BULANCAK’TA (GİRESUN) SEL VE TAŞKIN OLAYLARINA NEDEN OLAN PAZARSUYU, İNCÜVEZ, KARA VE BULANCAK DERELERİNİN MORFOMETRİK ANALİZLERİ

Yıl 2018, Cilt: 28 Sayı: 2, 15 - 41, 31.07.2018

Vedat Avci Murat Sunkar

https://doi.org/10.18069/firatsbed.460907

Cited By: 11

Öz

Bu çalışmada, Giresun batısında yer alan Bulancak’ta sel ve taşkına neden
olan akarsu havzalarının morfometrik özellikleri değerlendirilmiştir. Bulancak,
kaynağını güneydeki Giresun Dağları’ndan alan Pazarsuyu, İncüvez, Kara ve
Bulancak derelerinin neden olduğu sel ve taşkın riski altında bir yerleşmedir.
Pazarsuyu Deresi Havzası diğer akarsulara göre çok daha geniş olup sel ve
taşkın riski yüksektir. Diğer derelerin havzaları küçük olmasına rağmen dere
yataklarına yapılan müdahaleler nedeniyle bu akarsularda risklidir. Afet ve
Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) verilerine göre 1948-2012 yılları
arasında bu akarsu havzalarında 19 su baskını olayı yaşanmıştır. Jeomorfolojik gözlemlere göre hızlı nüfus artışıyla
yerleşmenin kıyıdan iç kesimlere doğru genişleyerek akarsu vadilerini işgal
ettiği görülmüştür. Akarsu vadilerinde dere yataklarının kullanılması dere
enkesitlerinin daralmasına neden olmuştur. Aşağı havzada görülen bu durum ile
havzaların morfometrik özellikleri birleştiğinde afete dönüşen sel ve
taşkınların frekansının arttığı belirlenmiştir. Bulancak’ta yaşanan sel ve taşkın oluşumunda jeomorfolojik özelliklerin
etkisini belirlemek amacıyla havzaların alansal ve relief morfometrisi analiz
edilmiştir. Dört akarsu havzasının alansal morfometrik özelliklerini belirlemek amacıyla
drenaj yoğunluğu, akarsu sıklığı, havza şekli, uzunluk oranı ve Gravelius indeks analizleri yapılmıştır. Relief
morfometrisi özelliklerini belirlemek amacıyla havza reliefi, relief oranı,
engebelilik değeri, akım toplanma zamanı, hipsometrik eğri ve integral
analizleri uygulanmıştır. Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak yapılan
analizlerde inceleme alanını kapsayan Sayısal Yükseklik Modeli (SYM) ve jeoloji
haritaları temel data olarak kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre tüm
havzaların drenaj yoğunluğu, akarsu sıklığı, engebelilik değeri yüksek olup,
havza şekilleri ise dar ve uzun çıkmıştır. Hipsometrik eğri ve integral değerleri
havzaların gençliğe yakın olgunluk safhasında olduğunu göstermektedir. İncüvez
Dere ve Bulancak Deresi havzalarının sel ve taşkın potansiyelinin diğer havzalara göre daha yüksek olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Bulancak, Sel ve Taşkın, Morfometrik Analizler

Morphometric Analysis of Pazarsuyu, İncüvez, Kara and Bulancak Streams Which Cause Flood and Overflow Events in Bulancak (Giresun)

