NİĞDE İLİ DESTAN GELENEĞİNE MÜZİKOLOJİK BİR BAKIŞ

Yıl 2019, Cilt: 18 Sayı: 70, 583 - 599, 01.04.2019

Timur Vural

https://doi.org/10.17755/esosder.420010

Cited By: 1

Öz

Niğde İli
destan-anlatı geleneği 19. yüzyılın başlarından itibaren takip
edilebilmektedir. Bu tür destanlar toplumun ortak acı ve iz bırakan olayları
üzerine şekillendirilmiştir. Destanlar, dinleyenlerin ilgisini arttırmak için,
her daim kalıp-ezgiler veya uzun hava tipindeki müzikler eşliğinde icra
edilmiştir. Destan okuyan âşıklar, bazen bağlamaları bazense sadece sesleriyle
bu geleneği icra etmişlerdir.

                Bu araştırma kapsamında
destan-anlatı türünün Anadolu topraklarındaki geleneksel yapısı üzerinde
durulmasına müteakip, destanlardaki müzikal unsurlar sergilenmiştir. Niğde
İlindeki destan geleneğinin geçmişi ve yaşayan halinin tespit edilmesinin
sonrasında, âşıklardan derlenen destanların müzikal özellikleri incelenmiştir.

                Sonuç olarak, destan okuma
geleneğin 1980’li yıllara kadar yaşadığı, günümüzde kaybolduğu tespit
edilmiştir. Destan satmak için âşık ve şairlerin şehirde belirli yerlerde
dolaştıkları, destan metinlerini ise basılı olarak ellerinde gezdirdikleri
sonucuna varılmıştır. Geçmiş dönemlerde destan okuyuculuğunun bir meslek halini
aldığı ve insanların büyük ilgisini çektiği görülmüştür. Derlenen destanlardan
birinin uzun hava karakterinde, diğerinin ise kalıp ezgi olarak icra edildiği
tespit edilmiş, destan sözlerinin edâsına göre, kalıp-ezgi seçildiği sonucuna
varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Destan, Destan-Anlatı, Niğde İli Destan Geleneği, Destan Kalıp-Ezgileri

“A MUSICOLOGICAL OBSERVATION TO EPIC TRADITION IN NIGDE CITY”

Öz

Nigde Province
epic-narrative tradition can be traced from the early 19th century. Epics have
been shaped by the common suffering and tragic events of the society. Epics
have been performed in order to increase the interest of the listeners,
accompanied by pattern-melodies or rhythm-free melodies. The Ashıq (Turkish
Epic Teller) who tell the epic sometimes performed this tradition with their
instruments (baglama, like lute) and sometimes with their voices.

In the context of this
research, after describing the traditional structure of the epic-narrative types
on the Anatolia, the musical elements in the epics were exhibited. After the
determination of the past and present situation of the epic tradition in Niğde
Province, the musical characteristics of the epics compiled from the ashıqs are
examined.

As a result, it has been
found that the tradition of epic-narrative has lived up to the 1980s and has
now disappeared. In order to tell the epic, ashıqs and poets traveled in certain places in
the city and they sold printed epic texts. In the past, it was seen that epic
telling was a profession and attracted great attention of people. It was
determined that one of the epics that was compiled in a rhythm-free melody and
the other was performed as a pattern-melody.

