SELMÂN-I PÂK MEYDAN MUHÂREBESİ

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 2, 101 - 125, 29.12.2018

N. Fahri Taş

Öz

İngiltere,
15 Teşrin-i evvel 1914 {28 Ekim 1914} günü Osmanlı Devleti’ne savaş ilân etti. General Barret komutasındaki 15 000 kişilik bir kuvveti 14 Teşrîn-i sânî 1914’de
{27 Kasım 1914} Basra Körfezi’ne gönderip 22
Teşrîn-i sânî 1914’de {5 Aralık 1914} Basra’yı istilâ etti. Bu tarihte Osmanı
Devleti’nin Irâk’ta silahlı ve silahsız toplam 8 000 kişiden oluşan 35. ve 38
tümenleri vardı. Irâk Cephesi Komutanı Cavit Paşa idi. Süleyman Askerî Bey’in
rütbesi yarbaylığa yükseltilip Irâk Cephesi Komutanlığı’na atanınca, Cavit Paşa
bu görevden ayrılıp 2 Ocak 1915 günü komutayı Süleyman Askerî Bey’e devretti.

   Süleyman Askerî Bey, 20 Ocak 1915 günü
Şuayyibe çarpışmalarında yaralandı, 14 Nisan 1915 günü intihâr etti. Cephe
komutanlığı vekâleten binbaşılıktan yarbaylığa terfî ettirilen Ali Bey’e
verildi.

   Şuayyibe çarpışmalarından sonra General Barret alınarak İngiliz birlikleri komutanlığına 9 Nisan 1915 tarihinde General Sör Johnson Nixon getirildi.

   Bu tarihe kadar; çoğunluğu yerli halktan
teşekkül ettirilmiş Osmanlı birlikleri, İngilizler karşısında ağır yenilgilere
uğrayarak devamlı olarak geri çekilmiş emir-komutadan uzak bir hâle düşmüştü.
Cephedeki durumu düzeltmek için Albay Nureddin Bey 24 Nisan 1331 { 7 Mayıs
1915} tarihinde Irâk ve Havâlisi Umûm Komutanı olarak ta`yîn edildi.

   Nureddin Bey bir yandan orduya çekidüzen
verirken diğer taraftan Kerbelâ {27 Haziran 1915} ve Hille ayaklanmalarıyla {19
Ağustos 1915} uğraştı. Mevcut ordu ile netice alınamayacağını
anlayan Nureddin Bey, orduyu İngiliz birliklerinden 120 km kadar daha geride
bulunan Selmân-ı Pâk’a çekip gerekli hazırlıklar yapıldıktan sonra İngilizlere kesin bir darbe
vurulmasının daha uygun olduğunu düşünerek geri çekilme kararı aldı. Nureddin
Bey, bu kararını Kutü’l-Amâre yenilgisinden önce düşünmüş
ve Selmân-ı Pâk’ta savunma hattı oluşturmak için bir inceleme ve icrâ
komisyonu da kurmuştu. Bu geri çekilme kararına kadar Kutü’l-Amâre’de 1773
{300-400’ü bataklıklarda boğulanlar dâhil} er ve 97 subay esîr vermiş 1500
civârında asker kaybetmiştir.

   Osmanlı ordusu Selmân-ı Pâk’a çekilmeyip
Enver Paşa’nın emri üzerine Kutü’l-Amêre’de savunmaya devam
edilseydi. İngilizlerin Selmân-ı Pâk’da kesin bir hezîmete uğraması mümkün
olmayacaktı.

   Selmân-ı Pâk Zaferi, İngilizlerin
Kutü’l-Amâre’de teslimiyle sonuçlandı. Ancak Basra dâhil, İngilizler Irâk’tan tamâmen atılmadı.
Bu siyâsî hatâ, daha sonraki tarihlerde Irâk’ın İngilizler
tarafından istilâ edilmesi sonucunu doğurdu.        