Öz

In this study, the morphometric characteristics
of the river basins causing flood and overflow in Bulancak, west of Giresun,
were evaluated. Bulancak is a settlement under the flood and overflow risk
caused by the Pazarsuyu, İncüvez, Kara and Bulancak streams, which takes its
source from the Giresun Mountains in the south. Pazarsuyu stream basin is much
wider than other rivers and the flood and overflow risk is higher. Although the
other basins have small basins, they are at risk for these streams due to the
interventions made on the stream beds. According to the data from the Disaster
and Emergency Management Authority (AFAD), nineteen floods occurred in these
river basins between 1948 and 2012. According to geomorphological observations,
with rapid population increase, the settlement was seen to expand from the
coast to the inner parts and to occupy the river valleys. The use of stream
beds in river valleys has caused narrowing of stream sections. When the
morphometric features of the basins are combined with this situation seen in
the lower basin, it has been determined that the frequency of the floods and
overflows that turn into a disorder increases. Area and relief morphometry
analyses of the basins were analyzed in order to determine the effect of geomorphological
features on flood and overflow formation in Bulancak. Drainage density, stream
frequency, basin form, length ratio and Gravelius index analyses were made to
determine the spatial morphometric properties of the four river basins. In
order to determine Relief morphometry properties, basin relief, relief ratio,
ruggedness value, Time of Concentration, hipsometric curve and integral
analyses were applied. In the analyses made using Geographic Information
Systems (GIS), Digital Elevation Model (DEM) and geology maps covering the
study area were used as basic data. According to the results of the analysis,
the drainage density, stream frequency and ruggedness of all basins are high
and basin shapes are narrow and long. Hipsometric curves and integral values
indicate that the basins are at the stage of maturity close to bloom. Incüvez
Dere and Bulancak Stream basins are seen to have higher flood and overflow
potential according to the other basins.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Bulancak, Flood and Overflows, Morfometric analyses