Anahtar Kelimeler

Epic, Epic-Narrative, Nigde City Epic Tradition, Epic Pattern-Melody, Musicology

Kaynakça

• Aşkun, Vehbi Cem (1998) “Edebi Folklorumuzda Boz Ayran”, Altıncı Şehir, Sayı:9, s.47-48, Sivas
• Bakırcı, Nedim (2017) “19. Yüzyıl Âşıklarından Niğdeli Aşık Tâhirî” Kömen Yayınları, Konya.
• Beyhan, Ali İhsan (2006) “Yöremizden Çevremizden Mani, Nini, Ağıtlar”, Önder Matbaacılık, Ankara
• Boratav, Pertev Naili (2013) “100 Soruda Türk Halk Edebiyatı” Bilge Su Yay. Ankara
• Boratav, Pertev Naili (2012) “Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği” Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Cunbur, Müjgan (2008) “Karacaoğlan” Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Çobanoğlu, Özkul (1996) “Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Destan Türü Monografisi” Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Halkbilimi Bilim Dalı Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Demiralp, Burhan (1988) “Ahmet Kutsi Tecer’in Halk Bilimi ile İlgili Çalışmaları”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyat Bölümü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Duygulu, Melih (2014) “Türk Halk Müziği Sözlüğü” Pan Yayıncılık, Ankara
• Elçin, Şükrü (2003) “Türk Dilinde Destan Kelimesi ve Mefhumu”, İslamiyet Öncesi Türk Destanları, Haz. Saim Sakaoğlu ve Ali Duymaz, Ötüken Neşriyat, İstanbul, s:18-27
• Ergün, Sadettin Nüzhet (1938) “Türk Şairleri”, Cilt:2, İstanbul.
• Galanti, Avram (1950) “Niğde ve Bor Tarihi” Tan Matbaası, İstanbul.
• Gazimihal, Mahmut Ragıp (1961) “Musiki Sözlüğü”, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• Karasoy Yakup (1991) “Destan Kavramı”, Milli Folklor, 2 (10) Yaz, s.37-42
• Kaya, Doğan (1985) Bir Destan Kahramanı Mihrali Bey, Halk Kültürü Araştırmaları, Cilt: 4, s.81-94, İstanbul
• Köprülü, Mehmet Fuat (2004) “Türk Sazşairleri”, Akçağ Yay., Ankara.
• Köprülü, Mehmet Fuat (2009) “Türk Edebiyatında Mutasavvıflar” Akçağ Yayınları, 11. Baskı, Ankara
• Ozanoğlu, İhsan (1940) “Âşık Edebiyatı, Medhal”, Şenkıral Matbaası, Kastamonu.
• Özbek, Mehmet (1992) “Türk Halk Müziğinde Ayak Tabirinin Yanlış Kullanışı Üzerine” Editör Salih Turhan, Türk Halk Musikisinde Çeşitli Görüşler¸Kültür Bakanlığı Yay. Ankara.
• Özbek, Mehmet (2014) “Türk Halk Müziği El Kitabı I Terimler Sözlüğü” 2. Baskı, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara
• Özmel, İsmail (2009) “Niğdeli Şair ve Yazarlar” Tekten Matbaa Basın Yay., Niğde.
• Pişmalık, Uğur (2015) “Bir Eski Zaman Masalcısı; Tarsuslu Destancı Dede Yusuf Işık”, Altınşehir Adana, Sayı: 29, 31 Ekim 2015, Adana.
• Saygun, Ahmet Adnan (1937), “Rize, Artvin ve Kars Havâlisi Türkü, Saz ve Oyunları Hakkında Bazı Malûmat” Nümune Matbaası, İstanbul.
• Sipos, Janos (2009) “Anadolu’da Bartok’un İzinde” Çev. Sanat Deliorman, Pan Yay. İstanbul.
• Szilágyi, Szilárd (2007), "Ignác Kúnos", Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Talibi, Coşkun (1946)” Dolaştı Dünyayı Aldı Eline”, Sivas.
• Vural, Feyzan Göher (2013) “Manas Destanı’ndaki Müzikal Ögeler”, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Billimler Enstitüsü, Tarih Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya
• Yıldırım, Dursun (2003) “Türk Kahramanlık Hikâyeleri”, İslamiyet Öncesi Türk Destanları, Haz. Saim Sakaoğlu ve Ali Duymaz, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Yıldız, Naciye (2009) “Türk Destancılık Geleneği”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt:6, Sayı: 1, Ankara.
• Yıldızkaya, Ömer Faruk (1986) “Emirdağlı Âşık Yaşar”, Türkeli Gazetesi, 13 Haziran 1986, Emirdağ/Afyon
• Yılmaz, Güneş (1996) “Davut Sularî ve Ozanlık Geleneği İçindeki Yeri”, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
• Yönetken, Halil Bedi (2017) “Folklor Dersleri” Haz.: Yavuz Daloğlu, Opus Kitap, İstanbul.
• İnternet Kaynakları
• Odabaşı, Şuayip (29 Ağustos 2009 tarihli), “Destan Yakıcılar”, http://blog.milliyet.com.tr/-destan--yakicilar/Blog/?BlogNo =200155, (Erişim Tarihi: 25 Şubat 2018)
• Kaynak Kişi Bilgileri
• Kaynak Kişi (1): Sabri Özdağ, Doğ. Tar. 1954, Merkez/Niğde-15 Ocak 2018
• Kaynak Kişi (2): Fikret Dikmen, Doğ. Tar. 1950, Bor, Gökbez Köyü/Niğde-15 Ocak 2018
• Kaynak Kişi (3): Halil Alpat, Doğ. Tar. 1947, Kemerhisar/Niğde-15 Ocak 2018
• Kaynak Kişi (4): Özcan Çoban, Doğ. Tar. 1959, Gökbez Köyü/Niğde- 16 Ocak 2018
• Kaynak Kişi (5) Nisari Özdoğan Doğ. Tar. 1943, Gösterli Köyü/Niğde-17 Ocak 2018
• Kaynak Kişi (6) Fahrettin Dolgun, Aşık Fahrani, Doğ. Tar. 1959, Yahyalı/Kayseri, 17 Ocak 2018
• Kaynak Kişi (7) Azmiye Göher, Doğ. Tar. 1925, Merkez/Niğde-09 Şubat 2017