DÖNEMİN BASININA GÖRE VARLIK VERGİSİ UYGULAMASI

Yıl 2018, Cilt: 28 Sayı: 1, 289 - 311, 31.01.2018

Mehmet Korkud Aydın

https://doi.org/10.18069/firatsbed.387972

Öz

II.
Dünya Harbi sürecinde Türkiye; bir taraftan dış politikasında hassas bir denge
kurmak, diğer taraftan da Türkiye'yi her an savaşa girecekmiş gibi askeri,
siyasi, psikolojik ve ekonomik anlamda hazır tutmak adına oldukça sert
tedbirlere başvurmuştu. Bu tedbirler içinde Varlık Vergisi, Milli Müdafaa
(Korunma) Kanunu ve Toprak Mahsulleri Vergisi gibi uygulamalar yer almış;
uygulamadan doğan sosyal ve siyasi yönden travmalar yaşanmıştı. II. Dünya Harbi
yıllarında Hükûmetin ekonomik alana yaptığı müdahalelerin ilki Varlık Vergisi
uygulaması olmuştu. Dönemin basını incelendiğinde, mevcut yapı caydırıcılıktan
uzak kalmış, bazı sermaye sahipleri bu dönemde daha çok kazanç elde etmişlerdi.
Devlet; piyasada vurgunculuk ve karaborsacılığın önlenememesi üzerine daha ağır
yaptırımlar uygulamak zorunda kalmış ve Varlık Vergisi Kanunu'nu uygulamaya
koymuştur. Varlık Vergisi Kanunu, 11 Kasım 1942 tarihinde TBMM tarafından kabul
edilmişti. Varlık Vergisi ile amaçlanan; hem karaborsacılık ve vurgunculuğu
ortadan kaldırmak hem de piyasada bulunan fazla paranın çekilmesini sağlayarak
enflasyonun dengelenmesini sağlamaktı. Varlık Vergisi, teorik olarak Hükûmetin
toplumsal huzuru sağlamak adına attığı önemli bir adım gibi görülürken, kamuoyu
üzerindeki etkisi ise pek de olumlu olmamıştı.

Anahtar Kelimeler

Varlık Vergisi, karaborsacılık, vurgunculuk, Aşkale

Capital Tax Practice According to the Press of the Period

Öz

During the 2^nd World War, Turkey had to take strict measures to
establish a sensitive balance in foreign policy, and keep Turkey ready in
military, political, psychological and economic terms as if it was going to
enter the war at any time. Among these measures, there were Capital Tax,
National Protection Law, Soil Products Tax, and similar practices. Social and
political traumas that stemmed from these practices were experienced. The first
action of the Government in economic field during the 2^nd World War
years was the Capital Tax. When the press of the period is examined, it is
observed that the then-current structure was away from being deterrent, and
some capital owners gained more during this period. The state had to set
stricter measures when profiteering and black-marketeering were not prevented,
and enacted the Capital Tax. The Law of Capital Tax was accepted by the Grand
National Assembly of Turkey on November 11, 1942. The aim with the Capital Tax
was to eliminate profiteering and black-marketeering, and retract the excessive
money in the market to balance the inflation. Although the Capital Tax was
considered as an important step to ensure the peace in the society in
theoretical terms by the Government, the effects of it on the public opinion
was not that positive. 

Anahtar Kelimeler

Capital Tax, black-marketeering, profiteering, Aşkale, Ulus Newspaper, Akşam Newspaper