Kaynakça

• ABBOUD, A. I., NOFAL, R. A., 2017, Morphometric analysis of wadi Khumal basin, western coast of Saudi Arabia, using remote sensing and GIS techniques, Journal of African Earth Sciences 126.
• Afet İşleri Genel Müdürlüğü (AFAD), 2008. Türkiye Ulusal Afet Arşiv Sistemi-TUAAS.
• AL-SAADY, Y. I., AL-SUHAİL, Q. A., AL-TAWASH, B.S., OTHMAN, A. A., 2016, Drainage network extraction and morphometric analysis using remote sensing and GIS mapping techniques (Lesser Zab River Basin, Iraq and Iran), Environ Earth Sci, 75:1243.
• ATALAY, İ., 1986, Applied Hydrography, Ege University, Faculty of Letters Publications No: 38, Izmir.
• ATALAY, İ., 2016, Uygulamalı Jeomorfoloji, META Basım-Yayın, İzmir.
• AVCİ, V., GÜNEK, H, 2015, Uludere Havzası’nın (Bingöl) Jeomorfolojik Özelliklerinin Belirlenmesinde Morfometrik Analizlerin Kullanımı, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 21, Sayfa: 745-770
• AVCİ, V., SUNKAR, M., 2015, Giresun'da Sel Ve Taşkın Oluşumuna Neden Olan Aksu Çayı Ve Batlama Deresi Havzalarının Morfometrik Analizleri, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, Sayı: 30, Sayfa: 91-119.
• BABU, K. J., SREEKUMAR, S., ASLAM, A., 2016, Implication of drainage basin parameters of a tropical river basin of South India, Appl Water Sci 6:67–75.
• BAKER, V. R., KOCHEL, R. C., PATON, P. C., 1988, Flood Geomorphology, John Wiley & Sons, USA.
• BALCI, H. A., ÖZTAN, Y., 1987, Sel Kontrolü, Karadeniz Üniversitesi, Orman Fakültesi, Genel Yayın No:113, Fakülte Yayın No: 12, Trabzon.
• BANERJEE, A., SİNGH, P., PRATAP, K., 2015, Morphometric evaluation of Swarnrekha watershed, Madhya Pradesh, India: an integrated GIS-based approach. Appl Water Sci.
• BATISTA DA SILVA, L.D., CARVALHO, D.F., 2006. Apostila de Hidrologia: UFRRJ, 2006. 115 pp.
• BAUMGARDNER, R. W., 1987, Morphometric Studies of Subhumid and Semiarid Drainage Basin, Texas Panhandle and Northeastern New Mexsico. Austin: Univ. Texas, Bur. Econ.Geol. Rept. Invest.163, 66 pp.
• BİSWAS, S., SUDHAKAR, S. ve DESAİ, V. R., 1999, "Prioritisation of Subwatersheds Based on Morphometric Analysis of Drainage Basin: A Remote Sensing and GIS Approach", Journal of the Indian Society of Remote Sensing, Vol. 27, No.3, p. 155-166
• CHİTRA, C., ALAGURAJA, P., GANESHKUMARİ, K., YUVARAJ, D., MANİVEL, M., 2011, Watershed characteristics of Kundah subbasin using remotesensing and GIS techniques. Int J Geomat Geosci 2(1):311–335.
• Coşkun, M. ve Aksoy, B., 2010, Aksu Vadisi (Giresun) Aşağı Kesiminde Doğal Ortam Şartlarının Taşkın Üzerine Etkileri, Gazi Üniversitesi Türkiyat Dergisi, Sayı:7, Sayfa: 135-154, Ankara.
• CÜREBAL, İ., ERGİNAL, E., 2007, Mıhlı Çayı Havzası’nın Jeomorfolojik Özelliklerinin Jeomorfik İndislerle Analizi, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 19, Sayfa: 126-135.
• DEJU, R., 1971, Regional hydrology fundamentals. Gordon and Breach Science Publishers, New York
• DİNGMAN, S. L.,1994, Physical Hydrology, 1st edition. Prentice Hall, Inc. Simon & Schuster, a Viacom Company. Upper Saddle River, New Jersey, pp. 4-5.
• DOORNKAMP, J.C., CUCHLAİNE, A.M.K., 1971, Numerical Analysis in Geomorphology - An Introduction, Edward Arnold, London.
• DOUGLAS, I., 1986, Urban Geomorphology, (in A Handbook of Enginering Geomorphology), Edited By Fookes, P. G.-Vaughan, P.R.), Surrey University Press, ISBN 0-903384-50-7, Chapman &Hall, Newyork, USA.
• DOUGLAS, I., 1987, The Urban Environment, Edward Arnold, ISBN 0-7131-6392-5.
• EAGLESON, P. S., 1970, Dynamic Hydrology, Mc Graw-Hill Book Company, London.
• ERİNÇ, S., 2000, Jeomorfoloji I, DER Yayınevi, İstanbul Konya.
• GAJBHİYE, S., MİSHRA, S., PANDEY, A., 2014, Prioritizing erosion-prone area through morphometric analysis: an RS and GIS perspective. Appl Water Sci 4:51–61.
• GARDİNER, V., 1990, Drainage Basin Morphometry. In Geomorphological Techniques, pp. 71-81, Ed. By A.S. Goudie. London: Unwin Hyman.
