Türkiye’deki İslâmî Fırkalaşma ve Cemaat Olgusunun Felsefî Tahlili

Yıl 2017, Sayı: 34, 25 - 44, 30.05.2017

Muhammet Özdemir

Öz

Bu
çalışmada, modern dönemde Türkiye’de gelişmiş olan dini ayrılıkların ve cemaat
olgusunun felsefi bağlamda tahlili yapılmaktadır. Söz konusu tahlil, “fırka” ve
“cemaat” kavramlarının, klasik İslâm tarihi, modern sosyoloji ve çağdaş Türkiye
toplumu bakımından ayrı ayrı teşhisini zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle Ludwig
Wittgenstein ve Michel Foucault felsefeleriyle Gayatri Chakravorty Spivak’ın
post-kolonyalist çözümlemeleri, modern Türkiye tecrübesine uygulanmaktadır.
Çalışmanın temel savı, Türkiye’de dini tartışmaların gerçekçi bir toplum
tabanının bulunmadığı ve cemaatlerin bir ihtiyaca karşılık olarak
türedikleridir. Dini tartışmalar ile cemaatlerin mevcudiyetinden kaynaklanan
din algılarının birbirine karıştırılmaması gerekmektedir. Fırkalaşma olgusunun
hayali olmasına kıyasla cemaat olgusundan türeyen yeni din anlayışları
toplumsal bir gelişmedir. İkisinin de anlaşılabileceği bağlam, sömürge
tecrübesi ve küreselleşme kavramlarında bulunabilir. Böylece makale, toplumsal
gerçekliğe ve onun bilime taşınmasının arkeolojisiyle meşgul olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, felsefe, İslâm, fırka, cemaat, yerli bilgi, din sosyolojisi

A Philosophical Analysis on Islamic Sectarianism and Religious Community Phenomenon in Turkey

Öz

This
study examines the religious sects and the case of religious community which
have developed in Turkey in the context of philosophy. This analysis requires
to be identified the concepts of “sect” (al-firka) and “religious community”
(al-camâa) separately in terms of classical history of Islam and modern
sociology and contemporary Turkish society. Therefore, the philosophies of
Ludwig Wittgenstein and Michel Foucault and Gayatri Chakravorty Spivak’s
post-colonial analysis are applied to the experience of modern Turkey. The main
argument of the study is the absence of real base of religious discussion and
that religious community has derived from social necessities in Turkey. The
religious discussions should not be confused with the presence of some new
understandings which have derived from being of religious communities. In
comparison with that the case of sectarianism is deceptious, new religious
understandings which have derived from the case of religious community are
social developments. Both can be understood in the context of the colonial
experience and the concept of globalization. So, the article is interested with
the archaeology of social reality and its moving to the science

Anahtar Kelimeler

Turkey, philosophy, Islam, sect, religious community, the native informant, sociology of religion

