008. Mes’udî. Ebu’l Hasan, Murucu’z-Zeheb, (I-IV), (tah. M. Abdulhamid), Beyrut 1998. Miras, Kamil, Tecrid-i Sarih Tercemesi, (I-XII), Ankara 1981. Mutlu, İsmail, Tarihte ve Günümüzde Caferilik, Mutlu Yay. İstanbul 1995. Müslim, Cami’us-Sahih, (I-V), Mısır 1955.Nesefî, Ebû’l Muîn, Tabsıratü’l-Edille fi Usûli’d-Dîn (Tah: Hüseyin Atay). DİB. Yay. Ankara 2004. Nesefî, Ebu’l Berekât, el-Umde fil-Âkâid, (tah: T. Yeşilyurt), Kubbealtı Yay. Malatya 2000. Nesefî, Ebu’l Berekât, Medariku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, (I-IV) İstanbul 1984. Nesefî, Hâfizuddin Ebu’l Berekât, el-Îtimâd fi’l-Îtikâd, İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Bölümü, No: 3085. Okumuş, Allah İnsan Tabiat Bağlamında Ecel Problemi, Araştırma Yay. Ankara 2014. Okumuş, Namık Kemal, Mâturîdîliğin Ezelî Yazgı Anlayışı Üzerine Bazı Tespitler, Kelam Araştırmaları Dergisi, C: 13, S: 2, 2015. Okumuş, Şia’da, İmamiyye Ve Zeydiyye Özelinde Ezelî Yazgı Algısının Temel Basamakları Olan Kader, Kaza, Ecel, Rızık Ve Beda Anlayışı Üzerine Bazı Tespitler, Makâlât Mezhep Araştırmaları, VII/1 (Bahar 2014) Onat Hasan, Emevî Devri Şii Hareketleri ve Günümüz Şiiliği, TDV Yay. Ankara 1993. Öz, Mustafa, İslam Mezhepler Tarihi, Ensar Yay. İstanbul 2017. Ramazan Efendi, Akaid Şerhi, Basın Ofset, İstanbul 1965. Râzi, Fahreddîn, Mefâtihu’l-Gayb, Tahran ts. Razi, Fahreddîn, Tefsir-i Kebir (Mefâtihu’l Gayb), (Terc. S. Yıldırım, L. Cebeci, S. Kılıç, S. Doğru), (I-XXIII ) Ak Çağ Yay, Ankara 1991. Reyyişehrî, Muhammed, Mîzanu’l-Hikme,(I-X), Kum 1403. Sâbûnî, Nureddin. Maturidiyye Akaidi, (Terc. Bekir Topaloğlu), TDV Yay. Ankara 2005. Serdar, Murat; Işık, Harun, İslam İnanç Esasları, Kimlik Yay. Kayseri 2017. Sönmez, Mustafa, Kelami Düşüncede Allah’ın İradesini Sınırlandırma Problemi (Mu’tezilî Yaklaşımın Bir Tahlîli) Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 20, Ankara 2004. Subhî, A. Mahmut, ez-Zeydiyye, Kahire 1984. Subhî, A. Mahmut, Fî İlmi’l Kelam, (I-III), Beyrut 1985. Şehristânî, Abdülkerim, el-Milel ve’n-Nihal, (I-III), Beyrut 1992. Şerif el-Murtazâ, ez-Zâhire fî İlmil-Kelâm,(Tah. S. Ahmed Hüseynî) en-Neşri’l İslâmî, Kum ts. Tabatabaî, Hüseyin, El-Mizan Fî Tefsiri’l-Kur’an, (I-XXI), Kum 1971. Taftazani, Sa’duddîn, Kelâm İlmi ve Îslam Akaidi (Şerhu’l-Akaid), (Haz. Süleyman Uludağ), Dergah Yay. İstanbul 2010. Taftazânî, Saduddîn, Şerh’ül Makasıd, (V) Îran (Kum) 1989. Tirmizi, Muhammed b. Îsa, Sünen, (I-V), Çağrı Yay. İstanbul 1981. Topaloğlu, Bekir- Çelebı, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü. İSAM Yay. İstanbul 2013. Tunç, Cihat, Ecel Maddesi, DİA. C: X, İstanbul 1994. Tûsî, Nasiruddin, el-İktisat fî Ma Yeteallâk bi’l-İtikad, Necef 1979. Wensinck, A.J, Mucemu’l-Müfehres li Elfâzı’l-Hadîsi’n- Nebeviyye, Concordance, (I-VIII), Çağrı Yay. İstanbul 1998. Yeşilyurt, Temel, Ebu’l-Berekât en-Nesefî ve İslam Düşüncesinde Yeri, Kubbealtı Yay. Malatya 2000.