• GÖRCELİOĞLU, E., 2003, Flood and Avalanche Control, Istanbul University, Faculty of Forestry Publications, Istanbul University Publications No: 4415, Faculty of Forestry Publications No: 473, ISBN 975-404-608-3, Istanbul.
• GRAVELİUS, H., 1914, Grundrifi der gesamten Gewcisserkunde. Band I: Flufikunde (Compendium of Hydrology, Vol. I.
• GREGORY, K. J., WALLİNG, D. E., 1985, Drainage Basin Form and Process, Edward Arnold Ltd. London
• HAKYEMEZ, H. Y., PAPAK, İ., 2002, 1/500000 Ölçekli Jeoloji Haritası Samsun paftası, Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara.
• HORTON, R. E., 1932, Drainage basin characteristics. Trans. Am. Geophys. Union, 13, 350-361.
• HORTON, R. E., 1945, Erosional development of streams and their drainage basins: hydrophysical approach to quantitative morphology. Bull Geol Soc Am 56:275- 370.
• HOŞGÖREN, M. Y., 2001, Hidrografya'nın Ana Çizgileri I: Yeraltısuları Kaynaklar Akarsular, 4. Baskı, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• JONES, J. A. A., 1997, Global Hydrology, London.
• KALİRAJ, S., CHANDRASEKAR, N., MAGESH, N. S., 2014, Morphometric analysis of the River Thamirabarani sub-basin in Kanyakumari District, South west coast of Tamil Nadu, India, using remote sensing and GIS. Environ Earth Sci 73:1–27
• KELLER, E. A., PİNTER, N., 2002, Active Tectonics Earthquakes, Uplift, and Landscape, Second Edition, Prentice Hail, NewJersey.
• KİRPİCH, Z. P., 1940, Time of concentration of small agricultural watersheds. ÇiviI Engineering 10 (6), 362.
• KUMAR, R., KUMAR, S., LOHANİ, A. K., NEMA, R. K., SİNGH, R. D., 2000, Evaluation of geomorphological characteristics of a catchment using GIS. GIS India 9(3):13–17.
• LANGBEİN, W. B., 1947, Topographic characteristics of drainage basins. U S Geol. Surv., Water Supply Pap. 968 C, 125-57.
• LANGBEİN, W. B., SCHUMM, S. A., 1958, Yield of sediment in relation to mean annual precipitation, Trans. Am. Geophys. Union 39, 1076-1084.
• MAGESH, N. S., JİTHESHLAL, K. V., CHANDRASEKAR, N., JİNİ, K. V., 2013, Geographical information system based morphometric analysis of Bharathapuzha River Basin, Kerala, India. Appl Water Sci 3:467–477.
• MANU, M. S., ANİRUDHAN, S., 2008, Drainage cahercteristics of Achankovil River Basin, kerala. J Geol Soc India 71: 841–850.
• MELTON, M. A., 1957, An analysis of the relation among elements of climate, surface properties and geomorphology, Tch. Rep. No. 11, Department of Geology, Columbia University, New York.
• MESA. L., 2006, Morphometric analysis of a subtropical Andean basin (Tucuma´n, Argentina). Environ Geol 50:1235–1242.
• MİLLER, V. C., 1953., A quantitative geomorphic study of drainage basin characteristics in the clinch mountain area. Virginia and Tennessee. In: Technical Report. 3. Office of Naval Research. Department of Geology. Columbia University.
• MOORE, I., GRAYSON, R. B., LADSON, A. R., 1991., Digital terrain modelling: a review of hydrological, geomorphological, and biological applications. Hydrol Process 5:3–30
• MUSY, A., 2001, e-drologie. Ecole Polytechnique Fédérale, Lausanne, Suisse.
• NAG, S. K., 1998, Morphometric analysis using remote sensing techniques in the Chaka sub basin, Purulia District, West Bengal. J Indian Soc Remote Sens 26(1&2):69–76.
• OKA-FIORI, C., CHRISTOFOLETTI, A. O., 1980, uso da densidade de rios como elemento para caracterizar as formações superficiais. Not. Geomorfológica, Campinas, 20 (39-40): 73-85.
• ÖZDEMİR, H., 2011, Havza Morfometrisi ve Taşkınlar, Fiziki Coğrafya Araştırmaları: Sistematik ve Bölgesel (Ed: Deniz Ekinci), İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu Yayınları No: 6, Sayfa: 507-526, İstanbul.
• ÖZDEMİR, H., BAYRAKDAR, C. 2008. 16 Kasım 2007 Tuzla Deresi Taşkınının Nedenleri Üzerine Bir Araştırma (Silivri-İstanbul), Türk Coğrafya Dergisi 49, s. 123-139.
• ÖZDEMİR, H., BİRD, D., 2008, Evalution of morphometric parameters of drainage networks drived from topographic maps and DEM in point of floods, Environmental Geology 56, 1405-1415.