Kaynakça

• 6.1. RESMİ YAYINLAR
• T. C. Başvekâlet Matbuat Umum Müdürlüğü, Ayın Tarihi, Sayı 108. (İkinci Teşrin), Ankara 1942.
• T. C. Resmî Gazete, 12 Kasım 1942, Sayı: 5255, No: 4305.
• T. C. Resmî Gazete, “Varlık Vergisi Kanunu’nun Çalışma Mecburiyetine Dair Hükümleri İhtiva Eden 12 ve 13. Maddelerinin Tatbik Sureti Hakkında Talimatname”, 12 Ocak 1943.
• T. C. Resmî Gazete, Kanun Numarası: 4305, 21 Eylül 1943.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: VI, Cilt: 28, İçtima: 4, 1. İnikad (1 Kasım), Ankara 1942, ss., 1-6.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: VI, Cilt: 28, İçtima: 4, 3. İnikad (11 Kasım), Ankara 1942. ss.,14-36.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: VII, Cilt: 5, Fevkalade İçtima, 56. İnikad (17 Eylül), Ankara 1943, ss., 46-47, 58-61.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: VII, Cilt: 8, 1. İçtima, 29. İnikad (15 Mart), Ankara 1943, ss., 44-49.
• Varlık Vergini hakkında kanun lâyihası ve Muvakkat Encümen mazbatası için bkz. aynı cilt 57 sayılı Basma Yazı. TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: VII, Cilt: 8, 1. İçtima, 29. İnikad (15 Mart), Ankara 1943.
• 6.2. MAKALE ve ESERLER
• “Fedâkârlık Değil Borç!”, Ulus Gazetesi, 18 Ocak 1943.
• “Kazançları Artan Müesseselerden Bir Vergi Alınacak”, Tan Gazetesi, 14 Ocak 1942.
• “Servet Üzerinden Vergi Almak Akılımızdan Geçmemektedir”, Ulus Gazetesi,1 Şubat 1942.
• Akar, Rıdvan, Aşkale Yolcuları Varlık Vergisi ve Çalışma Kampları (3.baskı), İstanbul 2000.
• Aktar, Ayhan, Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikası, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
• Atay, Falih Rıfkı, “Devlet Bizden Vazife İstediği Zaman”, Ulus Gazetesi, 27 Aralık 1942.
• Atay, Falih Rıfkı, “Fedâkârlık da Bir Vazife Olur”, Ulus Gazetesi, 16 Kasım 1942.
• Atay, Falih Rıfkı, “Hiçbir Kaçamak Yolu Aramıyacağız”, Ulus Gazetesi, 4 Ocak 1943.
• Atay, Falih Rıfkı, “Hükümet Yeni Tedbirler Almıştır”, Ulus Gazetesi, 12 Kasım 1942.
• Atay, Falih Rıfkı, “Yeni Tedbirler ve Bazı Yanlış Fikirler”, Ulus Gazetesi, 14 Kasım1942.
• Aytuğ, Turgut, “Harbin Finansmanı ve Varlık Vergisi”, Ulus Gazetesi, 22 Kasım 1942.
• Bali, Rıfat N, “Çok Partili Demokrasi Döneminde Varlık Vergisi Tartışmalar”, www.rifatbali.com/ images/stories/dokumanlar/varlik_vergisi_tartismalari.
• Bali, Rıfat, Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri Bir Türkleştirme Serüveni(1923-1945), İletişim Yayınları, İstanbul 1999.
• Barutçu, F.A, Siyasi Hatıralar-Milli Mücadeleden Demokrasiye, Cilt: 2, 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara 2001
• Belge, Burhan, “Tedbirin Sadesi En iyi Tedbirdir”, Tan Gazetesi, 18 Aralık 1942.
• Benice, Hasan İzzet, “Muhasebe Günü Gelmiş Çatmıştır”, Son Telgraf Gazetesi, 13 Kasım 1942.
• Benice, Hasan İzzet. Son Telgraf Gazetesi, 14 Kasım1942.
• Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi, 1908-2002, İmge Yayınevi: Ankara 2005.
• Coşar, Hüseyin Sami, “Vergi Vereceğiz, Başka Yol Yoktur!”, Ulus Gazetesi, 21 Kasım 1942.
• Çavdar, Tevfik, Türkiye Ekonomisinin Tarihi 1900-1960, İmge Kitabevi: Ankara 2003.
• Dokuyan, Sabit, “Savaş Ekonomisi ve Varlık Vergisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Aralık 2014), 15/2, ss. 23-55, Eskişehir 2014.