Kaynakça

• AKYÜZ, İ. (2014), “İslam’da Dini Pratiklerin Toplumsal Dayanışmaya Etkisi”, The Journal of Academic Social Science Studies, 25:1, (Summer)
• BELGE, M. (2012), Militarist Modernleşme: Almanya, Japonya ve Türkiye Örneği, İletişim Yayınları, 2. bs., İstanbul.
• BULAÇ, A. (2008), Din-Kent ve Cemaat: Fethullah Gülen Örneği, İstanbul:Ufuk Kitap.
• DURALI, Ş. T. (2003), Çağdaş Küresel Medeniyet Anlamı/Gelişimi/Konumu, Dergâh Yayınları, 2. bs., İstanbul.
• EL-EŞ’ARÎ, E. H. (1969), Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, 2. bs., Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye.
• EREN, S. (2000), “Cemaatsel Oluşum ve Dinin Rolü”, Dini Araştırmalar, 3:7 (Mayıs-Ağustos), s. 93-112.
• EŞ-ŞEHRİSTÂNÎ, E. F. (1968), el-Milel ve’n-Nihal, thk. Abdülaziz Muhammed Vekil, Kahire: Müessesetü’l-Halebi.
• FARUKI, I. R. (1982), Islamization of Knowledge: General Principles and Workplan, Brentwood: International Islamic Federation.
• FOUCAULT, M. (1972), The Archaeology of Knowledge and The Discourse on Language, çev. A. M. Sheridan Smith, New York: Pantheon Books.
• FOUCAULT, M. (1994), The Order of Things: An Archaeology of the Human Sciences, New York: Vintage Books Edition.
• GÖKBERK, M. (1980), Felsefe Tarihi, 4. bs., İstanbul: Remzi Kitabevi.
• GÖLE, N. (2000), İslamın Yeni Kamusal Yüzleri: Bir Atölye Çalışması, 2. bs., İstanbul: Metis Yayınları.
• GÜNGÖR, E. (1993), İslâm Tasavvufunun Meseleleri, 5. bs., İstanbul: Ötüken Yayınları.
• GÜRAN, A. E. (1975), Türkiye Halk İştirâkiyyûn Fırkası Yayın Organları, İstanbul: Katkı Yayınları.
• KARA, İ. (2008), Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslâm, 2. bs., İstanbul: Dergâh Yayınları.
• MARDİN, Ş. (2002), Türk Modernleşmesi, çev. Mümtaz’er Türköne, Tuncay Önder, 2. bs., İstanbul: İletişim Yayınları.
• OZANKAYA, Ö. (2002), “Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşuna Temel Olan “Cumhuriyet Ya da “Demokrasi”“, Cumhuriyet ya da Demokrasi, Yayına Hazırlayan: Özer Ozankaya, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, s. 1-23.
• ÖZDEMİR, M. (2011), “Türkiye Özelinde Felsefenin Neliğine İlişkin Eleştirel Bir Soruşturma”, Birey ve Toplum, 1:1, s. 105-130.
• ÖZDEMİR, M. (2013), “Türk-İslâm Bilim Tarihi Açısından Bilim Tarihi Yazım Biçimleri”, Bilim ve Yeni Teknolojiler Dergisi, 17:2, s. 280-291.
• ÖZDEMİR, M. (2014a), “Türkiye’de Dindar Müslümanların Maruz Kaldığı Dışlama Üzerinden Açığa Çıkan Hak Çatışmaları”, Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 1:1, s. 103-128.
• ÖZDEMİR, M. (2014b), “Fârâbî ve İbn Sînâ’da Felsefe Tarihi Kurgusu ve İslâm’da Felsefenin Konumu”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 9:4 (Spring 2014), p. 901-926.
• ÖZDEMİR, M. (2015a), “Üç Mesele” Bakımından Gazzâlî ve İbn Sînâ, Türkiye Alim Kitapları, Saarbrücken, Almanya.
• ÖZDEMİR, M. (2015b), “Felsefi Bir Bilinç Sorunsalı Olarak Postmodernizm Nasıl Vardır?”, Mi-lel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 12:2 (Temmuz-Aralık), s. 25-54.
• SPIVAK, G. C. (1999), A Critique of Postcolonial Reason, 2. bs., London: Harvard University Press.
• TATLILIOĞLU, D. (2009), “Tasavvuf ve Tarikatlara Sosyolojik Bir Bakış”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi (IX:1), s. 99-128.
• TOURAINE, A. (2007), A New Paradigm for Understanding Today’s World, çev. Gregory Elliott, Cambridge/UK: Polity Press.
• TOURAINE, A. (2011), Demokrasi Nedir?, çev. Olcay Kunal, 5. bs., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,
• TÖNNİES, F. (2001), Community and Civil Society, çev. Jose Harris, Margaret Hollis, Cambridge/United Kingdom: Cambridge University Press.
• TURNER, B. S. (1997a), Max Weber ve İslâm: Eleştirel Bir Yaklaşım, çev. Yasin Aktay, 2. bs., Ankara: Vadi Yayınları
• TURNER, B. S. (1997b), Oryantalizm, Kapitalizm ve İslâm, çev.Ahmet Demirhan, 2. bs., İstanbul: İnsan Yayınları.
• TURNER, B. S. (2003), Orientalism Postmodernism and Globalism, 2. bs., London&New York: Routledge.
• WATT, W. M. (1981), İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Umran Yayınları.
• WITTGENSTEIN, L. (1999), Philosophische Untersuchungen Philosophical Investigations (Almanca ve İngilizce metin birlikte), çev. G. E. M. Anscombe, 2. bs., Oxford: Blackwell Publishers.
• WOLFSON, H. A. (2001), Kelâm Felsefeleri: Müslüman-Hıristiyan-Yahudi Kelamı, çev. Kasım Turhan, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• YAZICIOĞLU, M. S. (2014), “Türklerde Kelâm”, Türk Düşünce Tarihi içinde, Haz. Hüseyin Gazi Topdemir, 2. bs., Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, s. 103-124.
• ZÜRCHER, E. J. (1992), Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, çev. Gül Çağalı Güven, İstanbul: Bağlam Yayınları.