• ÖZHAN, S., 2004, Havza Amenajmanı, İ. Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Rektörlük Yayın No:4510, Orman Fakültesi Yayın No:481, İstanbul, 975-404-739-1.
• ÖZŞAHİN, E., 2010, Komşu Akarsu Havzalarının Morfometrik Analizi: Sarıköy ve Kocakıran Dereleri Üzerine Temel Bir Çalışma (Gönen Havzası, Güney Marmara), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 20, Sayı:1, Sayfa: 139-154.
• PATTON, P. C., BAKER, V.R. 1976, Morphometry and Floods in Small Drainage Basins Subject to Diverse Hydrogeomorphic Controls, WATER RESOURCES RESEARCH, VOL. 12, NO. 5
• PELTİER, L.C., 1962, Area Sampling for Terrain Analysis. Prof. Geogr. Vol. 14, pp. 2428.
• REDDY, G. P. O., MAJİ, A. K., GAJBHİYE, K. S., 2004, Drainage morphometry and its influence on landform characteristics in basaltic terrain, Central lndia—a remote sensing and GIS approach. Int J Appl Observ Geoinf 6:1-16.
• REKHA, V., GEORGE, A, RİTA M., 2011, Morphometric analysis and micro-watershed prioritization of peruvanthanam sub-watershed, the manimala river basin, Kerala, South India. Environ Res Eng Manag 3:6–14.
• RİTTER, D. F., KOCHEL, R. C., Miller, J. R., 2002, Process Geomorphology. Fourth Edition, McGraw-Hill.
• SARANGİ, A., MADRAMOOTOO, C. A. ve ENRİGHT, P. 2003. Development of UserInterface in ArcGIS for Watershed Geomorphology, CSAE (The Canada Society for Engineering in Agricultural, Food and Biological Systems) Paper No.03-120.
• SCHUMM, S. A., 1956, Evolution of drainage Systems and slopes in badlands at Perth Amboy, New Jersey. Geol. Soc. Am. Bul. 67, 597-646.
• SENADEERA, K.P.G.V., PİYASİRİ, S., NANDALAL, K.D.W. 2004. The Evaluation of Morphometric Characteristics of Kotmale Reservoir Catchment Using GIS as a Tool, Sri Lanka, The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Vol.34. Part XXX.
• SİNGH, D. S., AWASTHİ, A., 2011, Implication of drainage basin parameters of Chhoti, Gandak River, Ganga plain, India. J Geol Soc India 78:370–378
• SİNGH, S., SİNGH, M.C., 1997,. Morphometric analysis of Kanhar river basin. National Geographical Jour. of India 43 (1), 31- 43.
• STRAHLER, A. N., 1952, “Hypsometric (area-altitude curve) Analysis of Erosional Topography”, Geological Society of America Bulletin, 63: 1117- 1141
• STRAHLER, A. N., 1957, Quantitative analysis of watershed geomorphology. Trans Am Geophys Union 38:913-920.
• STRAHLER, A. N., 1964. Handbook of Applied Hydrology, Section 4-II Geology, part II. Quantitative Geomorphology of Drainage Basins and Channel Networks, (Editor V.T. CHOW) Mc Graw-Hill Company, NY.
• STRAHLER, A., STRAHLER, A., 1997, Physical Geography, Science and Systems of the Human Environment, John Wiley&Sons, Inc.,ISBN, 0-471-11299-2, USA.
• TEİXEİRA, J., CHAMİNE´, HI., CARVALHO, J. M., PE´REZ-ALBERTİ, A., ROCHA, F., 2013, Hydrogeomorphological mapping as a tool in groundwater exploration. J Maps 9(2):263–273
• TOPUZ, M., KARABULUT, M., 2016, Limonlu ve Alata Havzalarının (Mersin-Erdemli) Jeomorfometrik Analizi, Turkish Studies, Cilt: 11, Sayı: 2, Sayfa: 1231-1250.
• TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu (https://biruni.tuik.gov.tr/nufusmenuapp/menu.zul 29.07.2018 tarihli erişim).
• TUROĞLU, H., Özdemir, H., 2005, Bartın’da Sel ve Taşkınlar. Sebepler, Etkiler, Önleme ve Zarar Azaltma Önerileri, ISBN 975-9060-04-3, Çantay Kitapevi, İstanbul.
• USUL N., 2008, Mühendislik Hidrolojisi, ODTÜ Yayıncılık, Ankara.
• VERSTAPPEN, H. T. H., 1983, Applied geomorphology. ITC, Enschede.
• VİTTALA, S.R., GOVİNDAİAH, S., GOWDA, H. H., 2004, Morphometric analysis of sub watersheds in the Pavagada area of Tumkur District, South India using remote sensing and GIS technique. J Indian Soc Remote Sens 32:351–362.
• YURT, R., 2013, İklim Değişikliği ve Plansız Kentleşmenin Giresun Şehrinde Yol Açtığı Sel Felaketleri, TMMOB Taşkın ve Heyelan Sempozyumu, 24-26 Ekim 2013, Trabzon.