• İnönü, İ, İnönü’nün Söylev ve Demeçleri(1919-1946), Cilt: 1. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1946.
• Karaosmanoğlu, Fevzi, “Perdenin Arkası”, Tan Gazetesi, 26 Aralık 1942.
• Kayra, Cahit, Savaş, Türkiye, Varlık Vergisi, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2011.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu (Çev: Metin Kıratlı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2004.
• Meriç, A. A, Varlık Vergisinin Satılmış Kahramanı Faik Ökte’ye Açık Mektup, Raşit Bütün Matbaası, İstanbul 1951.
• Ökte, Faik, Varlık Vergisi Faciası, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul 1951.
• Sadak, Necmeddin, “Varlık Vergisinin Tatbiki Niçin Uzun Araştırma ve İncelemelere Muhtaçtır?”, Akşam Gazetesi, 7 Aralık 1942.
• Sadak, Necmeddin, “Hükümetin Aldığı Tedbirler…” Akşam Gazetesi.12 Kasım 1942
• Sadak, Necmeddin, “Saracoğlu’nun Nutku Halkcı ve Devletci Bir Hükümete Yakışan İçtimai Adalet Siyaseti Örneğidir.”, Akşam Gazetesi, 14 Kasım 1942.
• Sadak, Necmeddin, “Bugün Tek Kaygımız Vatan Müdafaasıdır”, Akşam Gazetesi, 17 Kasım 1942.
• Sadak, Necmeddin, “Zenginlik Suç Değil, Harp Kazancı Suçtur”, Akşam Gazetesi, 27 Kasım 1942.
• Sadak, Necmeddin, “Kazancı Kısmıyoruz, Kazananlara Kızmıyoruz. Halktan ve Devletten Çalınmamak Şartile”, Akşam Gazetesi, 3 Aralık 1942.
• Sadak, Necmeddin, “Varlık Vergisinin Tatbiki Niçin Uzun Araştırma ve İncelemelere Muhtaçtır?”, Akşam Gazetesi, 7 Aralık 1942.
• Sertel, Zekeriya, “ Varlık Vergisi ”, Tan Gazetesi, 17 Aralık 1942.
• Sertel, Zekeriya, “Bu Kumları Bu Seller Getirdi ”, Tan Gazetesi, 25 Aralık 1945
• Sertel, Zekeriya, “Devlet Yeni Gelir Kaynaklarını Nerede Aramalıdır?”, Tan Gazetesi, 15 Mayıs 1942.
• Sertel, Zekeriya, “Varlık Vergisi Hakkında Bir Hasbihal”, Tan Gazetesi, 24 Aralık 1945
• Sertel, Zekeriya, “Varlık Vergisinin İlk Neticeleri”, Tan Gazetesi, 19 Aralık 1942.
• Sönmez, Sabahaddin, “Varlık Vergisi”, Ulus Gazetesi, 15 Kasım 1942.
• Suvla, Refik Şükrü, “Varlık Vergisi Paranın Kıymetini Yükseltecektir”, Vatan Gazetesi, 13 Kasım 1942.
• Tekeli, Esat, “Varlık Vergisinin Tasfiyesi”, Ulus Gazetesi, 16 Mart 1945.
• Tekeli, Esat, “Varlıksız Mükelleflerin Vergi Borçları Siliniyor”, Ulus Gazetesi, 18 Eylül 1943.
• Turan, Kemal, “Türk Parası”, Ulus Gazetesi, 24 Kasım 1942.
• Us, Asım, “Hükümetin Aldığı Tedbirler”, Vakit Gazetesi, 16 Kasım 1942.
• Us, Asım, “Varlık Vergisi Kanunun Ehemmiyeti”, Vakit Gazetesi, 12 Kasım 1942.
• Yalman, Ahmet Emin, “Harp Kazançlarından Alınacak Vergi”, Vatan Gazetesi, 29 Mayıs 1942.
• Yalman, Ahmet Emin, “Türk, Türklüğe Faydalı Olandır”, Vatan Gazetesi, 8 Şubat 1943.
• Yalman, Ahmet Emin, “Varlık Vergisinden Sonra: Yeni Vatandaşlık Ruhuna Hazırlık”, Vatan Gazetesi, 9 Şubat 1943.
• Yalman, Ahmet Emin, “Varlık Vergisinden Sonra; Hükümet Makinemizin Geçirdiği İmtihan”, Vatan Gazetesi, 11 Şubat 1943.
• Yalman, Ahmet Emin, “Varlık Vergisinden Sonra; Ya Hep Ya Hiç”, Vatan Gazetesi, 10 Şubat 1943.
• Yalman, Ahmet Emin, “Varlık Vergisinin Yarattığı Hava”, Vatan Gazetesi, 3 Ocak 1943.
• 6.3. SÜRELİ YAYINLAR
• Vatan Gazetesi.(1942-1943).
• Cumhuriyet Gazetesi. (1942-1943).
• Son Telgraf Gazetesi. (1942-1943).
• Tan Gazetesi. (1942-1945).
• Tanin Gazetesi. (1942-1943).
• Ulus Gazetesi. (1942-1945).
• Vakit Gazetesi. (1942-1943).
• Vatan Gazetesi. (1942-1943).