Anahtar Kelimeler

Mezopotamya, Bağdat, Selmân-ı Pâk, Nureddin Paşa, Irâk

Kaynakça

• ALICI, Mehmet, “Sasani İmparatorluğu’nun Erken Döneminde Hıristiyanların Konumu ve İlk Sinodlar” Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 56/1., 2015.
• AS, Erdal, XVI. yüzyıldan Cumhuriyet’in İlk Yarısına Kadar Türk-İran Sınır Sorunları ve Çözümü, Atatürk Yolu Dergisi, S. 46, Ankara 2010.
• ATASE Arşivi, Klasör, 3644, Dosya 11, Fihrist 37.
• ATASE Arşivi, Klasör, 3644, Dosya 23, Fihrist 1, 10.
• ATASE Arşivi, Klasör, 3644, Dosya 28, Fihrist 1, 26.
• AVCI, Casim , Medâin, TDVİA. C. 28, Ankara 2003.
• BAYUR. Yusuf Hikmet, Türk İnkılâp Tarihi, C. III, Ks. III, Ankara 1951. Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, C. III, Ks. I., Ankara 1979.
• Cavid, Irâk Seferi ve İttihâd Hükûmeti’nin Hayâlet ve Cehâlet-i Siyâsîyesi, Müdafa`a Matba`ası 1334.
• ÇİFCİ, Erhan, Kutü’l-Amare Kahramanı Halil Kut Paşa’nın Hatıraları, İstanbul 2015
• ÇOLAK, Kamil, Mısır’ın Fransızlar Tarafından İşgâli ve Tahliyesi (1798-1801) SAÜ Fen Edebiyat Dergisi (2008-II).
• Engdahl, William, Oil And the Origins of the “War to Make the World Safe For Democracy, Hoboken, New Jersey, Wiley-Blackwell, 2007
• Gardner, Nıkolas (Terc. Mehtap Gün) Kut’ül-Amâre, Mezopotamya’da Bir Savaş (1915-1916), Nesil y. İstanbul 2016. Harp Mecmuası, S. 1, Teşrin-i sânî 1331.
• Irâk Raporu 1915-1916, Times Gazetesi 27 Haziran 1917, neşredilmiştir. İstanbul Matba`a-i Âmire 1333.
• Irâk’a Dâir Muhârebe Notları, ( Terc. Hüsameddin) Hindistan/Simla 1915, Dersa`adet Matba`ası 1333.
• Irâk Seferi’ne Dâir İfşâ`at, (Terc. Yüzb. Rahmi) “Beyaz Kitap”. İstanbul Matba`a-i Âmire 1332, Journal Le Matin 13 Mars 1917.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, IX, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1996.
• KENAN, Mehmet, Büyük Harbde İran Cephesi, Büyük Erkân-ı Harbiye Reisliği Ankara Matba`ası 1928.
• KNİGHT, Paul, The British Army in Mesopotamia, 1914-1918, 2013.
• KUİPER, Kathleen, Mesopotamia: The World's Earliest Civilization, 2010. Larşer, M., Büyük Harbte Türk Harbi, C.1 , 1927; C. 2, 1928, 1e GM: des mauriciens à la campagne de Mésopotamie. juin 19, 2015.http://histoiresmauriciennes.com
• MCEVEDY, Colin, Cities of the Classical World: An Atlas and Gazetteer of 120 Centres of Ancient Civilization, 2011.
• Mehmed Emin, Selmân-ı Pâk Meyden Muhârebesi (Katesifon) ve Zeyli, Dersa`âdet Matba`a-i Askerîye 1337.
• MOBERLY, Frederick James, Irâk Seferi, (Terc. Binb. Cemal), C. 1I., İstanbul 1928, Mufassal Osmanlı Tarihi, {Hey´et} C. VI., İstanbul 1972.
• NİŞANYAN, Sevan, “Kur’ân’ın Kültürel Kaynakları”, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Teoloji Sempozyumu Bildirisi, Ankara 17 Şubat 2015.
• Nixon, Sör John, (Terc. Yüsb. Rahmi) 1915 Senesi Nisanî Evâsitinden, Eylül Nihâyetine Kadar Vuku`a Gelen Harekât-ı Harbiyeden Bahisler, İstanbul Matba`a-i Âmire 1332.
• ÖZGİRAY, Ahmet, İngiliz Belgeleri Işığında Türk-İran İlişkileri 1920-1938, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XI., S. 33, Ankara 1995.
• Polat, Ü. Gülsüm “Hint Askerlerinin Singapur’daki İsyânı (1915)”. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/2, 2012,
• SABİS, Ali İhsan, Harp Hatıralarım, C. 4, Nehir Yayınları İstanbul 1993,
• Seben, H. Taner Singapur’daki İlk Temsilcilerimiz ve Başkonsolos Ahmed Ataullâh Efendi, Singapur Büyük Elçiliği, 2014.
• Sebilü’r-reşâd Dergisi , S. 318, C. 13, 4 Kanûn-i evvel 1330,
• TAŞ, Necati Fahri, Nurettin Paşa, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, ATAM Yayınları 2014.
• TEZCAN, Mehmet, “İpek Yolu’nun İran Güzergâhı ve İpek Yolu Ticâretine İran Engellemesi”, Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S. 3/1., 2014.
• TOWNSHEND, Charles Vere Ferrers, Irâk Seferim, Dersa`adet Matba`a-i Askeriyye 1337.